Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürü Mehmet Yurdal Şahin, önümüzdeki periyotta teknoloji ve inovasyona dayalı yatırımlara takviyenin ağırlaşacağını söyledi. Teşvikli yatırımları DÜNYA için tahlil eden Şahin, salgına karşın yatırımlarda artış yaşandığını ve imalat endüstrinin hissesinin arttığını vurguladı. Yurdal Şahin, teşvikli yatırımların artmasında, uygulamaların elektronik ortama taşınmasının da kıymetli bir rol oynadığını tabir etti. Şahin, son yıllarda 6’ncı bölgenin hissesinde da iki kata yakın artış kaydedildiğini belirtti. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürü V. Mehmet Yurdal Şahin, teşvikli yatırımları DÜNYA için tahlil etti. Önümüzdeki periyotta teknoloji ve inovasyona dayalı yatırımlara takviyenin ağırlaşacağını belirten Şahin, 2020 yılında pandemiye karşın teşvikli yatırımlarda çok iyi bir performans gösterildiğini bildirdi. Şahin, bu periyotta yatırımlar içinde hizmetler dalının hissesi düşerken, tarım ve imalat endüstrinin hissesinin arttığını kaydetti.
Uzun yıllar boyunca devlet dayanakları alanında tecrübeleri bulunan biri olarak bu dayanakları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Devlet takviyelerine, kaynakların ülke iktisadı için daha verimli ve yararlı olduğu kabul edilen alanlara aktarılması yoluyla, kamu tarafından çeşitli metotlarla sağlanan yardım ve özendirmeler diyebiliriz. Her ne biçimde sağlanırsa sağlansın devlet yardımları, devletin bir alacağından vazgeçmesi, bütçeden bir kaynak aktarılması ya da imtiyaz sağlanması halinde olduğu için yardıma mevzu ekonomik faaliyetin, yardımın gayelerine uygun olması çok kıymetli. Devlet yardımları konusunda uygulanan siyasetlerin anahtarı da burada zımnî diye düşünüyorum.
Ülkemizde çabucak hemen her türlü ekonomik faaliyete hitap eden devlet yardımları mevcut. Bunları da çok çeşitli kurum ve kuruluşlar yürütmektedir. Bunların eşgüdüm içerisinde yürütülmesi epey değer arz etmektedir. Bilindiği üzere, yatırım teşvikleri ülkemizde Cumhuriyet öncelerine kadar gitmektedir. Günün ekonomik ihtiyaçlarına bağlı olarak yatırım teşviklerinden beklenen emeller da farklı olmuştur. Planlı kalkınma yıllarında ithal ikameci anlayışla yatırım teşvik siyasetleri oluşturulurken, 80’lerle birlikte ihracat odaklı bir hale büründü. 2000’li yıllarda Ar-Ge, etraf, bölgesel gelişmişlik ve sürdürülebilirlik üzere hususlar öne çıktı.
BELİRTİLEN MÜDDETTE YATIRIMLAR TAMAMLANMALI
Yatırım teşvik sistemini, öbür dayanak programları ile birlikte değerlendirdiğinizde nasıl pozisyonlandırmak gerekir? Yatırım teşvik sistemi, hangi yatırımları odak noktasına koyuyor.
Yatırım teşvik sistemi, ülkemizde sabit sermaye yatırımlarının neredeyse tamamını kapsamına almaktadır. Genel yapısı itibariyle Ar-Ge takviyeleri, KOBİ dayanakları ya da teşebbüsçü dayanaklarını ihtiva eden programlardan farklı bir pozisyondadır. Yatırım teşvik sistemi, saydığım programlara kıyasla çok daha geniş bir kitleye hitap eden, nakdi dayanaklardan fazla vergisel ya da istihdam dayanakları ile yatırım maliyetini denetimli bir biçimde azaltmayı hedefleyen bir sistemdir. Bunu yaparken de ülkemiz öncelikleri ve amaçları doğrultusunda bir seçicilik içerisinde kurgulanmıştır.
İlçe bazında teşvik uygulamasına geçilmesinin, yeni periyottaki yatırımların nasıl şekillenmesine yol açmasını öngörüyorsunuz?
İlçe bazında yatırım teşvik uygulaması, temel prestiji ile bölgesel teşvik uygulamalarımızın bir alt mevzusudur. Bölgesel teşvik sistemi, sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksine dayalı olarak kurgulanmış olup, vilayetlerin gelişmişlik düzeylerine nazaran vilayetler altı kademeye ayrılmıştır. Lakin kimi ilçeler, bağlı oldukları vilayet geneline nazaran geri kalmıştı. Bu da görece geri kalmış ilçelerin yatırımları çekmekte zorlanmasına yol açıyor ve vilayet içerisinde büyük bir dengesizlik yaratıyordu. Bu sorunu gidermek için, vilayet geneline nazaran belli bir geri kalmışlığı olan ilçeler, daha yüksek oran ve mühletlerle desteklenecek. Böylece bölgesel teşvik sisteminin temel saiklerinden olan bölgeler ortası gelişmişlik farklılıklarının giderilmesine katkı sağlamasını bekliyoruz. Ayrıyeten belirlenmiş olan ilçelerde yer alan organize sanayi bölgelerinde yatırım yapılması halinde iki alt bölge takviyelerinden yararlanmasının önü açılarak, bu ilçelerdeki organize sanayi bölgelerinin de potansiyellerini harekete geçireceğiz.
Teşvik evrakına bağlanan yatırımların takibi nasıl yapılmaktadır?
Bir yatırım için yatırım teşvik evrakı düzenlenirken, yatırımın makul müddette tamamlanabilmesi için karakteristiğine uygun olarak makul müddetler öngörülmekte. Yatırımcının belirtilen mühletler içerisinde yatırımlarını tamamlaması gerekiyor. Fakat, yatırımın ihtiyaçlarına ve konjonktüre bağlı olarak yatırımın tamamlanma müddetinin yarısı kadar daha ek müddet verebiliyoruz. Kelam konusu yatırımlar gerçekleştirildikten sonra, yatırımcılar Genel Müdürlüğümüze müracaatta bulunmakta ve yatırımlarının tamamlandığına ait vizenin yapılmasını talep etmekteler. Uzman işçiler tarafından yatırımın, mevzuata ve yatırıma ait evvelden belirlenmiş olan özel koşullara uygun biçimde tamamlandığının yatırım yerinde tespiti ile yatırım tamamlama vizesi yapılıyor.
Bununla birlikte, tamamlama vizesi süreçlerini vilayetlerdeki Bakanlığımız Vilayet Müdürlükleri ve Kalkınma Ajansları aracılığıyla da yapabiliyoruz.
Mühleti içerisinde tamamlama vizesi için başvurmayan yatırımcılarımızı ise evvel uyarıyor, sonrasında rastgele bir ilerleme olmadığı takdirde dokümanının iptal edilmesi yoluna giderek varsa sağlanan takviyelerin geri alınması için süreç başlatıyoruz.
AZ GELİŞMİŞ BÖLGELERİN YATIRIMDAKİ HİSSESİ ARTIYOR
Bölge bazında uygulanan yatırım teşvik sistemi, bölgeler ortası gelişmişlik farkının azalmasına katkı sağladı mı?
Bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılmasına yönelik olarak kurgulanmış olan Bölgesel Teşvik Sistemini, ülkemizde birinci olarak 2009 yılından itibaren uygulanmaya başladık. 2012 yılında ise bölgesel teşvik sistemini ek dayanak ögeleri ile geliştirerek uygulamaya koyduk. Teşvik uygulamalarının aktifliğini direkt etkileyebilecek pek çok toplumsal, kültürel, politik ve ekonomik etken bulunması teşviklerin aktifliğinin ölçülmesi konusunda zorluk yaratabiliyor. Lakin, tekrar de bu hususlarda kimi bilimsel çalışmalar da yapılmakta. Teşvik önlemlerinin bölgesel dengesizliklerin giderilmesindeki aktifliğini tahlil etmek emeliyle yapılan bilimsel çalışmalarda; bölgelerin birbirlerine yakınsadığı sonucuna ulaşan birçok çalışma mevcut.
Ayrıyeten, görece az gelişmiş bölgelerimize yönelik olarak düzenlemiş olduğumuz bölgesel nitelikteki yatırım teşvik dokümanı sayılarının ülke geneli içerindeki toplam bölgesel doküman sayısı içerisindeki hissesinin artış eğiliminde olduğunu biliyoruz. Buna ait olarak 6. Bölgeye yönelik olarak düzenlemiş olduğumuz evrakların mevcut karar devrinde (Haziran 2012-Ekim 2020) toplam evrak sayısı içerindeki hissesini gösterir grafiği de okuyucularımıza sunuyorum.
Grafikten de görüldüğü üzere evrak sayısı açısından karar devrinin başlarında 6. bölgenin hissesi % 7’ler düzeyinde iken % 10-12 bandına çıkmıştır. Verilen bölgesel yatırım teşvik evrakları kapsamında öngörülen istihdam bilgilerinden elde edilen, 6. Bölge’de yapılan bölgesel yatırım teşvik evraklı yatırımlarla sağlanan istihdamın, ülke içerisindeki hissesini da grafikle sunmak isterim. Görece az gelişmiş bölgelerde emek ağır kesimleri daha fazla dayanak ögesi ile ağır bir biçimde desteklememiz sonucu 2012/3305 sayılı Karar devri başında sağlanan istihdamdan 6. bölgemizin aldığı hisse % 18 düzeyindeyken; giderek artarak %30 düzeyini aştı. Öteki bir tabir ile yatırım teşvik dokümanları ile sağlanan her 3 istihdamdan 1’i 6. bölge vilayetlerimizde sağlanıyor.
Dayanak öge sayısı 14’e kadar çıkmakta
Türkiye’nin sağladığı teşvik programları ve yatırım ortamının iyileştirilmesi için atılan adımlar göz önünde bulundurulduğunda etraf ülkelere ve başka gelişen ekonomilere nazaran avantajları nelerdir?
Yatırım teşvik sistemimiz genel, bölgesel, öncelikli, stratejik olmak üzere dört bileşenin yanında terzi tarzı işleyişi bulunan proje bazlı teşvik sisteminden oluşmakta. Hedefleri çok çeşitli olan yatırım teşvik sistemimizin geniş tabanlı bir yapısı var. Ülkemize alternatif ülkeler, ekseriyetle son yıllarda Avrupa Birliği’ne giren ya da bizim üzere görüşmeleri devam eden ülkelerdir. Bu ülkelerde yatırımların teşvik edilmesi gayesiyle yapılan uygulamalar kolay ve hibe asıllı. Lakin ülkemizde değinmiş olduğumuz sistemlerde sayıları değişmekle birlikte takviye ögesi sayısı 14’e kadar çıkmaktadır. Sağlamış olduğumuz takviyeleri vergisel, istihdam odaklı dayanaklar, finansal dayanaklar ve öteki takviyeler olarak kategorize edebiliriz. Gerek uygulanan yatırım teşvik sistemleri gerekse de bu sistemlere ait takviye unsurlarındaki çeşitlilik ile yatırım teşvik sistemimiz çabucak her dala dokunuyor. Mevcut teşvik sistemimizin, ülkemizin bugüne kadar uyguladığı en kapsamlı ve cömert teşvik sistemi olduğunu da ayrıyeten belirtmek istiyorum.
Mevzuat 8 yılda 26 kere değişti
Yatırım teşvik mevzuatında önümüzdeki devirde rastgele bir değişiklik öngörülüyor mu? (destek oranları, takviye çeşitleri vs. yönünden)
Mevcut yatırım teşvik mevzuatı 2012 yılından beri yürürlükte olup, günümüze kadar 26 sefer değişiklik yaptık. Yapılan değişikliklere bakılırsa ana temanın ülkemizin ihtiyaçları, özel dalın muhtaçlıkları ve talepleri, ekonomik konjonktür, yatırımların tamamlanması, cari açığın azaltılmasına katkı sağlanması, yatırım teşvik sisteminde sadeliğin sağlanması olduğu görülecektir. Türkiye’nin gittiği tarafta teknolojik yatırımların yükü ön plana çıkacak. Bu kapsamda, teknolojik içeriği ve katma bedeli yüksek, inovasyona dayalı yatırımlara yönelik dayanaklarımız ağırlaşacak. Başka taraftan, iktisat etraflarından talep gelmesi, ülkemizin menfaatlerine uygun düşmesi ve kalkınma planlarında belirtilen maksatlara ulaşabilmek amacıyla evvelki devirlerde olduğu üzere önümüzdeki devirlerde de değişiklikler yapılacaktır. Yapılacak olan değişiklerde yatırımcılarımızın olumsuz etkilenmemesi için gerekli tedbirleri almaktan geri durmuyoruz.
Teşvik evraklarının yüzde 68’i imalat sanayiinin
Pandemi sürecinde teşvik evrakına bağlanan yatırımların genel seyrine ait kıymetlendirme yapar mısınız? Yatırım iştahı bu süreçte nasıl etkilendi? Yatırımlar hangi alanlarda ağırlaşıyor?
Yatırım teşvik sistemine olan müracaat açısından 2020 yılını epeyce iyi bir pozisyonda kapatacağız. Salgına rağmen, düzenlenen doküman sayısı açısından evvelki yılların epey üzerindeyiz. Bu kapsamda, 2019 yılı ile mukayeseli olarak 2020 yılı birinci 10 ayı için düzenlenen doküman sayılarını da vermek istiyorum. Salgının tesirlerini ağır biçimde hissettiğimiz nisan ve mayıs aylarında 2019 yılının birebir ayları ile yakın evrak sayılarına ulaşılmış olmasına karşın, daha sonrasında aylık 1.200 adetlere yaklaşan performans sergiledik.
2020 yılında Ekim ayı sonuna kadar düzenlenen 8.334 adet yatırım teşvik evrakının %68’i imalat sanayine, %14’ü hizmetler dalına, %10’u tarım ve ziraî sanayi kesimine ve %8’i de güç ve madencilik kesimine yönelik yatırımlar için düzenlendi. İmalat endüstrinde dokuma ve giyim, makine imalat, plastik ve lastik ile besin ve içecek bölümleri öne çıktı. Bilhassa salgının da tesiri ile hizmetler bölümüne yönelik düzenlenen dokümanların aldığı hisse 2020 yılında gerilerken, tarım ve ziraî sanayi yatırımları ile imalat sanayi yatırımlarına yönelik düzenlenen dokümanların aldıkları hisselerde artış sağlandı. Salgına karşın sağlanan bu artışta tüm uygulamalarımızı elektronik ortama taşımamız da aktif bir rol oynadı. Altyapının hazırlanması sürecinde zorlansak da elektronik ortama geçiş kararımızın ne kadar isabetli olduğunu bugünlerde çok daha iyi anlıyoruz.
Dünya