HASAN KUŞ
Yüksek döviz kurları ve pandeminin yarattığı belirsizlik ortamında ‘işleri durmasın’ diye endüstrici ikinci el makine piyasasına yöneldi. Endüstrici ileri teknoloji yatırımlarını da öteledi. Makine bölümü yılın birinci yarısında yüzde 30 daraldı. Makine sanayicileri, bu gidişe ‘dur’ denilmesi için devletten teşvik ve düşük faizli finansal takviye bekliyor. Dal, böylelikle Türkiye’nin ileri teknolojili makinelere yatırım yapabileceğini ve rekabetçiliğini kaybetmeyeceğini savunuyor.
Öte yandan makineciler ihracat pazarlarında da kan kaybetti. İkinci çeyrekte yüzde 27’lik ihracat kaybı yaşayan Türkiye makine dalı, temmuz ayında 2019 yılının birebir ayındaki 1,5 milyar dolarlık ihracat performansını yakalayarak olumlu sinyaller verdi. Lakin bölümün birinci 7 aylık ihracatı, bir evvelki yıla nazaran yüzde 11,9 düşüşle 9,1 milyar dolar oldu. Dış pazarda Türk makineciler, küresel makine pazarındaki daralmaya karşın uzun vadeli ödeme kolaylıkları ve düşük faizli kredi sunan Avrupalı rakipleri ile de gayret ediyor.
Bakır: Makinede yerliye dayanak sağlanmalı
Yüksek teknolojiye yönelik teşviklerin artması ve uzun vadeli, düşük faizli finansman tahlillerinin endüstrici tarafında yeni makine ve ekipmana yatırım iştahını artıracağını vurgulayan Makine İmalat Sanayi Dernekleri Federasyonu (MAKFED) Genel Sekreteri Zühtü Bakır, “Pandemi makine ve teçhizat yatırımlarını da dönemsel olarak daralttı. Bu daralmayla birlikte ikinci ele talep arttı” dedi. Bakır, makinelerin büyük kısmı için yatırımcıya sağlanan KDV istisnası uygulamasının sürdüğüne dikkat çekerek, İvme Finansman Paketi ve Yatırıma Takviye Kredisi üzere kamu bankaları programlarının uygun finansal imkanlar sağladığını söyledi. Bakır, “Ancak yatırımcının makine yenilemesindeki ana motivasyonu iç ve dış talep durumudur. 2020 yılı birinci 6 ayında TÜİK Makine Sanayi Yurtiçi Ciro Endeksi de dikkate alındığında iç pazarda yüzde 30’a yakın bir daralma kelam konusu. Makine imalatçıları olarak açık talebimiz, yatırım teşvik uygulamaları dahil olmak üzere kamu kaynakları ile finansmanı sağlanan hiçbir yatırımda yerlisi varken ithal makineye takviye sağlanmaması yönünde” diye konuştu.
Başka taraftan makinelerinTürkiye’de muhasebe manasında 5 ila 10 yıl aralığında değişen amortisman müddetlerinin bulunduğunu belirten Bakır, buna rağmen pratikte elde tutma müddetlerinin değişebildiğini lisana getirdi.
Bakır, bir ekip özel imalat ve madencilik makinelerinde yaştan ari olarak bakım ve modernleştirmelerle devam etme gereği bulunurken birtakım makinelerde ise teknolojik gelişime bağlı verimlilik gereksinimleri bakımından daha sık değiştirme muhtaçlığının olduğunu tabir etti. Artık Sanayi 4.0 periyodunun yaşandığına dikkat çeken Bakır, dünya ile rekabet edebilmek için makinelerle bağlantısı ve uzaktan izlenebilirliği mümkün kılan teknolojilerin, makinelerin yenilenmesini yahut bu teknolojilerle adaptasyonunu gerekli kıldığını belirten Bakır, şöyle devam etti: “Eski makineler iş güvenliği bakımından riskler barındırabilirken düşük randımanları nedeniyle işletmelerin rekabet güçlerini olumsuz etkileyebiliyor. Bununla birlikte iş ve inşaat makineleri ve traktör örneklerinde olduğu üzere yüksek emisyon pahaları istikametinden çevresel tesirleri de olabiliyor.”
Karavelioğlu: Kıymetli bahis yerliyi korumak
Makine İhracatçıları Birliği (MAİB) Lideri Kutlu Karavelioğlu da kullanılmış ithal makinelerin başka bir GTIP altında tasnif edilmediğini belirtti. Karavelioğlu, “Asıl kıymetli mevzu, yerli imalatçıyı korumak. Bizim elimizde 2 liralık ithal kullanılmış makinenin 5 liralık yeni yerli makine imalatına mani olduğuna dair bir çalışma dört beş yıl öncesinden var idi. Alabildiğine hür olsa, yeniden bu oranda bir travmaya sebep olacakları kesin” açıklamalarını yaptı.
Varlık: Yatırım ortamının güvensizliği makinede ikinci el evresini başlattı
İmalat olan her dalda kadro tezgahlarının da yer aldığını kaydeden Grup Tezgahları Endüstrici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) Idare Heyeti Lideri Fatih Varlık, “Ülkemizde otomotiv, savunma ve havacılık, kalıp, beyaz eşya, medikal başta olmak üzere tüm imalat süreçlerinde, ekip tezgahları yahut grup tezgahları tarafından üretilmiş makineler kullanılır” dedi. Ekip tezgahlarında Avrupa’da 10-15 yıl olan yenileme müddetinin Türkiye’de 20-25 yılı bulabildiğini vurgulayan Varlık, eski makine kullanımını sürdürürken, yedek kesim tedarikinde önemli sorunlar doğabildiğini söyledi. Varlık, teknolojiyi de yakından takip etmenin rekabetçilik açısından kıymetli olduğunu tabir ederek, “Takım tezgahları dediğimiz teknolojilerin kullanım için yaş ortalamasının 8-10 yıl olması makbul” formunda konuştu.
Yeni teknolojiden uzak kalan makine ve ekipmanın üretim maliyetlerinde rekabetçi olma talihini da azalttığını anlatan Varlık, “Eski makine kullanımında bakım sarfiyatları ve plansız duruşlar artar; yüksek yedek kesim maliyetleri doğar ve üretimde randıman düşer. Velhasıl, teknolojisini uygun ortalama müddetinde yenilemeyen endüstrici, üretimini ve kalitesini riske atar” açıklamasını yaptı.
Yatırım aciliyeti olan firmaların yüksek döviz kurları ve pandeminin yarattığı belirsizlik ortamında işleri durmasın diye ikinci el piyasasına yöneldiğini bildiren Fatih Varlık, “Pandemi periyodunda üretimin aksaması nedeniyle ileri teknolojili eserler konusunda bir stok sorunu var. Bankaların leasing siyasetleri, faiz oranlarının yüksekliği; geri ödeme konusunda sanayiciyi düşündürdüğünden ikinci el makineler, hiç olmadığı kadar istek gördü. Fakat bu durum, ikinci el teknolojileri bir cazibe merkezi haline getirmedi. Yalnızca, ‘yatırım ortamının güvensizliği bir mecburiyeti doğurdu’ diyebiliriz. Türkiye’de sanayi üreticileri, zahmetli şartlara karşın üretmekte diretiyor” sözünü kullandı. Varlık, öte yandan fabrikalarda pandemi tesiriyle otomasyon çözümlerindeki gereksinimlerin da büyüdüğünü ve bu sürece adapte olacak makinelerin de ileri teknolojili grup tezgahlarıyla olacağını belirtti.
Aydoğdu: Teknoloji kiralama pandemi devrinde %20 büyüdü
Ekip tezgahları dalının yalnızca havacılık, savunma, otomotiv, beyaz eşya ve kalıpçılık üzere Türkiye ihracatının lokomotif bölümlerine katkısının 2019 yılında paha bazında 21 milyar dolara ulaştığını tabir eden Tezmaksan Genel Müdürü Hakan Aydoğdu,sanayide kilit rol oynayan ekip tezgahlarının Türkiye’de kullanımında ise yaş ortalamasının 14 ila 18 yılı bulduğunu vurguladı. Türkiye’de birinci sefer ikinci el satılık makinenin kalmadığı bir periyodun yaşandığını anlatan Aydoğdu, “Hem dövizdeki artış hem faizlerin cazip olmayışı yatırım maliyetlerini artırdığından koronavirüs periyodunda ikinci ele bir kayış oldu. Bunlar yurtdışından gelen makineler olmayıp çoğunlukla iç piyasada el değiştiren makineler oldu” formunda konuştu.
Bu periyotta Türkiye’de yalnızca Tezmaksan olarak hayata geçirdikleri teknoloji kiralama finansman modeline de büyük bir yönelimin yaşandığını söyleyen Aydoğdu, “Yeni makine yatırımı yapamayan fakat fabrikasını teknolojik bir altyapıya kavuşturmak isteyen şirketler daha avantajlı olduğu için teknoloji kiralamaya yöneldi ve talepte büyük bir patlama ile karşı karşıya kaldık. Teknoloji kiralama bu periyotta yüzde 20 büyüdü” yorumunda bulundu.
Kapasite artışına yönelik yatırımlar azalmış durumda
Otomotiv alanında da makine yatırımlarının azaldığına dikkat çeken Taşıt Araçları Tedarik Sanayicileri Derneği (TAYSAD) Lideri Alper Kanca, çok acil olmayan yatırımların ötelendiği bir periyottan geçildiğini vurguladı. Kanca, “Şu anda değişik önceliklerimiz var. Çalışanların sıhhati, kapasite kullanım oranlarının olağan düzeye getirilmesi ve maliyet artışlarının azaltılması üzere birçok kanayan sorun var. Dalda daha çok verimlilik artışı ve maliyet düşüşü üzere gerekli yatırımlar yapılıyor. Bunun yanında kapasite büyütmeye yönelik yatırımlar azaldı” dedi.
Talep niyet dokumada makine yatırımı durdu
İstanbul Dokumacılık ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTHİB) Idare Şurası Lideri Ahmet Öksüz, yeni makine yatırım açısından birinci ayların iyi geçtiğini fakat pandemi sürecinin başlamasıyla birlikte hazır giyime olan talebin düşmesinden ötürü dokuma bölümünde de kumaş ve iplik makine yatırımlarının durduğunu söyledi. Maskeye yönelik yatırımların ise pandemide arttığını kaydeden Öksüz, lakin bu yatırımların da hazirandan itibaren sürat kestiğini söyledi. Öksüz, talebin canlanmasına bağlı olarak yeni yılda makine yatırımlarında artış olabileceğini söyledi.
Yeni makine yatırımının önündeki esas pürüzler
● Kurdaki dalgalanmalar
● Pandemi sürecinde gümrüklerde doğan ezalar ve termin müddetlerinin uzunluğu
● Ek Gümrük Vergisi
● Finansman tahlillerinin yetersizliği, yüksek faiz oranları
● İthalata bağımlı olunan alanlarda dövize bağlı yüksek maliyetler
● Teşviklerin üreticiler için kâfi olmayışı
Dünya