Didem ERYAR ÜNLÜ
Yerküre üzerindeki erişilebilir tatlı su ölçüsü, dünyanın toplam su varlığının yüzde 1’inden bile az. Meğer, besin güvenliği, ekonomik büyüme, iklim değişikliği ile çaba üzere birçok alanın temelinde, su kaynaklarının sürdürülebilirliği yer alıyor. Ancak bugün geldiğimiz noktada, su kıtlığı tüm dünyanın yaşadığı en büyük problemlerden biri olarak ön plana çıkıyor. Türkiye de, sanılanın bilakis su zengini bir ülke değil, hatta tam aksine yılda kişi başına düşen bin 519 m3’lük su ölçüsü ile “su derdi çeken” bir ülke pozisyonunda.
Türkiye nüfusunun 2030 yılında 100 milyona ulaşacağı ve kişi başına düşen su ölçüsünün bin 120 m3’e gerileyeceği öngörülüyor. Bu öngörüler, Türkiye’nin “su fakiri” olma yolunda ilerlediğine işaret ediyor. Bu ortada, iklim değişikliğinin yarattığı olumsuz tesirlerin artması ile birlikte, kuraklık da Türkiye için çok kıymetli bir risk temsil ediyor.
İklim değişikliği en çok Akdeniz Havzası’nı etkiliyor. Avrupa ve Akdeniz Havzası’ndan 43 ülkenin yer aldığı Hükümetlerarası Akdeniz için Birlik kuruluşunun hazırlamış olduğu rapora nazaran, bölgede sıcaklık artışı dünyanın başka bölgelerine oranla daha yüksek. 600 bilim beşerinin çalışmalarının aktarıldığı rapora nazaran, Akdeniz Havzası’ndaki ortalama sıcaklıklar sanayi ihtilali öncesindeki periyoda kıyasla 1,5 derece arttı. Birebir periyotta dünyanın öbür bölgelerindeki sıcaklık artışı ise ortalama 1,1 derece olarak kaydedildi.
Raporun sonuçlarına nazaran 2040 yılına kadar Akdeniz’deki sıcaklık artışının 2,2 dereceyi bulacağı iddia ediliyor. Yüzyılın sonuna yanlışsız ise sıcaklık artışının Akdeniz’in kimi bölgelerinde 3,8 dereceye ulaşacağı öngörülüyor.
Uzmanlar, bölgede “su kıtlığı yaşayan insanların” sayısının önümüzdeki 20 yıllık müddette 180 milyondan 250 milyona yükseleceğine dikkat çekiyor. Akdeniz’i bekleyen problemler ortasında sıcaklık artışına bağlı olarak toprak kalitesinin düşmesi, kuraklık nedeniyle ekin kaybı, sıcaklık dalgaları, deniz eserlerinin azalması yer alıyor.
Kuraklıkların sıklık ve yoğunluğu artacak
Hükümetler Ortası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)’nin ülkemizin de içinde yer aldığı coğrafyayı yakından ilgilendiren “Arazi Özel Raporu” da, iklim değişikliği tesirlerinin en şiddetli hissedileceği Akdeniz jenerasyonu ile ilgili kıymetli bulgular sunuyor. Doğal varlıkların her geçen gün artan insan baskısı ile karşı karşıya kaldığını ve iklim değişikliğinin bu baskıyı artırdığını ortaya koyan raporu, 52 ülkeden ortalarında TEMA Vakfı Bilim Şurası üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş’in de yer aldığı 107 bilim insanı hazırladı. Raporda ülkemizi son derece yakından ilgilendiren bulgulardan biri şöyle: “Küresel ısınma kurak alanları ve çölleşmeyi artırıyor. 21. yüzyılda sıcak hava dalgalarının sıklık, yoğunluk ve mühletinin; kuraklıkların ise sıklık ve yoğunluğunun bilhassa Akdeniz bölgesinde ve Güney Afrika’da artacağı iddia ediliyor. Bu tesirler şimdiden Afrika, Güney Amerika ve Güneydoğu Asya’da görülüyor. Bu bölgelerde kuraklık; daha şiddetli su kıtlığı, daha fazla toprak erozyonu, bitki örtüsü tahribatı, orman yangını, biyolojik çeşitlilik kaybı ve besin arzının riske girmesi manasına geliyor.”
Baraj düzeyleri çok düşük
Güç Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) tarafından paylaşılan 68 barajdaki su düzeylerinin mevcut durumuna değinerek değinen Deniz Ataç, “Bu datalara nazaran Batı Akdeniz, Batı Karadeniz, Marmara Havzalarında baraj düzeyleri yüzde 3-9 ortasında olup çok düşük, Doğu Karadeniz ve Van Gölü havzalarındaki barajlarda ise düşük durumda.” Ataç’ın tabir ettiği üzere, asıl sorun İstanbul, İzmir ve Ankara başta olmak üzere içme suyu sağlanan mevcut baraj doluluk oranlarının az olması. COVİD-19 salgını nedeniyle su kullanımının daha da arttığı 2020 yılında, baraj düzeyleri bilhassa İstanbul ve İzmir için epey düşük durumda. Kış ve bahar devrinin de sonbaharda olduğu üzere kurak geçmesi, 2021 yılında önemli bir su badiresi doğabilecek.
Son 3 ayda kuraklık seviyeleri yükseldi
Meteroroloji Genel Müdürlüğü’nün Türkiye’deki son 12 aylık kuraklık tahlillerini kıymetlendiren TEMA Vakfı İdare Şurası Lideri Deniz Ataç, “Orta ve kuvvetli kuraklık görülen bölgeler Orta Karadeniz, Doğu Karadeniz, Kuzey Ege, Batı Marmara Bölgeleri olarak sıralanıyor” diyor. Ataç’ın yorumları şöyle: “Doğu Anadolu’da Kars, Erzurum, Erzincan, Van vilayetleri, İç Anadolu’da Kırşehir, Kayseri, Güneydoğu’da Bitlis kuraklık görülen yerler ortasında. Halbuki son 3 aylık kuraklık bilgilerine bakıldığında ülkenin büyük kısmında orta, şiddetli, çok şiddetli ve harikulâde kuraklıkların yaşandığı görülüyor. 2020 yılı sonbaharında yurdumuzun aldığı ortalama 65.8 mmlik yağış, uzun yıllar ortalaması olan 140.6 mm’nin ve geçen yıl sonbahar yağışlarının (74.3 mm) altında. Yağışlarda normaline nazaran yüzde 53, geçen yıla nazaran yüzde 11 azalma meydana geldi. Tüm bölgelerimiz normallerinin altında yağış aldı ve en fazla azalma yüzde 59 ile İç Anadolu Bölgesi’nde gerçekleşti. Ege ve Karadeniz Bölgeleri’nde ise son 40 yılın en düşük yağışlı sonbaharı yaşandı. Bu kuraklıkların havzaların su randımanlarına de yansıması kaçınılmaz olacak. Bu durumun şimdiden bir su kıtlığına neden olacağı söylenemezken, benzeri kuraklık kış mevsiminde de yaşanırsa gelecek yılın su kıtlığı yaşanacak bir yıl olacağı söylenebilir.”
Kuraklığa karşı neler yapmalı?
TEMA Vakfı İdare Şurası Lideri Deniz Ataç, geleceğe hazır olmak açısından su azlığı çeken Türkiye’de alınması gereken tedbirleri şöyle sıralıyor:
- Kuraklık doğal afet statüsüne alınmalı. Kuraklığın tesirlerini ekonomik, çevresel ve sosyolojik olarak görmek mümkünken; kuraklık 7269 sayılı Genel Afetler Kanunu’na nazaran afet sayılmıyor ve afet istatistiklerinde hiç yer almıyor. Meğer kuraklık dünyada tesirli olan 31 çeşit doğal afet ortasında birinci sırada yer alıyor.
- Su Kanunu yasalaştırılmalı. Türkiye’nin gitgide azalan ve bozulan su varlığı Su Kanunu’na duyulan muhtaçlığı artırıyor. Bu kanun; suyu bilinçsizce tüketilecek bir kaynak değil, korunması gereken bir doğal varlık olarak kabul etmeli, suyun tüm canlıların hayatı için hayati kıymetini tanımalı, öncelikle suyu müdafaayı ve su varlıklarını havza bazında geliştirmeyi, iştirakçi ve şeffaf bir anlayışla yönetmeyi hedeflemeli. TEMA Vakfı bu özelliklere uygun olarak bir Su Kanunu Yasa tasarısı hazırladı ve bunu siyasi partiler ve kamuoyu ile paylaştı.
- Ziraî üretimde suyun verimliliği artırılmalı. Türkiye’de suyun yüzde 74’ü sulama niyetli olarak tarımda kullanılıyor ve bu suyun yüzde 82’si suyun en fazla israf edildiği sulama formu olan ‘salma sulama’ biçiminde yapılıyor. Tasarruflu sulama sistemlerinden olan damla sulama sisteminin oranı ise yüzde 1. Sulamada kullanılan suyun yüzde 38’i yeraltı sularından karşılanıyor ve bilinçsizce yapılan sulama sonucu yeraltı suları tükeniyor.
- Havza temelli kuraklık idare planları hayata geçirilmeli ve tüm havzalar için kuraklık idare planları tamamlanmalı.
- Kentlerde su muhtaçlığı azaltılmalı ve tasarruf edilen suyun tarımda kullanımını sağlayacak önlemler alınmalı. Kentlerde yağmur hasadı uygulamaları, park ve bahçelerde su muhtaçlığı yüksek bitkiler kullanılmamalı, buralarda gri suyun kullanımı yaygınlaştırılmalı, su tasarrufuna yönelik eğitimler ve ihtarlar yapılmalı.
- Çiftçilerin kuraklık görülen yıllarda yaşayacağı ekonomik kayıplardan etkilenmemesi için kuraklık, tarım sigortası kapsamında olmalı. TARSİM kapsamına kuraklığın alınması bu manada olumlu bir gelişme.
- Kuraklık nedeniyle fiyat artışlarının engellenmesi için halkın besin, üreticinin tohumluk muhtaçlığının karşılanması için kurak olmayan devirlerde stok oluşturulması sağlanmalı.
2020 yılı tarihteki en sıcak üç yıldan biri olma yolunda
Dünya Meteoroloji Örgütü’nün (WMO) Global İklimin Durumu 2020 yıllık raporuna nazaran, 2020 yılı tarihteki en sıcak üç yıldan biri olma yolunda. Çok kuraklık, deniz suyu sıcaklığının artması, büyük kasırgalar, buzulların erimesi, Asya ve Afrika’da çok yağışlar ve seller, dünyanın çok ısınmasının temel işaretleri olarak sıralanıyor. Raporda, “2020 kayıtlara geçen en sıcak üç yıldan biri olma yolunda. Geçtiğimiz altı yıl 2015-2020, kayıtlardaki en sıcak altı yıl olmaya aday” yorumları yer alıyor. Raporda Grönland ve Antarktika’daki buzul katmanlarının erimesi nedeniyle deniz düzeyinin yükselme oranının arttığına dikkat çekiliyor. Okyanusların yüzde 80’inin en az bir defa sıcak dalgasına maruz kaldığı, yüzde 43’ünün ise güçlü olarak tanımlanan sıcak dalgalarına maruz kaldığı belirtiliyor.
Dünya