ALİ EKBER YILDIRIM
Türkiye’nin tarımdaki potansiyelini kıymetlendirmek, gelirlerini artırmak maksadıyla verimlilik ve kar odaklı optimizasyona geçilecek. Tarım ve Orman Bakanlığı bunun için 5 senaryo üzerinde çalıştı. Bakanlığın hazırladığı senaryolara nazaran, stratejik eserleri dikkate almadan optimizasyonla ziraî hasılayı 4 kat artırmak mümkün. Stratejik eserleri dikkate alarak yapılan 5 farklı senaryoda ise yağlı tohumlara öncelik sağlandığı takdirde en yüksek hasıla artışı sağlanıyor.
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, tarımda optimizasyon çalışmalarının detaylarını birinci kere DÜNYA’ya detaylı olarak açıkladı. Pakdemirli, optimizasyon ile çiftçinin ünite alandan en çok para kazanacağı eseri ekeceğini söyledi.
Pakdemirli, bakanlığın önümüzdeki periyotta uygulamaya koyacağı projeler, gündemdeki hususlar ve geleceğe ait gayeleri hakkındaki sorularımızı zoom üzerinden yanıtladı:
■ Bakanlıkta 2. yılınızı doldurdunuz. Yaptıklarınızı bir görüntü ile anlattınız. Neleri yapmak istediniz de yapamadınız?
Bundan sonraki ajandamız bilhassa ölçek probleminin üzerine gitmek. Daima toplulaştırma, toplulaştırma gidiyoruz. Lakin arazi kullanım planları, toplulaştırma ve arazi bankacılığı. Üçü bir ortada bir şey yapmamız lazım. Bakanlıkta bu işi vizyon olarak alıp sürükleyecek bürokrat sayımız maalesef az. Bu türlü bir çalışma var lakin bunların da oturulup çalışılması lazım.
KÜÇÜK AİLE İŞLETMELERİNE DAHA ÇOK DAYANAK
Dayanaklarla ilgili bir çalışmamız var. Dayanaklarda biz büyük ve küçüğü ayırmıyoruz. Büyük de olsanız küçük de olsanız alacağınız dayanak tıpkı. Yani bir hayvanla bin hayvan ortasında 1 çarpı 1000 takviye alıyorsun. Burada da bilhassa muhakkak bir sayının altında dayanak almayan çiftçimiz kalmasın istiyorum. Küçük aile işletmelerinin desteklenmesi son derece kıymetli. Bu tarafta da bir şeyler yapalım istiyorum. Dayanakların de olağan yalnızca bizim üstümüzden değil örgüt ve birlikler üzerinden yürümesi… Örgütleri, kooperatifleri daha çok işin içerisine alacağımız, fakat sağlıklı olanları alacağımız, sağlıklı olmayanların da kendilerini sağlıklı olmaya mecbur hissedeceği bir ortama yanlışsız işi evirmeyi düşünüyoruz. Yapacak daha çok işimiz var. Tahminen size optimizasyondan da bahsedebiliriz.
OPTİMİZASYON İLE EN VERİMLİ EN KARLI ÜRETİM SAĞLANACAK
■ Nedir optimizasyon?
Bunu birinci sefer aslında bakanlık dışında sizinle paylaşıyoruz. Optimizasyon en verimli ve en karlı üretimin ortaya konması. Aslında özü şu; çiftçisiniz, 100 dönüm bir tarlanız var. Buraya ne ekersem ünite alandan en fazla parayı kazanırım. Birinci geldiğim günlerde şöyle bir hesap yaptık. Dedik ki, Türkiye’nin ziraî gayri safi hasıla üretimindeki tavanı nedir? Nereye kadar gidebilir? Fakat hiçbir önceliğimiz yok. Yalnızca en karlı eserler ekilecek. Dikilecek alanları düşün. Zira ağaç olan alanları sökme imkanınız yok. Doğal ki ütopik bir şey, lakin o ütopik şey diyor ki, 4 misli daha fazla ziraî hasıla elde edebilirsin. Lakin çıkan eserler, mesela yer fıstığı üzere. Türkiye’nin çok gereksinimi olmayan ancak nakdî manada da bedel katacak olan eserler. Alışılmış ki Türkiye’nin stratejik öncelikleri var. Stratejik olarak üretmesi gereken eserler var. Bunları kesinlikle alt alta üst üste koymamız gerekiyor.
HANGİ SENARYO İLE ÜRETİM NE KADAR ARTIRILABİLİR?
■ Optimizasyon konusunda bildiğim kadarıyla farklı senaryolar var. Bu senaryolardan hangisi daha fazla üretimi artırıyor?
Bütün dünyada olduğu üzere Türkiye’de de kendi kendine yeterliliğinin değeri ortaya çıkmış durumda. Beş farklı senaryo yaptık. Mesela hangi senaryolar olursa Türkiye ziraî gayri safi ulusal hasılasını artırabilir? Yeterlilik senaryosu üzerinde çalışırsak yüzde 7 civarında yani yüzde 6.95 civarında hasılamızı artırabiliyoruz. Hububat öncelikli senaryoda yüzde 6.48, yağlı tohumlar öncelikli üretim dediğimizde hasılamızı yüzde 13.53 artırabiliyoruz. Baklagillere öncelik verirsek yüzde 1.68 hasıla artışı sağlanabiliyor. Pamuk ve buğdayı öncelikli artırdığımız vakit yüzde 9.24 hasılamızı artırabiliyoruz.
Alışılmış şunu unutmayın, biz üretmediğimiz bir alanı yönetmeye çalışıyoruz. Üreten kim? Devlet değil. Üreten çiftçi. Gerçek destekleme siyasetleri ile çiftçinin, üreticinin gerçek yere yönlenmesi uğraşındayız. Bundan ötürü bu optimizasyona ulaşmanın en değerli kaidelerinden bir tanesi bilhassa dayanak verilen kalemlerde eser deseninin değişmesi. Şayet yetiştirebilirsek önümüzdeki yılın takviyelerini birtakım öncelikleri, tam optimizasyona nazaran olmasa da aşikâr bir oranda devreye almak istiyoruz.
DAYANAK ŞUBATTA AÇIKLANMALI
■ Birçok eserde hasat bitti, takviyeler açıklanmadı. 2020 takviyeleri ne vakit açıklanacak?
Orta vadeli planda (YEP) takviyeler daha düşük planlanmıştı. Fakat geçen yıl YEP’in üzerine çıkmıştık. Bu yıl da onu garanti etmek niyetiyle öteki kurumlarla, başta Hazine ve Maliye Bakanlığımız ile görüşüyoruz. O yüzden biraz gecikiyoruz. Bana sorarsanız her periyot dayanakları şubatta açıklamak isterim ki, bir biçimde ekim dikim kararı verilirken bu işlerin yararı olsun. Aslında dayanakları bir yıl geriye de çekebilsek. Bu sefer hakikaten çok hakikat bir noktaya getirip, dayanağı verdiğimiz noktada yönlendirmeyi sağlama imkanımız yüzde 100 olabilir. Natürel bu da imkanlar sorunu. Ekstradan bir 20 milyar lira daha gerektiriyor. O da bugünkü imkanlarla çok mümkün gözükmüyor. Ayrıyeten takviyeler natürel ki çok sayıda. Ben de bunun farkındayım. Fakat siz de biliyorsunuz ki, takviyelerle ilgili bir hususta şöyle kenarından dokunmaya kalktığınızda, -ki bunların konsolide olması lazım- üreticimiz, sorsanız mutlu musunuz dayanaklardan “hayır” diyecektir. Bu kadar alıyorum, benim hakkım bu gözüyle bakıyor. Biz de hakkı olduğunu düşünüyoruz. Ancak şurasını değiştirelim dediğiniz vakit kesinlikle ses geliyor.
ÇİFTÇİ MAĞDUR OLMASIN DİYE FİYATLAR YÜKSEK AÇIKLANIYOR
■ Çiftçinin en kıymetli sorunu yüksek girdi fiyatları. Bunu düşürmek için çalışmanız var mı?
Girdi fiyatlarındaki artış bu türlü periyotlarda kaçınılmaz. Yapılması gereken girdilerin üzerinde fiyat açıklamak ve çiftçiyi mağdur etmemek. Biz bunu yaptık. Üreticiye enflasyonun üzerinde fiyat verdik. 2019’da ve 2020’de problemli eser, sıkıntılı alan bırakmadık.
■ Pandemi sürecinde çiftçi beklediği dayanağı göremedi. 2019’un takviyelerini ödediniz. Hudutlu ölçüde tohum takviyesi, Hazine topraklarının üretime açılması ve yalnızca mayıs-hazirana ilişkin düşük faizli kredi borçları ötelendi. Tohum takviyesini yaygınlaştırmayı düşünüyor musunuz?
Pandemi müddetince çiftçiye verebileceğimiz dayanağı, imkanlar dahilinde sağladık. 2019 dayanaklarının yüzde 75’ini birinci 6 ay olmadan ödemiştik. Mayıs-haziran borçlarını sizin de söylediğiniz üzere erteledik. Hazine topraklarının daha faal kullanılması son derece kıymetli. Bu sonbahara yetiştirecek halde boş ve tarıma müsait olan tarım yerlerinin kullanımına yönelik bir uygulamamız olacak. Çok yakın vakitte vilayet ve ilçelerimiz üzerinden de bu davetleri yapacağız. Tohum takviyesini yaygınlaştırmamız lazım. Yazlık ekime, iklimi, kliması geç ekime uygun alanlarda ekim yapacak çiftçiye yüzde 75 tohum dayanağı için 81 vilayetten bilgi istedik. 21 vilayetten geldi, bizde şu kadar yer var diye. 21’ine de verdik. Lakin bunu bu yıl biraz daha geliştirmemiz gerek.
Fındık rekoltesi yüksek diye, açıklamama cüreti gösterdim
➥ Fındık rekoltesini açıkladınız, ortalık karıştı. “Rekolteyi bir kaç kere önüme getirdiler, geri gönderdim” dediniz. Rekolte kısa müddette çabucak değiştirilecek bir şey değil. Tam olarak ne oldu?
Rekoltenin ne kadar olduğunun aslında hiçbir ehemmiyeti yok. Değerli olan nedir üretici için; fiyat. Fiyat iyi mi kardeşim, iyi. Burada maalesef haksız bir tenkide maruz kaldım. Hâlbuki ben üretici lehine olduğu vakit rekolteyi açıklamama cüretini de gösteren bir beşerim. Kestirim ediyorum, geçen yıl, Miami INC’de (Uluslararası Sert Kabuklu Meyveler Konseyi) açıkladım. Fındıkta 775 bin tonluk rekolteyi, 700 bin tonun fevkinde diye açıkladım. Yani 775 bin tonu bilerek açıklamadım ki, fiyat düşmesin. Üreticinin lehinde her vakit kalemi oynatırız. Olağan ki rekolte 775 bin tondu ve şunu da söylemeliyim ki 775 bin tonluk rekolteye ben de inanamadım. INC’ye gittik, tüccarlar 850 bin ton açıklamaya kalktılar. Dedim ki ya siz meczup misiniz? 850 bin ton rekolte mi açıklanır, bunu unutun dedim. Çıktım kürsüye dedim ki, tüccarlar yüksek, üreticiler de düşük açıklamaya çalışır. Bunun ortasını bulmak gerek. İşin asıl temel matematiği budur.
➥ Rekolte kestirimi neden bu kadar çok tartışılıyor?
Bu rekolte varsayımlarında kusurlar yapılabilir mi? Vakit zaman oluyordur da. Geçen sene sayılarına, evre stoklarına bakıldığında, 775 bin ton yanlışsız gözüküyor. Tahminen 5-10 bin ton fark vardır. Artık rekoltenin yanlış olduğunu sav edenlerin de oturup “siz evet şu çalışmayı yaptınız lakin, benim elimde şu bilgiler var. Odalarla, sivil toplum örgütleriyle çalıştık, vejitasyona baktık, droneları kullandık, tek tek şu kadar bahçeye gittik, çiçek sayımı yaptık” diyebilmeleri lazım. Bu işi konuşanlar işkembe-i kübradan konuşmamalı. Bunu teknik beşerler konuşmalı. Bu manada rekoltenin ne olduğundan daha çok, çiftçi mutlu mu? Karadeniz’den birçok tanıdığınız vardır sizin, konuşun müstahsil şad. Müstahsili şad edecek siyasetler ortaya koyduk. Birkaç yıldır da dolar bazında vatandaşın cebine giren parayı da artırdık. İhracatta 2018’den bu yana kilosunu 5.91 dolardan 6.72 dolara çıkarmışız. Bu trendi de artırarak gitme konusunda bir gayretimiz var. Zira geçen yıl TMO piyasaya girmeseydi, en az 300 milyon dolar üreticinin cebinden alıp yurtdışındakilerin cebine teslim etmiş olacaktı. 300 milyon doları biz üreticinin ve ülkenin bilançosuna koymuş olduk. Bu sene de emsal bir şey olacak. Vakit zaman Türkiye’nin üretimine nazaran fiyatlar değişebilir. Üretici lehine hesabı kitabı yapıyoruz ve üretici şad. Rekolte üzerinden siyaset-polemik yapmayı uygun bulmuyorum.
Hasat bitiminde buğdaya müdahale sinyali
➥ Buğdayda piyasa fiyatları, sizin açıkladığınız fiyatın çok üzerine çıktı. Fiyatı düşük açıkladığınızı düşünüyor musunuz? TMO’nun buğday alamadığı söyleniyor. Ne kadar buğday aldınız? Bu sene Türk Şeker de hububat alımı yapıyor, neden bu işe girdi?
Daima kontratlı üretim diyoruz. Türk Şeker’in kontratlı üretimde şekerpancarında yürüyen iyi bir sistemi var. Pancarın münavebesi hububatta da oluyor. Münavebe kısmında da Türk Şeker biz bu işe gireceğiz deyince, aman dedim üreticinin lehine olan her şeyde biz olumlu bakarız. Üreticinin bir kısmına finansman takviyesi sağlayınca biz alkışladık. Vakit zaman rekabet olabiliyor. Vakit zaman da fiyatlar yükselebiliyor. Lakin ana eksenine Türk Şeker’i koymak gerçek olmaz. Burada piyasada önemli bir talep var. O beklentiyi satın alan vatandaşlarımız da ellerinde elektronik eser senetleriyle bu işe yatırım yapıyor. Lakin şunu söyleyeyim dünya fiyatları, şu anda Türkiye’de oluşan fiyatların çok altında. Bu hasat periyodu boyunca bizi rahatsız eder mi, etmez. Üreticinin lehine, sesimizi çıkarmıyoruz. Ancak hasat bittikten sonra -ki bitmeye yakınız-gerekli şeyi yaparız.
➥ Hasat bittiğinde gerekli şey dediğiniz, ithalat mı?
Elimde dünyanın malı var. İthalattan evvel onları satarız.
➥ Bu yılın birinci 6 ayında geçen yılın tıpkı devrine nazaran 700 bin ton fazla buğday ithal etmişiz. İthalat devam ediyor.
Buğdayda 2019’da 574 milyon dolar dış ticaret fazlamız var. Bir yayında “buğday ithalatında rekor kırdık” diye haber vardı. Kardeşim bir de ihracatı versene. Birebir şey samanda var. Kardeşim 1 kilo saman geliyor ancak bin kilo ihracatım var. Yani onları yazsana. Maalesef bu mevzular çok speküle ediliyor. Bizim hala ne yazık ki algıda öne geçemediğimiz bahisler. Hollanda 17 milyar dolar gayri safi ulusal hasılasıyla 100 milyar dolarlık ticareti nasıl yapıyor? Malları ithal ediyor işliyor yahut işlemeden tekrar satıyor. Fakat Hollanda’da kimse, ne muhalefet partisi ne de muhalif medya çıkıp bunlar 83 milyar dolar ithalat yapıyor demiyor. Hadisesi speküle etmiyorlar. Bu türlü bir şeyi konuşsanız da adama gülerler. Lakin Türkiye’nin ortamında maalesef bunlar mevzu olabiliyor.
Yani bu yılın birinci 6 ayında 1.2 milyar dolar ithalat var, 1.4 milyar dolar da ihracat var. Dış ticaret fazlası 200 milyon dolar. Fabrikaları boş mu bırakalım? Ya da Sanayi Bakanlığı ve Ticaret Bakanlığı ile konuşalım diyelim ki, Türkiye’de ithalat yasaklansın! Yani bu mevzu bizim amir kararında olduğumuz bir bahis değil fakat bu fabrikaların da çalışması lazım diye düşünüyorum bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak.
Dünya