HANDAN SEMA CEYLAN
İş dünyası dijitalleşen çağla birlikte hantal kalan mevzuatların ivedilikle yenilenmesini istiyor. Pandemi ile iş dünyası faaliyetlerine ‘yeni normal’in kazandırdığı iş yapış modelleri ile devam etmeye çalışırken, eski mevzuatların oluşturduğu alışkanların da bir an evvel sonlandırılmasını bekliyor. Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Tahkim Konseyi Lideri Arb. Av. Kerim Altıntaş, “COVID-19 gerek toplumsal hayatımızda, gerek iş hayatımızda alışkanlıklarımızı değiştiriyor, değiştirecek. Bilhassa iş hayatındaki yeni iş yapış adapları, idare biçimleri, elektronik ticaret üzere birçok alanda iş dünyası bireylerinin türel muhafazaya gereksinimi var” dedi. Bilhassa iş dünyasının süratli değişime karşılık verecek mevzuat şemsiyesine muhtaçlığı olduğunu kaydeden Altıntaş, “Hukuki güvenlik anayasal haktır. Yerli ve yabancı yatırımcılar öncelikle ‘güvenilir hukuk düzeni’ arıyor. Belirsizlik içeren yahut daima değişen hukuk sistemi yatırımcıların önündeki en büyük mahzurlardan biri” diye konuştu.
Türkiye’nin hem ticaret savaşları hem de pandemi nedeniyle kıymetli bir üretim ve tedarik üssü olacağına da dikkat çeken Altıntaş, şunları kaydetti: “COVID-19 nedeniyle Avrupa, Amerika ve birçok dünya ülkesi Çin’den eser almamakta yahut alternatif üretim yapacak ülke arıyor. Çin, kendisine karşı oluşan bu olumsuz algıyı kırmak için uğraşırken alternatif tahliller de üretiyor. Bu bağlamda Türkiye, Çinli birçok iş insanı ve işletme için yeni üretim merkezi olacaktır. Türkiye, bu durumu fırsat yahut tehdit olarak değerlendirip davranış geliştirmek zorunda.”
Altıntaş, 11 unsurda dijitalleşen iş dünyasına dar gelen mevzuat mahzurunu aşacak hukuksal düzenlemeleri şöyle sıraladı:
1- Yerli üretimin teşviki için kamu-özel dal “Satın Alma Garantili Sözleşme” yapabilmeli
►Katma bedeli yüksek yahut ithal edilerek cari açığı arttıran eserlerin Türkiye’de üretilebilmesi için kamu-yerli üreticiler ile satın alma garantili kontrat yapma imkânı getirilmeli.
►Kamu kuruluşlarının özel dal işletmeleri ile proje, eser, mühlet bazlı farklı paydaşlık yapabilmelerine imkan verilmeli.
►Önerimi kamu ihalelerinde yerli üreticiye yüzde 15 kadar fiyat avantajı uygulanması değil. Yerli üretimin teşviki için kamu kurumlarına “satın alma garantili sözleşme” yapma imkanı verilmelidir.
►Uygulamayı yapan kamu yöneticilerine zimmet çıkartılmasını engelleyecek ve projelerin suiistimal edilerek kamunun ziyana uğramaması için faal kontrol düzenekleri da geliştirilmeli.
2- Türkiye’de üretilen ve üretilmesi mümkün olan eserlerin ithal edilmesine pürüz olacak önlemler alınmalı
►Kamu kurum ve kuruluşlarının Türkiye’de üretilen yahut üretilmesi mümkün olan kamu alımlarını Türkiye’de mukim işletmelerden alması sağlanmalı. Tedariklerini Türkiye’den yapan kamu yöneticileri prim, maaş artışı, kademe ilerleme üzere alternatif usuller ile taltif ve teşvik edilmeli.
3- Uzaktan çalışma yönetmeliği hemen çıkartılmalı
►4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. hususuna 06.05.2016 tarih ve 6712 sayılı Kanun’un 2. unsuru ile “Uzaktan Çalışma” düzenlemesi getirilmiştir. Uzaktan çalışma, personelin patron tarafından oluşturulan iş tertibi kapsamında iş görme edimini konutunda ya da teknolojik bağlantı araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi olarak tanımlanmıştır. Bu düzenlemeye ve ortadan geçen dört yıla karşın uzaktan çalışma metot ve asılları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışma yapılamayacağı, dataların korunması, bilgilerin paylaşılması, işletme kuralları, fazla mesai, mesai kontrolü, iş sıhhati ve güvenliği konuları üzere birçok konunun düzenleneceği yönetmelik hala çıkartılmadı.
►Hem patronun hem de emekçinin lehine olan “uzaktan çalışma” unsur ve prensiplerinin bir an evvel tüm tarafların/paydaşların görüşleri alınarak belirlenmesi gerek.
4- Kitlesel fonlama seçenekleri artırılmalı “yastık altındaki kaynaklar” iktisada kazandırılmalı
►SPK tarafından çıkartılan “Paya Dayalı Kitlesel Fonlama Tebliği” ile dünyada Crowd Funding olarak tanımlanan kitlesel fonlama Türkiye’ye kazandırıldı. Fakat birçok çeşidi olan kitlesel fonlama uygulaması Türkiye’de yalnızca ortaklık/hisse modeli ile yer alıyor. Bunun dışında kitlesel fonlama ile katkı sağlanacak projeler de yalnızca “teknoloji ve/ yahut üretim faaliyeti” ile sonlandırılmış durumda.
►Türkiye’de yastık altında birçok atıl kaynak var. Genel olarak gayrimenkul, altın, araba üzere birçok yatırım aracına alışkanlık mevcut.
►Dünya’da CrowdHouse ismi ile “gayrimenkul satın alınması ve kiraya verilmesi” sistemleri kitlesel fonlama modeli ile yürütülüyor. Türkiye’de kitlesel fonlama daha yaygınlaşmadan hudutlu alana hapsedilmesi gerçek değil. Kitlesel fonlama sistemine rastgele bir mahzur tanımaksızın tüm alanlarda uygulanma imkanı sağlanmalı.
5- Hacizli araçlar ve gayrimenkuller atıl beklememeli “üretken kaynak kullanımı” sağlanmalı
►Türkiye’de yedieminlerde hacizli 300 bin araç var. En az 6 ay en fazla 2-3 yıl buralarda bekliyorlar ve çürüyüp, bakımsızlıktan bozuluyor.
►2018’de Türkiye’de 31 bin 162 gayrimenkul icra müdürlükleri aracılığı ile satılarak el değiştirdi. Buralarda satış için en erken 6 ay en geç 2-3 yıllık mühlet gerekli. Bu müddet içinde gayrimenkullerin birçoğu atıl ekonomik kaynak olarak kullanılamıyor. Toplam 31 bin 162 gayrimenkulün her biri için resmi fiyat tarifesine nazaran 190,00 TL uzman fiyatı ödendiği varsayılırsa, bir gayrimenkulün değerinin takdiri için ortalama 3 kişilik eksper heyeti oluşturuluyor, ayrıyeten icra müdürlüğünün aldığı değer takdir raporuna itiraz edilip İcra Mahkemesi’nden ayrıyeten bir daha rapor alınabiliyor. Bu fiyat üç kere ödeniyor. 31.162 x 3 x 190,00 TL = 17.762.340,00 TL yapıyor.
►Bu mühletler kısaltılabilir. Örneğin MÜSİAD’ın ortağı olduğu GABORAS isimli şirket, www.gaboras.com.tr internet sitesi üzerinden 1-3 saniye ile çok uygun fiyata değer takdir raporunu hazırlayıp sunabiliyor. Devlet, özel daldan bu hizmeti almak istemeyebilir. O halde Tapu ve Kadastro Müdürlüğü bu hizmeti kendisi sunabilir. Böylece uzman raporları ile aylarca-yıllarca yargı süreçlerinin uzamasına mahzur olunur ve ekonomik kaynaklarının atıl kullanımının önüne geçilir. Gibisi bir elektronik sistem araçlar için de kurulabilir.
6- Elektronik mukavelelerin kullanım alanı artırılmalı, damga vergisi alınmamalı
►COVID-19 sonrası iş dünyası dijital dünyayı daha ağır kullanıyor. Bir mukavelenin imzalanması ve kargo ile teslim edilmesi 2-3 günü buluyor. Bu da daha süratli olunmasının önüne geçiyor.
►Fiziksel olarak düzenlenen kontratlar imzalanırken birçok KOBİ “imza sirküleri” almıyor. Bu nedenle imzalayan kişinin hukuksal kişinin imza yetkilisi olup olmadığı tespit edilemiyor. Dijital dünyanın suratına yetişebilmek için elektronik kontratların kullanım alanları yaygınlaştırılmalı.
►Yürürlükteki Damga Vergisi Kanunu, dijital imza ile imzalanan kontratlardan damga vergisi alınmasını öngörüyor. Dijital imza kullanılmadan onaylanan dijital kontratlardan ise damga vergisi alınmıyor. Bu durumda ise “ispat unsuru” sorunu doğuyor. Elektronik olarak düzenlenen mukavelelerden damga vergisi alınmamalı.
7- Dijital arabuluculuk, uzlaştırmacılık ve tahkimin önü açılmalı
►Pandemide yargı/adalet hizmetleri durdu. Duran yargı hizmetleri “atıl ekonomik kaynak” demektir. İş dünyası, geciken adalet nedeniyle finansal maliyetlere katlanmak zorunda kaldı.
►Türkiye’de UYAP sistemi üzerinden online duruşma yapma devrine giriyoruz. Şayet mahkemeler/yargı sistemleri için bu alt yapı kurulabiliyor ise dijital arabuluculuk, dijital uzlaştırmacılık, dijital tahkim sistemlerinin önü de açılmalı. Dijital sistemler ile yürütülen alternatif uyuşmazlık tahlil yollarındaki süreçlerin hukuken geçerli kanıt haline getirilmesine yönelik yasal düzenlemeler yapılmalı.
8- Tahkim sisteminin yaygınlaştırılması için “hakem ücretleri” devlet tarafından karşılanmalı
►Türkiye, dünyada arabuluculuğu en iyi uygulayan ülkelerden biri oldu. 01.01.2018 tarihinden itibaren yürürlükte olan Arabuluculuk sistemi iş uyuşmazlıklarında yüzde 65 oranında muahede sağlandı. 02.01.2018 ile 19.12.2019 ortasında 739 bin 255 iş hukuku uyuşmazlıkları için arabuluculuk sistemine müracaat yaptı. Bunların 460 bin 90 adedi muahede ile sonuçlandı. Arabuluculuk Kanunu’na nazaran “anlaşma sağlanamayan” hallerde arabuluculuk fiyatlarını devlet ödeniyor.
►Türkiye’de tahkim yıllardır yürürlükte olmasına karşın duruşmaların üzerindeki iş yoğunluğunu azaltamadı. Meğer arabuluculuk sistemi hem mecburilik getirilmesi hem de arabuluculuk maliyetini devletin üstlenmesi nedeniyle yargının iş yükünün azalmasına katkı sağladı. Tahkim sisteminin yaygınlaştırılması için hakem fiyatlarının tümünün yahut bir kısmının devlet tarafından ödenmesine ait düzenleme getirilmeli. Böylelikle İstanbul’un finans merkezi olması yolunda kıymetli bir düzenleme yapılmış olacak.
9- Aile işletmelerine “Kurumsallaşma Desteği” sağlanmalı
►Aile işletmeleri ilgili aile bireylerine ilişkin olsa da ülkenin bir kıymeti olarak kabul edilmeli. Anayasal özgürlükleri ihlal etmeyecek formda aile işletmelerinin “kurumsallaşmalarına” yönelik alternatif düzenlemeler yapılmalı
►Örneğin, SPK’ya yahut bağımsız kontrole tabi işletmeler için öngörülen “bağımsız idare şurası üyeliği” sistemi getirilebilir. Ayrıyeten ailenin 2. yahut 3. kuşaklarının “mentörler/koçlar” tarafından eğitilmesi, yönlendirilmesi teşvik edilmeli.
►Aile işletmelerine “Aile Anayasası” zaruriliği getirilmeli. Gerekirse Osmanlı Devleti’nde uygulanan ve hala yasal olarak mevzuatta bulunan “Aile Vakıfları” modeli ile işletmelerin yönetilmesi sağlanmalı. İşletmeyi kuran ve büyüten bireyler aile vakfı kurup, vakıf senedi ile işletmenin idaresini, aile bireylerinin misyon ve yetkileri, gelir ve sarfiyatları üzere her türlü hususu belirleyebilecektir.
►Aile işletmelerinin parçalanmasını, aile içi çekişmeler ile yok olmasını engellemek için bu biçimdeki işletmelere “yönetim kayyumu” atanması üzere imkanlar getirilebilmeli.
10- Dijital zorbalıkları önleyecek faal hukuksal çaba sistemleri geliştirilmeli
►Güven kaybeden iş beşerinin ticari hayatı büyük riske giriyor. Dijitalleşen dünyada bir iş beşerinin prestij, saygınlık ve güvenilirliğini anında zedelemek ve bunu bütün dünyaya ulaştırmak mümkün. Yanlış beyanlar anında Amerika’ya, Japonya’ya, Güney Afrika’ya yani dünyanın dört bir yanına ulaşabiliyor. Bu yanlış beyanı dijital dünyadan temizlemek ve kaybolan prestiji, inancı, saygınlığı yerine koymak kolay değil.
►Dijital zorbaların, haksız rekabetçi bireylerin önünü kesecek caydırıcı türel düzenlemelere gereksinim var. Yürürlükteki bilişim hataları kanunları ve bu cürümlerle gayret eden yargı makamları dijital dünyanın suratına yetişemiyor. Bu kabahatlerle çaba edecek faal dijital hatalarla çaba üniteleri kurulmalı.
►Yatırım yapan, istihdam sağlayan, üreten, iş insanlarının prestijini korumak devletin birinci önceliği olmalı.
11- İnsan odaklı kamusal sistem kurulmalı
►Kamu kurumları ve kamu çalışanları ülkeye ve ülke insanına “hizmet üretmek” için var. Varlık nedenleri beşere hizmet. Bu nedenle tüm kamu çalışanları “insan odaklı kamu idare sistemi” için yetiştirilmeli ve eğitilmeli.
►Bunun için de sorun üreten değil sorun çözen sistemler geliştirilmeli, buna mani olan sistemler bir an evvel değiştirilmeli.
Dünya