Merkez Bankası, merakla beklenen faiz kararını açıkladı. Siyaset faizi yüzde 19 düzeyinde kalırken, PPK metnindeki yeni değişiklerin ne manaya geldiği tartışıldı.
Gazetesi Hakan Güldağ ile Ekonomist Ali Ağaoğlu da, Baht Sohbetleri programının kıymetli kısmını tartışılan bu bildirilere ayırdı…
Güldağ: Merkez Bankası faizi sabit tuttu. Diğer bir atak de beklenmiyordu aslında. Açıklama metninde farklı bir telaffuz olur mu diye merak vardı. Orada da temel bir değişiklik yok. Kurların, enflasyonun ve emtia fiyatlarının seyri nedeniyle Merkez’in adeta eli kolu bağlı…
Ağaoğlu: Metinde, piyasaları ilgilendiren en kritik kısım, “Parasal sıkılaştırmanın krediler ve iç talep üzerindeki yavaşlatıcı tesirleri gözlemlenmeye başlamıştır. Enflasyon ve enflasyon beklentilerindeki yüksek düzeyler dikkate alınarak nisan enflasyonu raporu varsayım patikasındaki bariz düşüş sağlanana kadar para siyasetindeki mevcut duruş sürdürülecektir” denilen kısım. Bir evvelki toplantıdaki karardan çok değerli bir değişiklik yok.
Güldağ: Karar kurlarda bir değişiklik getirmedi. Enflasyon tarafında ise vaziyette ve beklentilerde değerli bir bozulma var aslına bakarsan…
Ağaoğlu: Sayın Ağbal periyodundaki ‘sıkı duruş uzun bir süre sürdürülecektir’ kısmı son derece kıymetliydi, bu çıkarıldı biliyorsun. Beraberinde enflasyon beklentilerinde önemli bir bozulma var. Kaldı ki enflasyonda Merkez de 14.4’e çekti patikanın üst bandını. Nisan-mayısta bir tepe olacak sonra da taraf aşağıya dönecek diye bekliyorduk. Lakin bu dönüş kısa müddette gerçekleşmeyecek üzere görünüyor. Bunun 3 tane sebebi var: Yurtdışında ziraî emtia fiyatlarında kıymetli yükselişler görüldü. Son iki-üç haftadır da ayrıyeten artışlar geldi. Hava durumu deniyor, Rusya’nın vergileri deniyor, birçok sebep var. Pirinç tüketen ülkeler bile buğday stokuna gidiyor. Ayrıyeten kurun getireceği geçişkenlik var. Yaş sebze-meyve fiyatlarında düşüş mayısla birlikte başlayacak derken kapanma nedeniyle haller dahi çalışmayınca üreticilerin malları ellerinde kaldı.
Güldağ: Çöpe de gitti maalesef…
Ağaoğlu: O da dilek ettiğimiz düşüşü ne yazık ki mümkün kılmıyor. Merkez Bankası mevcut duruşu bence daha uzunca bir mühlet daha devam ettirmek zorunda kalacak. Şu an faizleri değiştirmeyerek kurda en azından statükoyu korudu. Bayramda TL gereksinimi nedeniyle döviz satışları olabilir. Ancak kurda majör bir gevşemeyi getirecekmiş üzere görünmüyor.
Güldağ: Tahminen bir-iki ay düşse bile bu bir eğilime dönüşmeyebilir. Tersine yüzde 20’lere varabilir enflasyon. ÜFE yüzde 35. Geçen sene nisanda yüzde 7’yi bulmuyordu. Geçen yıl TÜFE ise yüzde 10.94’tü. ÜFE’deki süratli artışın üçte biri yansısa TÜFE’ye, 11 puan diyelim, zati 20’ye bir orta değecek enflasyon. O denli görünüyor. Olması değil, olmaması şaşırtan olur. Bir de dışarıdan enflasyon ithal etmeye devam edeceğimizi düşürürsek… Gerçek kesim de emtia fiyatlarının artacağı görüşünde. Bloomberg’de Barış Esen’in programında kimya sanayicisi Korgün Şengün bildiri attı. “Kimya ana hammadde üreticileri yüzde 200 artırım yaptı. Ziyanlarını kısa vadede kapatma çabaları var. Haziran ve temmuz daha güç geçecek” diyordu. Necdet Buzbaş liderle konuşuyorduk, diyor ki, “Likiditenin bu kadar bol olduğu yerde besin emtiasında kesinlikle spekülasyon olur. Fiyatların düşmesini pek beklemeyin.”
Ağaoğlu: Kuraklık da var ayrıyeten. Büyük Menderes’in suyu çekildi…
Güldağ: Güneydoğu’da da buğday, arpa ve mercimekte yüzde 60 rekolte kaybından bahsediliyor. Hasat vakti geldi, başak yok…
Ağaoğlu: Enflasyon yüzde 20’yi görebilir tahminen ona itirazım yok. Lakin ÜFE’deki devasa yükselişin tüketici tarafına aktarılması sıkıntı. Neden dersen iki sebebi var. Bir talep. Sanayi dediğin Türkiye’nin yüzde 17’si. Sanayi iyi çalışıyor. Ancak hizmetler dalının koronavirüs nedeniyle esasen çok canı yandı. Oradan taleple ilgili sorunumuz çıkacak. Bunun beraberinde geçinme ile ilgili bir zahmet çıkacak. İşsizlik, gelir eksikliği ve artan fiyatlar canımızı yakacak, güçlü bir periyot bekliyor bizi.
Güldağ: Bu ortada kredilerde tekrar artış var.
Ağaoğlu: Evet, ikili bir seyir var. Merkez Bankası, ferdi kredilerde makul bir seyir izleniyor diyor ancak ticari kredilerde biraz daralma olmakla birlikte ferdi kredi tarafında da bir kımıldanma başladı. Bu demektir ki talep de var.
Güldağ: Bunu neye bağlıyorsun?
Ağaoğlu: Talebin olmasındaki temel sorun beklentilerin bozulması. Sebebi ÜFE’nin TÜFE’ye yansıyacağı niyetiyle bugün ve ileride muhtaçlık duyduğu malları önden almasına sebep oluyor. Diyor ki nasılsa bunun fiyatı artacak, faiz de yükselmek zorunda kalacak, ben iyisi mi artık faizle borç alayım. Beklentilerin bozulması da talebin bir kısmının öne çekilmesine yol açtı. O ÜFE’nin bir kısmı da yedirilebilir bir hale geldi değişik bir halde. O yüzden yüzde 20 konusunda haklı olabilirsin. O yüzden yüzde 19 faizi, nasıl olsa düşecek bu enflasyon diye diye bir mühlet daha tutuyor olabilir Merkez Bankası.
Güldağ: Piyasanın da beklentileri tutmuyor. Merkez Bankası’nın anketinde yıl sonu beklentisi yüzde 13.81. Pekala geçen sene bu soru sorulduğunda ne kestirim etmiş piyasa bugün için; 9.7. Gerçekleşme ne oldu; yüzde 17.1. Senaryoların hem içte hem dışta bozulduğu böylesi devirlerde çok farklı sonuçlarla karşı karşıya kalabiliriz. Bu dışarısı için de geçerli. O da elimizi kolumuzu bağlıyor. Mesela ABD’de özel kesim FED üzere düşünmüyor enflasyonun geçiciliği konusunda. Ünlü yatırımcı Warren Buffet mealen diyor ki, “Ben bir mal istiyorum, tedarik eden üzerine fiyat bindirip gönderiyor. Ben kabulleniyorum. Ben mal satacağım vakit da fiyat koyuyorum, alan da kabulleniyor. Hanehalkının davranışı değişti. Harcamaya hazırlar ve fiyata bakmıyorlar. Bunda 2 trilyon dolarlık ‘aşırı’ tasarrufun da tesiri var.”
Ağaoğlu: Yallen da enflasyondan hareketle ‘faizleri artırma zamanı’ dedi. Lisanı sürçtü filan dediler ancak, kendisi Fed’in irtibat lisanını düzelten kişi. Aslında biraz fikri neye zikri de odur misali oldu. Alışılmış küçük de olsa bir faiz artırımı ya da varlık alımlarının kesilmesi, o tarafta verilecek sinyaller geldiğinde bizim ve bizim üzere ülkelerin para ünitelerini dolar karşısında zayıf düşürür.
Güldağ: Bu durumda, temmuzda diyelim ki, enflasyon düşüş gösterdi, Merkez Bankası çabucak indirime yönelir mi? Yoksa niyeti olsa bile kolay kolay indiremeyecek mi faizleri? CDS’ler de hala 400’lerde…
Ağaoğlu: Ben ikinci tarafa yaklaşmaya başladım. Onu da bir özdeyişle açıklayayım; taç giyen baş akıllanır. Ağustos-eylülden evvel bir faiz indirimi beklemem. Gelse dahi majör bir indirim gelebileceğini düşünmüyorum. O denli 200-300 baz puanlar güç gelir. ‘Hadi biz başladık siz de başlayın’ biçiminde 50-75 baz puanlık sembolik indirimler gelebilir.
Güldağ: O vakit Merkez şimdi piyasayı ikna evresinde…
Ağaoğlu: Bence durum iki taraflı. Hem ikna etmeye çalışıyor, hem de ikna edilmeyi bekliyor.
Çek sorununda asıl sorun ahlaki erozyona yol açması
Güldağ: Şu çek problemi hayli yordu iş dünyasını geçen hafta.. Şu anda şimdi bir ikame yasa çıkarılmış değil. Bankalar bir genelgeyle, bir bildirim ile işliyor.
Ağaoğlu: Çok kolay bir şey söyleyeceğim, kaş yapayım derken göz çıkardım üzere bir durum kelam konusu oldu. Yalnızca Türkiye değil, yurtdışı istikrarları de bozan bir düzenleme. Neden dersen, bir şirketin başkasına olan borcu, tahsil edecek şirketin akreditif ödemesi üzere hem Türkiye hem de yurtdışını birbirine bağlayan bir sisteme dışarıdan bir müdahale yapıyorsun. Bunu da bütün resmi düzenlemek ismine yapıyorsun. Burada kanun yapıyorsun sonra bunu bildiriyle düzenlemeye çalışıyorsun. Kanun yapma tekniğine uygun değil. Kanun 1 Haziran’a kadar çek takası yapılmayacak diyor, yönetmelikte karşılığı varsa çek takası yapılabilir diyorsun. Neden ödesinler? Parası olanlar bile ödemezler, ki o denli oldu. Ahlaki erozyona yol açma kelam konusu.
Güldağ: Olmadı lakin o denli bir durum…
Ağaoğlu: Uygulama yanlış. Onu söylüyorum. Namuslu insanı bile faiz kazanayım diye teşvik eden bir mevzu. Zorda kalanları anlarız ancak olağan sağlıklı sistemleri de bozduk. Nasıl düzelteceğiz dersen önemli telaşlarım var. Bugün bu yapıldı deyip yarın da yapılabiliri başlara nakşediyoruz.
Bakır, ‘altın’ oldu, endüstriyel metalde spekülasyon bitmedi
Güldağ: Bakır her vakit iktisadın iyileştiğini gösterir. Önemli bir çıkış oldu. Altında da biraz bu türlü üst gerçek kımıldanma var. Halbuki altın iktisat belirsizliştiğinde paha kazanır.
Ağaoğlu: Bakır-altın oranı sanırım 2020’nin başında 740 düzeylerindeydi. Yani altın onsunun bakıra kısmından elde edilen bir parite diyelim. 1 ons altın verip 747 ünite bakır alabiliyordun. Şu anda bakırın fiyatı 393. Yani 1 ons altın verip 393 ünite bakır alabiliyorsun. 750’den 400’e düşmüş bir parite. Son bir yılda bakır altına nazaran inanılmaz paha kazanmış.
Güldağ: Bakır altın olmuş yani…
Ağaoğlu: Motamot. Enflasyonun kalıcı bir biçimde yükseleceğine inanç artarsa altına talep artar. O vakit beşerler enflasyondan korunmak için altın alabilirler. Şu anda altın 1800’ü gümüş de 27’yi kıramıyor. Her ikisi de kırabilseler tahminen üste gidebilecekler birlikte. Görünen o ki şu anda endüstriyel metallerdeki spekülasyon bitmedi. Yahut oradan yavaş yavaş ziraî emtiaya girdiler orası biraz daha üst gidecek. Oradaki konumdan kar etmiş durumdalar, buradaki enflasyon arttı, bunlar yüzünden de yüksek kalacak. Bari biz kendimizi enflasyondan koruyalım diye altın, gümüş ve bedelli metaller alalım senaryosu devreye girecek diye düşünüyorum. Fakat onların ispatları şimdi daha oluşmuş değil o yüzden de altın 1800, gümüşde 27 dolar üzerinde daima seyretmediği sürece şimdilik öteki taraftaki spekülasyon devam edecek üzere görünüyor diyelim.
Petrolde 80 dolarlar görülür
Güldağ: Petrol 70 doları zorlayıp duruyor.
Ağaoğlu: Petrol üreticilerinin hedeflediği 70 dolar düzeyini, onlar için yeni yatırımlara devam edebilecek, karı yaratabilecekleri makul düzey diye kabul edelim. Bu 40 dolar, 25 dolarların olduğu düzeyde, onlar ülkeler üstü manipülasyonla bunları üst getirdiler. Artık burada piyasanın kendi istikrarıyla bunu müdafaasını bekliyorlar. Hindistan önemli bir petrol tüketicisi lakin yeni bir varyantla uğraşıyor. Orası kapatırsa diye pek bakmıyorlar, zira şu anda 70 dolar öyküsü hala daha üreticilerin güzeline giden bir düzey. Dediğim üzere ülkeler üstü bir manipülasyon olduğundan ötürü petrolün bu düzeyleri hak etmediğini düşünüyordum. Lakin onların manipülasyonu benim rasyonelimden daha kuvvetli, para neredeyse onlar haklıdırlar diyeceğiz. Onun için 80 dolarlar beklentisi var, teknik tahlil de onu gösteriyor bana, 80 dolarları sanıyorum bu sene gösterecekler. Bu da bizim için diğer bir makûs haber. 4 milyar dolarlık yeni bir cari açıktır. Ancak 80’i görürüz oradan döneriz üzere görünüyor.
Dünya