DENİZ KILINÇ
Ekonomik gelişmişlik ve kalkınma düzeyi ile inovasyon ve teknoloji yaratma kapasitesi ortasında orantılı bağlantı, ülke siyasetlerinde bu mevzuyu öncelikli hale getiriyor. Bilim ve teknoloji odaklı araştırmaların, işbirlikleri ve eser geliştirmelerin giderek daha fazla karşımıza çıktığı günümüz dünyasında; şirketler, yatırımcılar ve üniversiteler rotalarını bu tarafa gerçek çeviriyor… Bilim ve teknoloji odaklı ekosistemde yerini almak isteyenler için ise Avrupa Birliği’nin 95.5 milyar Euro fon büyüklüğüne sahip hibe programı Ufuk Avrupa hayli değerli bir fırsat…
Avrupa’nın bilim teknoloji siyaset ve uygulamalarının birlik üyesi ve aday üye ülkeler ortasında uyumlu bir hâle getirilmesi hedefiyle oluşturulan Avrupa Birliği Çerçeve Programları, birebir vakitte dünyanın en büyük sivil Ar-Ge ve yenilik programı olma özelliğini de taşıyor. AB Çerçeve Programlarına, 2004 yılından itibaren asosiye ülke olarak katılan Türkiye, 2014- 2020 yılları ortasında süren Ufuk 2020 Programı’nda program bazında ödediği 265,5 milyon Euro’luk ulusal katkı hissesinin üzerinde, 296,2 milyon Euro meblağında fon almayı başardı. Programın son daveti Avrupa Yeşil Mutabakatı sonuçları şimdi açıklanmamış olsa da sonuçların açıklanmasıyla bu ölçünün daha da artması bekleniyor.
En büyük bütçeli çerçeve programı
2021-2027 yılları ortasında sürecek 9. AB Çerçeve Programı ise “Ufuk Avrupa (Horizon Europe)” olarak isimlendiriliyor. Bilim ve teknoloji odaklı girişimcilik ekosisteminde yerini almak isteyenler için Avrupa Birliği’nin hibe programı hayli kıymetli bir fırsat. Türkiye’de TÜBİTAK uyumuyla yürütülen programa AB ülkelerinin yanında ortalarında Türkiye’nin de yer aldığı 10’dan fazla ülke katılabiliyor. Programda altının çizilmesi gereken bir diğer değerli ayrıntı, Ufuk Avrupa’nın evvelkilere kıyasla en büyük bütçeye sahip Çerçeve Programı olma özelliğini taşıması. TÜBİTAK’tan aldığımız bilgiye nazaran şimdi resmi olarak başlamamış olsa da Ufuk Avrupa Programı, araştırma projeleri ve hudut ötesi araştırma işbirliklerine 95,5 milyar Euro hibe sağlayacak. Başta iklim ve iklim değişikliği ve dijital dönüşüm üzerine yapılan projelere öncelik veren program kapsamında 5,4 milyar Euro bedelinde bir ölçü da COVID-19 kurtarma fonu kapsamında hudut ötesi araştırmalara dağıtılacak.
Davetler mayısta
Ufuk Avrupa Programı davetleri şimdi resmi olarak açılmadı. Program kapsamında yalnızca Avrupa Araştırma Kurulu müracaatları alınmaya başladı. Ufuk Avrupa Programı’nın birinci davetlerinin büyük oranda Mayıs 2021 içinde açılması bekleniyor.
Ufuk Avrupa’da dört ana bileşen altında projeler destekleniyor
1. Bilimsel Mükemmeliyet: Bileşenin öngörülen yaklaşık bütçesi 24.9 milyar Euro. Araştırmanın iki değerli kaynağı olan araştırmacı ve araştırma altyapılarına yönelik projeler desteklenecek. Alt bileşenlerinden “Avrupa Araştırma Konseyi” alanı kapsamında ise çığır açıcı bilimsel projeler desteklenecek. “Burs ve Dolanım Takviyeleri “alanı ile araştırmacıların meslek gelişimine, Avrupa’yı ve Türkiye’yi araştırmacılar için bir cazibe merkezi haline getirmeye yönelik davetler açılacak”. Araştırma Altyapıları” alanı davetlerinde ise araştırma altyapılarının inovasyon yetkinliğinin ve insan kaynağı niteliğinin artırılmasını, bilginin çoğaltılarak yayılmasını, uygulanmasını ve araştırma potansiyelinin en verimli halde değerlendirilmesini sağlamayı hedefleyen projeler desteklenecek.
2. Global Sıkıntılar ve Endüstriyel Rekabet: Bileşenin öngörülen yaklaşık bütçesi 53,8 milyar Euro. Sıhhat, etraf, iklim, besin, ulaşım, güç, sivil güvenlik üzere alanlarda yaşanan global problemlere Ar-Ge ve yenilik projeleriyle tahliller aranması, dijital teknolojiler, data, yapay zeka ve robotik, yeni jenerasyon internet, uzay, imalat teknolojileri, ileri materyal teknolojilerinde desteklenecek projelerle de Avrupa ve Türkiye sanayisinin rekabetçiliğini geliştirilmesi hedefleniyor.
3. Yenilikçi Avrupa: Programın bu bileşeninde öngörülen yaklaşık bütçe ise 13,4 milyar Euro. Yenilikçi Avrupa, KOBİ’lerin ana faydalanıcıları ortasında yer aldığı “Avrupa İnovasyon Konseyi”, eğitimden girişimciliğe laboratuvardan pazara kadar olan yenilik sürecini canlandırmayı ve kıymetli ölçüde hızlandırmayı hedefleyen “Avrupa İnovasyon ve Teknoloji Enstitüsü” ve “Avrupa Yenilik Ekosistemi” alt alanlarından oluşuyor. Bileşen kapsamında yeni pazarlar yaratma ve istihdam, büyüme ve refahı artırma potansiyeline sahip yüksek riskli, çığır açıcı inovasyonların ve teknolojilerin oluşumu ve ticarileşmesinin desteklenmesi hedefleniyor.
4. İştirakin Yaygınlaştırılması ve ERA’nın Güçlendirilmesi: Bileşenin öngörülen yaklaşık bütçesi 3,3 milyar Euro. Araştırma ve Yenilik sistemlerinin ıslahatı ve geliştirilmesi, Araştırma ve Yenilik performansı ile fon programları iştiraki başka ülkelere nazaran daha az olan ülkelerin (widening ülkeleri) performanslarının artırılması, ulusal fonların/diğer AB fonlarının Avrupa Araştırma Alanına uyumlu kullanılabilmesi hedefleniyor. Bu kapsamda Mükemmeliyet Merkezleri kurulması ve kapasite geliştirme aktivitelerine yönelik projelerin desteklenmesi planlanıyor.
■ Cinsiyet eşitliği kural
Ekonomik büyüme, dijital dönüşüm ve etraf hassaslığının yanında bayan erkek eşitliği de Ufuk Avrupa’nın kıymet verdiği bir öbür mevzu. Ufuk 2020’den farklı olarak Ufuk Avrupa’ya başvuran şirketler ve araştırma kurumlarının tıpkı sayıda bayan ve erkek çalışan barındırması gerekiyor. Bu istikrarın yanında kelam konusu kurumların işe alım siyasetlerindeki cinsiyetçi yaklaşımları ortadan kaldırmaları koşul koşuluyor. Müracaat sürecinde ise proje tanıtımlarının yanında kurumların cinsiyet eşitliğini geliştirmek ve çalışanlarını eğitmek için planlar sunmaları isteniyor.
Bilimsel kalite ve yenilikçilik değerli bir faktör
Kıymetlendirme kriterleri şimdi resmi olarak yayımlanmadı lakin bahisle ilgili yeniden TÜBİTAK’tan aldığımız bilgilere nazaran Çerçeve Programlarındakine misal biçimde projelerin çoklukla bilimsel mükemmeliyet, tesir ve uygulama kriterleri üzerinden değerlendirileceği öngörülüyor ve şu bilgiler aktarılıyor: “Bilimsel mükemmeliyet kriteri kapsamında projenin bilimsel kalitesi, yenilikçi tarafları, araştırmanın güvenilirliği ve uygulanacak metodoloji üzerinden kıymetlendirme yapılır. Tesir kriterinde ise proje sonuçlarının yaratacağı katma paha, projenin davet konusunda belirtilen amaçları gerçekleştirme potansiyeli, proje sonuçlarının yayılımı ve kullanılmasına yönelik kıymetlendirme yapılır. Uygulama kriterinde ise proje kaynaklarının dağılımına ve kullanımına, projenin idare yapısına ve kalitesine yönelik değerlendirmeler gerçekleştirilir.”
Nasıl bir yol izlenmeli?
TÜBİTAK’tan aldığımız bilgiye nazaran son 2 yılda araştırmacılarımız, Avrupa’dan çok sayıda kuruluşun dâhil olduğu büyük konsorsiyumlu projelerde yalnızca ortak olarak yer almanın ötesine geçerek, bu konsorsiyumları koordine etmeyi başardı ve çok ortaklı projelerde Türk koordinatör sayısı 7’den 29’a yükseldi. Bu sayıyı daha da yükseltmek ismine Ufuk Avrupa hibe programından yararlanmak için nasıl bir yol izlenmesi gerektiği ile ilgili TÜBİTAK’tan yapılan açıklamada şu tabirlere yer verildi: “Ufuk Avrupa davetlerine başvururken, davet dokümanlarının dikkatlice incelenmesi, sunulması planlanan proje fikriyle davet konusunun uyumlu olması değerli. Birebir halde konsorsiyum ile başvurulacak davetlerde konsorsiyumlara dahil olabilmek için düzenlenen bilgi günü ve proje pazarı aktifliklerine iştirak sağlanması, müracaatların davet kapanış tarihinden evvel Avrupa Komitesi fonlama ve ihale portalı üzerinden elektronik olarak sunulması gerekiyor. Müracaat yapılacak alanın Ulusal İrtibat Noktası ile süreç boyunca bağlantı sağlanmasını da öneriyoruz. Proje sunmayı planlayan araştırmacılarımızın ve kuruluşlarımıza ayrıyeten TÜBİTAK AB Çerçeve Programı Takviyelerinden de faydalanmalarını tavsiye ediyoruz.”
“Araştırmacılarımız en iyi altyapılara erişim imkanı bulurken, sanayicilerimizin rekabet yeteneği artıyor”
AB Çerçeve Programlarında yer alınması, ülkemizde çok disiplinli, çok ortaklı, kesimler ortası bir araştırma ve yenilik ekosisteminin oluşmasına yarar sağlayacağı üzere birebir vakitte, Avrupa Araştırma Alanı ile Türkiye Araştırma Alanı (TARAL)’nın bütünleşmesine de katkı sağlıyor. Hem araştırmacılar hem paydaşlar hem de endüstriciler açısından programın avantajlarına dikkat çeken TÜBİTAK, DÜNYA +’ya şu açıklamalarda bulundu: “Araştırmacılar ve kuruluşlarımızın bu programlardan faydalanması ve araştırma faaliyetlerine yapılan yatırımlar Türkiye için kaldıraç tesiri yaratarak sosyoekonomik yarara dönüşmesini mümkün kılıyor. Emsal biçimde Ufuk Avrupa’da yer alan araştırmacılarımız, kurum ve kuruluşlarımız, en yeni, ileri ve geleceğin teknolojilerine taraf verecek projelerde yer alarak yeni eser, süreç ve teknolojileri takip edip geliştirme imkanına sahip olabilecekler. Ulusal ekosistemimizde yer alan paydaşlarımız, en başarılı araştırmacı ve kurumlarla işbirliği yapma fırsatı yakalayarak, gerçekleştirmeyi planladıkları araştırma ve yenilik projelerine yüksek mali dayanak sağlayabilecek. Sanayi kuruluşlarımız açısından bakarsak da desteklenen projelerde yer alarak rekabet yeteneklerini artırma ve daha evvel yer almadıkları pazarlara erişim imkanı bulabilecek. Araştırmacılarımız, memleketler arası ve kesimler ortası dolanım fırsatı ve en iyi altyapılara erişim imkanı elde ederek mesleklerini geliştirebilme fırsatı yakalayacak. Kurum ve kuruluşlarımız, maksat pazarlardaki endüstriyel standart ve düzenlemelere rekabet avantajı sağlayacak biçimde erken devirde erişim imkânı elde edebilecek.”
Ufuk 2020’den birinci haberler gelmeye başladı
Ufuk Avrupa’nın potansiyel ehemmiyeti, bir evvelki çerçeve programı Ufuk 2020’den geliyor. AB’nin inovasyon ve yeşil ihtilal maksatları kapsamında Türkiye’den 13 Türk kuruluşunun yer aldığı altı proje, temmuz ayında memleketler arası işbirliği projeleri kapsamında toplam 7,5 milyon Euro hibe almıştı. Kelam konusu hibe meblağı ayrıyeten, bugüne kadar açıklanan milletlerarası bir davette Türkiye’ye verilen en büyük fon.
– Ufuk 2020’nin verdiği hibeler kapsamında yer alan projeler ardında elektrikli ve hibrit elektrikli araba piyasasına batarya geliştirilmesini içeren ALBATROSS’da 10 ülkeden 21 ortak yer alıyor. Projenin Türk ortakları ise Yeşilova Holding, Mercedes-Benz Türk AŞ, FEV TR Otomotiv ve Ford Otomotiv Sanayi.
– Türkiye’den İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Vestel Elektronik, Bozankaya ve TÜBİTAK’ın temsil ettiği HELIOS da hibe alan bir başka proje. Toplam sekiz ülkeden 18 ortağın yer aldığı projede, elektrikli otobüsler için modüler batarya paketlerinin geliştirilmesi hedefleniyor.
– ASAŞ’ın ortak olarak bulunduğu MARBEL projesinde ise, elektrikli ve hibrit araçlarda kullanılan bataryaların seri üretimi ve pazara girişlerinin hızlandırılmasını amaçlıyor.
– Belçika tarafından koordine edilecek SEABAT projesinde, IMECAR da 9 ülkeden katılan 15 ortaktan biri. Proje kapsamında denizcilik kesiminde kullanılabilecek güçlü batarya sistem ve konseptinin geliştirilmesi planlanıyor.
– İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Özyeğin Üniversitesi de 21 binden fazla kamu binasına sahip 6 ülkeden 6 iştirakin bir ortaya geldiği procuRE projesi iştirakçilerinden. Proje kapsamında 7 milyon Euro Ar-Ge yatırımıyla yenilenebilir güç uygulamalarının desteklenmesi hedefleniyor.
– TÜPRAŞ’ın ortak olarak yer aldığı EBIO Projesi ise, sürdürülebilir güç yakıtına yenilikçi bir teknik tahlil sunuyor. Norveç’in uyumunu yapacağı projede yer alan 7 ülkeden 9 ortak, böylelikle AB’nin tezli etraf gayelerine ulaşmasına da katkıda bulunabilir.
– Güçlü Enerji, şirketin elektrikli araba şarj istasyonları ağı Güçlü Energy Solutions (ZES) ve saatlik elektrikli araç kiralama platformu “electrip” markaları, eCharge4Drivers projesinin ortakları ortasında yer alacağını açıkladı. 2050 yılına kadar sıfır karbona ulaşmayı hedefleyen şirketin yer aldığı kelam konusu projeye AB tarafından 4 yıl mühletle 14 milyon Euro’luk dayanak sağlanacak.
– Turkcell de 5G teknolojileri kapsamında yürüttüğü dört yeni inovasyon projesinin daha Ufuk 2020 programından hibe almaya hak kazandığını açıkladı. Böylelikle şirketin AB dayanaklı Ar-Ge proje sayısı beşe ulaşmış oldu. Turkcell’in 5G hizmeti sağlayarak yer aldığı Ar-Ge projeleri ise şöyle; 5G-MOBIX, BEYOND5, ADACORSA, STORAIGE ve DRAGON.
Dünya