Yasemin SALİH
Bilhassa Ege ve Akdeniz’in cennet kıyılarına uzanan orman yangınlarında 10’uncu günü geride bıraktık. Yüreğimizi yakan imajların yerini, alkışlarla “Artık bitti” kutlamaları almaya başladı. Resmi sayılara nazaran yalnızca Muğla bölgesinde yanan alan 50 bin hektara yakın büyüklükte. Orman yangınları alanında uzmanlaşan isimler, bunun şimdiye kadarki en büyük yangından (16 bin hektar civarında) birkaç misli büyük olduğunu söylüyor. Lakin bu yangının evvelkilerden tek farkı alan büyüklüğü değil. Bu yangın birebir vakitte endemik zenginliği çok ağır bir alanı etkiledi.
Manavgat’taki yangından bu yana tüm Türkiye ağır bir dayanışma içine girdi. Kimse bu kadar uzamasını beklemiyordu. Birinci günlerde “Yeniden yeşertiriz” dedik ve milyonlarca fidan bağışı yaptık. Pekala yanan ormanı yenilemenin tek yolu oraya yeni fidanlar dikmek mi? Bu harikulade ekosistemi onarmakla ilgili ne biliyoruz? Tekrar yanmasın diye izlenmesi gereken formüller var mı?
Tüm bu soruların karşılıklarını, yangın ekolojisi alanında uzman olan Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Avcı’dan aldık. İşte yanan bir ormanın akabinde bilmemiz gereken 5 şey…
1- ORMANDA HER YER EŞİT YANMAZ!
Ormandaki her organik unsur yanma özelliğindedir. Siz alevler içinde bir orman görürsünüz lakin içeride her ağaç, bitki eşit biçimde yanmaz. Sıcaklık ve nemin orman yangınında tesiri büyüktür. Ayrıyeten ormandaki yanıcı unsurların ölçüleri ve çeşitliliği de tesirli olur. Son yangının etkilediği Akdeniz ve Ege ormanlarında bitki örtüsü kızılçam ve maki topluluğu olarak görülüyor. Bunlar, yanmaya her vakit hazırdırlar. Yangında ormandaki fl ora belirli ölçüde etkilenir fakat eşit oranda değil. Birtakım yerler simsiyah kor olurken kimi yerler orta, az derecede yanar. Hatta simsiyah bir ormanda bir yeşil ağaç bile kalabilir. Ormanın içinde hiç etkilenmeyen alanlar da olur. Canlılar bunu bilir ve yapabilirlerse buraya kaçarlar. Bu, sürdürülebilirlik için kıymetli bir mirastır.
2- TOPRAĞIN 5 CM ALTINDA HAYAT DEVAM EDER
Ormanlar büyük yangınlardan sonra kendi kendilerini yenileme özelliği gösterirler. Yangın, toprağın 5 cm altında kalan canlıları etkilemez. Yılanlar, kertenkeleler, köstebekler ve gözümüzle göremeyeceğimiz birçok canlı burada inançta olur. Birebir formda kökleri derinlere inen ağaç ve çalılar da varlıklarını bu formda sürdürebilirler. Canlıların varlıklarını devam ettirmeleri farklı olur. Otsu bitkiler 1-2 yıl, çalı kümesi 2-5 yıl, ağaçlar içinse en az 20 yıl gerekiyor. Yanan ormana bir buçuk ay sonra gittiğinizde topraktan taze sürgünler çıktığını görürsünüz. Bir bahar sonra bunlar 50-60 cm’ye kadar çıkar. Hatta yangınlardan sonra bu bitkilerin olağandan süratli sürgün verdiği görülür. Soğanlı bitkiler ise ziyan görmez, kesinlikle yine vatanlarında çıkarlar. Bu nedenle yanan toprağı bir mühlet kendi haline bırakmak gerekiyor. Orada bir miras var. Çabucak girilmemeli, müdahale edilmemeli.
3- FİDAN İÇİN NE KADAR BEKLEMELİ?
Muğla bölgesinin ormanları doğal olduğundan, endemik açıdan çok varlıklı. Endemik bitkiler yangında etkilenir ancak yok olmazlar. Doğal yaşama vakit verilmeli. Bölgenin doğal mirasının devam etmesi için diğer coğrafik bölgelerden fidan getirilmemeli. Aslı ne ise ona sadık kalınmalı. Örneğin maki topluluğu endemik zenginlik için elzemdir. Yangından evvel maki olan bir alana siz dev ağaç çeşitlerini dikemezsiniz. Yanan alanın tamamı ormanlaştırılmamalı. Burada olay, tıpkı bir tarihi yapıtın onarımı üzere aslına sadık kalmaktır. Biz öncelikle yanan alanları telle muhafazaya alırız. Hayvanlar girip kalan tohumlara ziyan vermesinler diye. Orada toprağa vakit tanırız. Maki ise esasen yenilenecektir. Şayet alanda yeteri katar tohum, sürgün olmazsa, insan müdahalesi gerekiyorsa da evvelki ağaç çeşidine sadık kalırız. Yeniden de mirasın sürdürülebilirliği için kozalakların, daha evvelden toprakta olan tohumların canlanması için vakit gerekir. Bu nedenle fidan ya da tohum ile müdahalenin en erken kasım-aralık aylarında başlaması gerekiyor.
4- İNSAN ORMANIN GENETİK MİRASINDAN ETKİLENİR Mİ?
Tüm ekosistem birbirine bağlı. İnsan bu ekosistemin bir kesimi. Yangından sonra bölgedeki bitkilerin çeşitleri, sayısı değişebilir. Ben bu mevzunun uzmanı değilim, lakin bir ormanın genetik mirası ondan beslenen küçükbaş hayvanlara aktarılır. O nedenle bölge bölge etin lezzeti, kokusu farklı olur. Buna bağlı olarak beşerler da o hayvanlardan beslendiğinden sistemin taşıyıcıları olabilir. Yangınlardan sonra bir müddet bölgede otlayan hayvanların sütleri, bedenleri değişebiliyor. Bu, beşere da yansıyabilir.
5- YANGINI ÖNLEYEN AĞAÇLAR VAR
Yangından sonra yenilenen ormanı kendi haline bırakmak çok değerli lakin bilimsel araştırmalar gösteriyor ki, yeni yangınları önlemek için insan eliyle birtakım önlemleri almak mümkün. Başta da söylediğimiz üzere bir yangında her bitki eşit yanmıyor. Bu alanların gelecekte yanmaması ya da alevlerin yayılmasını önlemek için güçlü bitkilerden yararlanmak gerek. Örneğin kolay yanan kızılçamların yanına aşikâr yordamlarla “engel” niteliğinde ağaçlar dikilmeli. Yollar açmak da tesirli bir metot lakin o yolların kenarlarına, yerleşim yerleriyle hudutlara, tarla sonlarına servi üzere güçlü ağaçlardan sıralar yapılması tesirli oluyor. Tıpkı biçimde zakkum, keçiboynuzu üzere tipler de geç tutuştuklarından kızılçam ormanlarının korunması için kullanılabilecek bitkiler.
Dünya