Maddede fiyat, patrona tabi ve belli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar (hizmet karşılığının mal olarak verilmesi) ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen (konut, araç sağlanması vb.) menfaatler olarak tanımlanıyor.
Gerçek şahısların bir takvim yılı içinde elde etmiş oldukları fiyat gelirleri, gelir vergisine tabidir. Fiyat, bedensel ya da zihinsel bir emek karşılığında patrondan elde edilen hasılayı söz eder. Bu hasıla para formunda olabileceği üzere birebir yahut para ile temsil edilebilen menfaat halinde de olabilir. Örneğin mülkiyeti patrona ilişkin brüt alanı 100 metre kareyi aşmayan konutların hizmet erbabına mesken olarak tahsisi suretiyle sağlanan menfaatler vergiden istisna iken aşan kısma isabet eden fiyatın ücret olarak vergilendirilmesi gerekmektedir.
Fiyatın ödenek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, artırım, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, masraf karşılığı yahut öteki isimler altında ödenmiş olması yahut bir paydaşlık ilgisi niteliğinde olmamak kaidesi ile çıkarın aşikâr bir yüzdesi biçiminde tayin edilmiş bulunması fiyatın niteliğini değiştirmiyor.
Türkiye’de fiyat gelirlerinin vergilendirilmesinde prensip olarak gerçek yol kabul edilmiştir. Vergi, gelirin gerçek ve safi meblağı üzerinden alınmaktadır. Fiyatın safi fiyatı, patron tarafından verilen para ve aynılarla sağlanan faydalar toplamından (yani fiyatın gayrisafi tutarından) aşikâr indirimlerin yapılmasından sonra kalan ölçüdür.
BU İNDİRİMLER GENEL OLARAK AŞAĞIDAKİ ÜZEREDİR:
- Emekli aidatı ve toplumsal sigorta primi, XSosyal güvenlik destekleme primi, Xİşsizlik sigortası primi,
- Hayat/ şahıs sigorta primi,
- OYAK ve gibisi kamu kurumlarınca yapılan yasal kesinti,
- Sendikalara ödenen aidat (işçi ve memur sendikaları),
- Engellilik indirimi
Fiyatın ödenmesi sırasında sorumlular tarafından verginin kesilerek vergi dairelerine yatırılmasına kesinti (tevkifat) yordamı denilmektedir. Gerçek yordamda elde edilen fiyatların vergilendirilmesi temel olarak bu teknikle yapılmaktadır. Bu usulde mükelleflerin beyanname vermelerine gerek bulunmamaktadır. Lakin kesinti yolu ile vergilendirilen fiyatların kimi özel durumlarda ayrıyeten yıllık beyannameye de mevzu edilmesi gerekmektedir. Bunun sebebi, artan oranlı tarifenin de fiyat gelirlerine uygulanmasını sağlamaktır. 2020 yılına ait fiyat gelirlerinin beyanı aşağıdaki üzere olacaktır.
Öteden beri gelen uygulama kapsamında, birden fazla patrondan tevkif yoluyla vergilendirilmiş fiyat alan ve birden sonraki patrondan aldıkları brüt fiyatların toplamı 2020 yılında 49.000 TL’yi aşan mükelleflerin birinci patrondan aldıkları fiyatları dahil tamamı kesinti yoluyla vergilendirilmiş fiyatları için yıllık beyanname vermeleri gerekiyor.
Evvelki yıllarda meblağı ne olursa olsun tek patrondan alınan ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş fiyat gelirleri için yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmemekteyken 7194 Sayılı Kanunla GVK ’da yapılan değişiklik sonrası 2020 yılında tek patrondan elde edilen fiyat gelirinin 600.000 TL’yi aşması halinde yıllık beyanname verilmesi gerekiyor.
Yeni düzenleme ile ayrıyeten birden fazla patrondan fiyat geliri elde eden mükelleflerin, birinci patrondan aldıkları fiyat gelirleri de dâhil olmak üzere fiyatları toplamının 2020 yılında 600.000 TL’yi aşması halinde elde edilen fiyat gelirinin tamamının beyanı gerekiyor.
Birden fazla patrondan fiyat alınması halinde, birinci patrondan alınan fiyatın hangisi olacağı fiyatlı tarafından serbestçe belirlenmektedir.
Birden fazla patron kavramı da üzerinde durulması gereken öbür bir bahistir. Birden fazla patrondan fiyat gelirinin elde edilip edilmediğinin tespiti açısından kıymetli olan, ücretlinin tıpkı anda birden fazla patronun yanında çalışarak fiyat geliri elde etmesi değil, bir vergilendirme periyodu içerisinde birden fazla patronun yanında çalışarak fiyat geliri elde etmesidir. Örneğin (A) bir şirketin fiyatlı çalışanı iken diğer bir şirketin idare şurası üyeliği hasebiyle huzur hakkı elde ediyor olması halinde yahut (B) nin (X) limited şirketinde çalışıyorken bu iş yerinden ayrılıp tıpkı yıl içerisinde (Y) anonim şirketinde işe başlaması halinde, hem (A) hem de (B) bir takvim yılında birden fazla patrondan fiyat geliri elde etmiş durumdadır.
Öte yandan kişinin bir iş yerinden ayrılıp farklı patrona ilişkin bir firmada işe girmesi halinde kümülatif gelir vergisi matrahının taşınması mecburî değildir. Lakin kişinin yeni patronuna evvelki işindeki kümülatif gelir vergisi matrahını bildirmesi ve ona nazaran yeni patronu nezdinde tevkifat yapılması, gerekli şartların sağlanması halinde hem yıl sonunda verilecek beyannameden doğacak vergi yükünü ortadan kaldıracak, hem GVK 89’uncu hususta yer alan indirimler sebebiyle iade alınmasını da sağlayacaktır.
Bilhassa takvim yılı içinde iş değiştiren bu nedenle ikinci patronundan elde ettiği gelirleri 49.000 TL’yi aşan lakin daha evvel hiç beyanname vermediği için yahut ödemesi gereken vergilerin tevkifat ile kesildiğini düşünen fakat 49.000 TL’lik hududu aşan bireylerin vergi cezaları ile müsabakaları mümkündür. İşyerlerinde tüm çalışanların Gelir Vergisi Kanunu’nun 86’ncı unsuru manasında bilgilendirilmeleri uygun olacaktır. 311 seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde fiyat gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceğinin kendi içinde değerlendirileceği, öteki gelirlerin bulunması halinde bu gelirlerin hesaplamaya dahil edilmeyeceği; tekrar, başka gelirlerin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde de fiyat gelirlerinin hesaplamaya dahil edilmeyeceği açıklanmıştır.
Yıllık beyanname verilmesi durumunda; beyan olunan fiyat gelirleri toplamından GVK’nın 89’uncu unsurunda yazılı eğitim ve sıhhat harcamaları ile bağış ve yardımlar üzere kimi harcamaların da indirim konusu yapılması ve yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden ise GVK’nın 94 üncü unsuruna nazaran yıl içinde fiyatlardan tevkif suretiyle ödenen vergilerin mahsup edilmesi mümkündür. Mahsup edilemeyen bir meblağ kalması halinde iadesi de alınabilecektir.
Özel sürücü fiyatları üzere Gelir Vergisi Kanunu’nun 64’üncü hususunda yer alan öteki fiyatlar hariç; yıl içerisinde tevkifata tabi tutulmamış fiyat gelirlerinin ise meblağı ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Bu fiyat gelirlerine, yabancı büyükelçilerde çalışan Türkiye Cumhuriyeti uyrukluğundaki bireylerin fiyat gelirleri örnek gösterilebilir.
Dünya