Ali Ekber YILDIRIM
Ulusal Pamuk Kurulu 2020 üretim dönemi ve geleceğe ait beklentileri kapsayan kapsamlı bir rapor yayınladı. Rapora nazaran Türkiye’nin 2020 yılı lif pamuk üretimi 600 bin ton olurken ithalatı 962 bin ton oldu. Ayrıyeten 2020 yılında üretim alanları son 30 yılın en düşük düzeyine indi.
Ziyanla kapatılan 2019 döneminden sonra üretim alanlarındaki daralmaya karşın 2020’de kısmen daha iyi geçtiği belirtilen raporda destekleme primindeki artışın ehemmiyetine vurgu yapıldı. Ulusal Pamuk Kurulu İdare Şurası Lideri Bertan Balçık ve Genel Sekreter Prof. Dr. Ünal Evcim yaptıkları değerlendirmede özetle şu bilgilere yer verdi: ” Hatırlanacağı üzere, 2019 pamuk dönemi birçok mevzuda birden yaşanan aksilikler nedeniyle ziyanla kapatılan bir dönem olmuştu. Buna bağlı olarak, 2020 döneminde pamuk ekim alanları yüzde 40 azalarak, son 30 yılın en düşük bedeli olan, 353 bin hektara (3 milyon 530 milyon dekar) geriledi. Bu gerilemede münavebe şartı nedeniyle desteklemeden yararlanamayacak alanların devre dışı kalması da rol oynadı. Pamuk alanlarındaki bu daralmaya karşılık, ortalama tarla randımanının evvelki yıla oranla yüzde 23 artması sonucunda rekoltedeki azalma yüzde 27 ile hudutlu kaldı. Geçen dönem yaklaşık pahalarla 1 milyon 600 bin ton kütlü (600 bin ton lif) pamuk üretildiği varsayım ediliyor.”
Maliyetler yüzde 25, randıman yüzde 23 arttı
Rapora nazaran, 2020 döneminde dekar başına pamuk üretim maliyetlerinin yüzde 25 oranında arttığı, lakin tarla randımanının de yüzde 23 artması sayesinde eser maliyetindeki artış yüzde 2 ile hudutlu kaldı. Bunun yanı sıra, pamuk fiyatlarının evvelki döneme nazaran yüzde 40 kadar daha yüksek seyretmesi kütlü pamukta kilo başına 25 kuruşluk brüt kar sağladı. Ayrıyeten 2020 dönemi için, 82 kuruştan 1 lira 10 kuruşa çıkarıldığı açıklanan fark ödemesi takviyesi ve mazot ve gübre dayanaklarıyla birlikte kelam konusu brüt yararın 1 lira 32 kuruşu bulması imkânı oluştu.
“Üretici umutlu lakin endişeli”
Raporda geleceğe ait olarak ise şu değerlendirmeye yer verildi: “2020 dönemi pamuk bilançosundaki bu iyileşmeler üreticilere gelecek için ümit veriyor. Fakat, iklim değişikliği ve kuraklık riskleri ile üretim maliyetlerindeki kuvvetle olası artışlardan kaynaklanan huzursuzluklar da var. Ayrıyeten global salgın şartlarının pamuk tüketimine ve hasebiyle pamuk fiyatlarına olumsuz yansımasından telaş ediliyor. Bu manada pamuk takviyelerinin sürdürüleceğine dair resmi açıklama yapılması büyük kıymet taşıyor. Ölçüsü belirlenmiş olmasa bile, fark ödemesi dayanaklarının 2021 yılında da devam edeceğinin ilanı bu kararsızlıkları ortadan kaldıracak ve pamuk ekim alanlarının tekrar artma eğilimine girmesi sağlanacaktır.”
İthalata 1.5 milyar dolar ödendi
Ulusal Pamuk Kurulu’nun 2020 Pamuk Raporu’nda dokuma endüstrinin 1 milyon 514 bin ton pamuk gereksiniminin 2020 yılında lakin yüzde 40 kadarını yerli üretimle karşılayabildiği yüzde 60’ının ise ithalatla karşılandığı belirtilerek, “İhtiyacın karşılanması için 962 bin ton pamuk ithal edildi ve bunun için 1,5 milyar doların üzerinde bir bedel ödendi. Daha da kıymetlisi yerli üretimle bunun 2,5 katı kadar bir net katma kıymet yaratılmaktan yoksun kalındı. Global salgın nedeniyle pamuk dahil bütün emtia fiyatlarında kıymetli artışlar kelam konusu. 2021 dönemine yüzde 74 üzere epey yüksek bir Stok/Kullanım Oranıyla girmekte olduğumuz için bu durum ülkemize şimdi tam olarak yansımış değil. Fakat pamuk fiyatlarının en azından mevcut seviyelerini uzun mühlet koruyacağının güçlü bir kanıtı sayılabilir.” bilgisine yer verildi.
“Türkiye için kıymetli fırsatlar var”
Global salgının tüketicilerin doğal eserlere olan eğilimini artırdığı belirtilen Raporda, “Pamuk insan cildine dokunan kadim elyaf olarak bu manada öne çıkıyor. Bu gelişmeler hem üretim hem de tüketimde dünya genelinde kelam sahibi bir pamuk ülkesi olarak Türkiye’ye değerli fırsatlar sunuyor. Bu fırsatları yarara dönüştürmek için tohumdan elyafa, elyaftan giysiye uzanan katma bedel zincirinde yer alan bütün kısımları kapsayan, sürdürülebilir bir kalkınma projesi hazırlanarak uygulamaya konulması gerekiyor. ” yorumuna yer verildi.
Pamukta yaşanan problemler ve tahlil teklifleri
Ulusal Pamuk Kurulu 2020 Bölüm Kıymetlendirme Raporu’nda Türkiye’nin pamuk üretiminin sıkıntıları ve tahlil teklifleri de tek tek sıralandı. Raporda yer alan 46 sorun ve tahlil önerisi şöyle:
Yüksek üretim maliyeti
1- Bakanlıkça tarım ilaçları ve mineral gübreler için aktif unsur içeriği temeline dayalı tavan fiyatlar belirlenmeli ve bu fiyatlara makul aralıklarla güncellenerek denetlenmelidir.
2-Tarımsal üretim girdilerinin KDV oranları düşürülmelidir.
3- Bilhassa ilaçlamada yüksek kapasiteli, çağdaş teknoloji eseri makine ve ekipmanlardan küçük büyük bütün çiftçilerin yararlanması sağlanmalı, bu hedefle kıymetli ve kullanımı bilgi ve tecrübe gerektiren bu araçların, makinalı hasat örneğindeki emsal biçimde, çiftçi örgütleri ve müteahhitler aracılığında ortaklaşa kullanımı teşvik edilmelidir.
4- Makinalı pamuk hasadı, ilaçlama vd. müteahhitlik hizmeti bedellerinde uygulanmakta olan KDV oranı %1’e indirilmelidir.
5- Pamuk hasat makinaları ithalatında 5 yaş sınırlaması 10 yaşa yükseltilmeli ya da AB uygulamasına geçilmelidir.
6- Zirai ilaçların ve gübrelerin kullanılmasına yönelik eğitim ve yayım çalışmaları yaygınlaştırılmalıdır.
7- Maliyetin denetim altına alınması, doğal afet risklerinin azaltılması ve tarla randımanının artırılması emeliyle temel meteorolojik bilgiler Ziraat Odaları ile paylaşılmalı ve bu dataların üreticiye ulaştırılması sağlanmalıdır.
8- Toprak neminin, sıcaklığının ölçülmesi, PH metre kullanımı üzere kolay dijital aletlerin çiftçiler tarafından kullanılması teşvik edilmelidir.
9- Çok gübrelemenin engellenmesi hedefiyle toprak laboratuvarları aktif formda kullanılmalı, laboratuvarların tahlil sonuçları denetlenerek laboratuvarlara olan itimat arttırılmalıdır.
10- Toprakların organik unsur ölçüsünü artıracak uygulamalar teşvik edilmeli ve pilot projelerle ve araştırma ve yaygınlaştırma çalışmalarıyla desteklenmelidir.
11- Sentetik gübreye alternatif yolların (hayvansal üretim kaynaklı gübre, yeşil gübreleme, organik gübre) kullanılabilmeleri için gerekli altyapı ve eğitim takviyesi verilmelidir.
12- Zirai ilaçlara alternatif uygulamaların teşviki hem pilot projelerle hem araştırma ve yayım çalışmalarıyla desteklenmelidir.
13- Akaryakıt maliyetinin düşürülmesi ve toprak sıhhatinin arttırılması için öncelikle “Azaltılmış Toprak İşleme” ve “Doğrudan Ekim” teknikleri yaygınlaştırılmalıdır.
14- Yanlış sulama nedeniyle tuzlanma, erozyon ve randıman kayıplarının önlenmesi için çağdaş sulama prosedürleri yaygınlaştırılmalı ve gerekli altyapı yatırımları teşvik edilmelidir. Bu durumu dayanaklar biçimde optimal su kullanımı için arazi seviyesinde eğitimler düzenlenmelidir.
15- Maliyetin yanı sıra eser kalitesini de olumsuz etkileyen bilinçsiz, vakitsiz ve yanlış hasat kimyasalları kullanımını engellemek için eğitimler düzenlenmelidir.
16- İlaç ve bayilerinin aktifliği sonlandırılmalı, ilaçlama kararları uzman danışmanlarca reçetelendirilmeli, ilaç bayileri kontrolleri arttırılmalıdır.
17- Tarım ilaçları satışı barkod sistemine nazaran yapılmalı, çiftçiler ruhsatlı ilaçları T.C. Kimlik No ile ve ÇKS’deki eserlerine nazaran alabilmeli ve zirai ilaçlar eczanelerdeki üzere izlenebilmelidir.
Randıman ve kalite kayıpları
18- Kapsamlı bir eğitim ve yayım projesi hazırlanıp uygulanmalı, bu bağlamda hasat devrinde ulusal ve lokal tv kanallarında yayınlanacak kamu spotları, sokak tanıtımları vb. araçlarla desteklenen bir kampanya düzenlenmelidir.
19- Yerli ıslah pamuk çeşitleri tohumculuğu vergi muafiyeti vb. teşviklerle desteklenmelidir.
20- Makinalı Pamuk Hasadı yönetmeliği Aydındaki pilot uygulamadan elde edilen tecrübe ışığında güncellenerek başka pamuk bölgelerini de kapsayacak halde uygulanmalıdır.
21- Çırçır işletmelerinin günümüz gereksinimlerine uygun hale getirilmesi sağlanmalı, ayrıyeten mevcut çalışma yöntem ve asılları gözden geçirilerek güncellenmelidir.
22- Bütün işletmelerin ön temizleme ve kurutma üniteleriyle donatılmaları, ayrıyeten depolama kapasitelerinin işledikleri eser ölçüsü ve çeşitliliğine uygun hale gelmesi sağlanmalıdır.
23- Kapasiteye nazaran çalıştırılması mecburî Çırçır Ustası ve Pamuk Ustası sayıları belirlenip istihdamları sağlanmalıdır.
24- Yangın risklerine karşı alınacak tedbirler listesi oluşturularak, işletme içinde bulunması mecburî yangın tüpü, köpük makinesi sayıları; su tankı ve yer üstü hidrant sayı ve büyüklükleri belirlenmeli, yağmurlama sistemleri, jeneratör vb. ekipmanları bulundurma zaruriliği getirilmelidir.
25- Elektronik kantarların maliyeye e-devlet üzerinden entegrasyonu yapılarak, işletmelere giren ve çıkan eserlerin anlık takibi sağlanmalıdır.
26-Kütlü ve lif pamukta eser güvenliği ve kontrolünü sağlamak hedefiyle hazırlanmış olan “Pamukların Denetimine Ait Bildirim (Ürün Güvenliği ve Kontrolü: 2012/25)” ile “Pamukların Standardizasyonuna Ait Bildiri (Ürün Güvenliği ve Kontrolü: 2012/27)” günümüz kurallarına nazaran yenilenmeli ve mutlak surette uygulanması sağlanmalıdır.
27- Pamuğun topraktan çırçır işletmesine sevkinin, ayrıyeten kalitesinin ve desteklemelerin takibi için ve çırçır işletmelerinin kalite ve standardizasyonu ile ilgili Tarım ve Orman Bakanlığına da kimi yetkilendirmeler verilmeli; hasat döneminde kontroller yapılmalıdır.
Takviyelerinin aktifleştirilmesi ve pazarlama
28- Pamuk siyasetlerinin belirlenmesi ve uygulamasında ilgili bakanlıklar vd kurumlar ortasında uyum sağlanmalıdır.
29- Pamuk ekim alanlarının ve rekoltenin uydu teknolojilerinden yararlanılarak parsel bazında süratli ve inançlı kestirimini sağlayan bir ağ kurulmalıdır.
30- Pamuk ekim iddiaları ÇKS ve Tapu kayıtlarından alınan Parsel Tarifleriyle birlikte TİKAS ile entegre edilerek yürütülmelidir.
31- Destekleme ölçüsü ülkesel üretim maliyetleri ile global eser fiyatlarının sağlam varsayımlarına nazaran belirlenerek dönem öncesinde ilan edilmeli; dönem boyunca, bilhassa tarla randımanı ve üretim maliyetlerinde, beklenmedik aksiliklerin ortaya çıkması halinde dönem sonunda revize edilmelidir.
32- Destekleme en az 3 tercihan 5 yıllık müddet için duyurularak uygulanmalıdır.
33- Desteklemenin orta ve uzun vadeli stratejik kalkınma planları kapsamında pamuk tarımı ve pamuğa dayalı dokuma ve hazır giyim ve öbür endüstrilerimizin gelişmesinde aktif bir kaldıraç olarak kullanılabileceği dikkate alınmalıdır.
34- Dönem boyunca ve dönem sonunda üretilen ve denetlenen pamuk balya kayıtları ile üretim sonuçları karşılaştırılarak ilan edilmelidir.
35- Elektronik Eser Senedi (ELÜS) üzerinden kütlü pamuk fark ödemesi destekleme ölçüsünün hesaplanmasında, ilgili ticaret borsasınca yayınlanan “Sezon Ortalaması Çırçır Randımanı” kıymetleri temel alınmalıdır.
36- Eser kalitesinin ve üretici gelirinin arttırılması maksadıyla Lisanslı Depo kullanımının teşviki için ELÜS’ler üzerinden verilecek Fark Ödemesi dayanakları, direkt Müstahsil Makbuzlarına dayalı desteklemeye oranla en az %10 oranında daha yüksek olmalıdır.
37- Pamuk Lisanslı Depoculuk Sisteminin gelişmesi için depo kirası dayanakları arttırılmalıdır.
38- Üreticilerin önündeki öteki büyük bir mani de kütlü pamuklarını lif haline getirmek için aldıkları çırçırlama hizmetinin %18 KDV’ye tabi olmasıdır. Bu pürüzün ortadan kaldırılması için çırçırlama hizmetinde KDV oranı %1’e düşürülmelidir
39- Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri lisanslı depoculuk dayanaklarından yararlanamamaktadır. Tariş, Çukobirlik, Antbirlik üzere büsbütün üreticilerden oluşan bu kooperatiflerin sistem dışında kalması lisanslı depoculuktan beklenen faydaların tabana yayılmasını engellemektedir. İlgili yönetmelikte yapılacak bir düzenleme ile bu yanlış ivedilikle düzeltilmelidir.
40- Mevcut uygulamada çırçır işletmeleri de lisanslı depoculuk dayanaklarından yararlandırılmamaktadır. Çırçır işletmelerine tahlil takviyesi verilerek bunların da sisteme katılmaları ve bunlar sayesinde lisanslı depoculuk hizmetine erişemeyen küçük çiftçilerin dolaylı olarak sistemden yararlanmaları sağlanmalıdır.
41- Lisanlı depoculuk kapasitesinin artırılması ile Eser İhtisas Borsası faal halde çalıştırılabilir. Böylece hem üretici eserini yıl içerisine yayarak satma talihine, dokumacılık işletmeleri ise daha uzun soluklu ticari temas yapma bahtına sahip olacaktır.
42- Eser İhtisas Borsasının biran evvel hayata geçirilmesi sağlanmalıdır.
Sürdürülebilirlik ve farkındalığın geliştirilmesi
43- Ulusal Ziraî Sürdürülebilirlik Stratejisi belirlenmeli ve destekleme, Ar-Ge, Eğitim ve Yayım faaliyetleri ve yatırımları bu stratejiye uygun formda yürütülmelidir.
44- Pamukta Sürdürülebilirlik Standardı hazırlanmalı ve bu standart Âlâ Tarım Uygulamaları (İTU), GMO Free Turkish Cotton Garanti markası Standardı üzere ulusal ve BCI üzere milletlerarası öteki standartlarla eşleştirilmeli ve bu standardı uygulatacak ve denetleyecek düzenekler kurulmalıdır.
45- Organik pamuk ve Yeterli Pamuk Uygulamaları (İPUD) kapsamında üretim yapan çiftçiler prim, sertifikasyon masraflarına iştirak vb. usullerle desteklenmelidir.
46- GMO Free Turkish Cotton garanti markasının tanıtım ve kullanımı teşvik edilmelidir.
Dünya