Kerim ÜLKER
Ülkelerin kalkınmaları; sahip oldukları doğal kaynakları harekete geçirmeleri ve bu kaynakları sonuncu eserlere dönüştürerek kullanmaları yahut ihraç etmeleri ile yakından ilgili. Ülkemizde madencilik hala tartışılırken, dünyada gelişmiş ülkelerce bölümün ehemmiyeti yıllar evvel anlaşıldı, iktisada katkılarıyla vazgeçilmezliği tartışılmaz oldu. Gelişmiş ülkeler ürettikleri madeni evvel kendi muhtaçlıkları için kullanıyor, gereksinim fazlasını ihraç ediyorlar.
Ülkemizdeki madencilik dalını incelediğimizde, dalın yıllardan bu yana ihmal edilmiş olduğunu görüyoruz. Madenciliğin Cumhuriyetin birinci yıllarında daha fazla önemsendiğini, Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Etibank, Türkiye Kömür İşletmeleri, Demir Çelik İşletmeleri üzere kuruluşların faaliyete başlamasıyla görüyoruz. Madencilik; istihdam yüklü bir kesim ve genelde, kırsal kesimde faaliyet gösteren bir üretim kısmı.
Madenciliğin yapıldığı bölgelerde toplumsal, kültürel ve ekonomik açıdan epey süratli kalkındıkları üzere vasıfsız elemanları birer zanaat sahibi yaptığını biliyoruz.
Madencilik, işsizliği gidererek halkın hayat düzeyinin yükseltilmesine katkı sağlarken bir yandan da kırsal kesitten büyük yerleşim bölgelerine olan göçü önleyici rol üstlendiğinin de farkındayız. Özetle madencilik; ülkesel kadar bölgesel manada da değerli bir muhtaçlık.
Bu nedenlerle Türkiye’nin maden bölümünün ulusal bir siyasete gereksinimi var. Bilhassa metal kesimi açısından bu durumun hammadde ihracatının devam etmesi manasına geliyor. Ülkemiz krom, kurşun, çinko, bor tuzlarını hammadde olarak ihraç ederken bunlardan elde edilen son eserleri daha fazla döviz ödeyerek ithal ediyor. Dünyada gelişmiş ülkeler madencilik dalında kesin eser alırken, gelişmekte olan ve geri kalmış ülkeler de kesimin hamallığı olan hammadde üreticisi durumunda kalıyor.
Örnek olarak 2019 yılında krom madeni ihracat sayıları 170 dolar/ton iken, bu eserin işlenmiş hali Ferro Krom ihracatımız 1.500 dolar/ton sayılarına ulaşıyor.
Öncelikle dalın güçten bağımsız olarak “Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na” muhtaçlığı var. Bu Bakanlık ülkede maden arama konusunda, madencilerin teşvik edilmesi, kesimin sanayi ile entegrasyonunun sağlanması, maden ihracat ve ithalat siyasetlerinin belirlenmesi yanında eğitim ile ilgili olarak bütün faaliyetleri tekrar düzenlemeli.
Geçmişteki üzere Maden Bankası’na muhtaçlığımız var
Ayrıyeten geçmişte var olan Maden Bankası’nın bir benzerine gereksinim duyuluyor. Kurulacak olan Maden Bankası gerek arama devirlerinde gerek üretimi geliştirecek teknolojik gelişmelerde gerekse zorlayıcı hal yahut dünya piyasasındaki dalgalanmalardan kaynaklı üretim kısıtlamalarında üreticiyi destekleyecek, finans sağlayacak biçimde kurgulanmalı. Bu birebir vakitte yerli ve yabancı yatırımcı için madencilik kesimini cazip hale getirecektir. Devlet haklarının ve bir kısım madencilikten elde edilecek gelirlerin madencilik bankası içerisinde kurulacak bir fona aktarılarak maden aramalarında ve geliştirilmesinde ucuz kredi yahut madencilere teşvik olarak verilmesi sağlanmalı.
Madenler, yerine konulamayan doğal servetlerdir. Bu bağlamda amacımız ülkemizi hammadde üretip satan bir ülke olmaktan çıkarıp dünya pazarlarında katma kıymeti yüksek, sonuncu eserlerde kelam sahibi bir ülke pozisyonuna getirmek olmalıdır. Bunun için ülke madenciliği bir bütün olarak düşünülmeli, ulusal genel bir siyaset, bu siyaset içinde her maden için de farklı ayrı alt siyasetler belirlenmeli.
Madende bölgesel ayrıcalıklar verilmeli
Bilhassa arama devrinde kullanılan sermayenin rastgele bir maden rezervinin belirlenmemesi durumunda geri dönüşü yoktur. Bu nedenle ülkemizde madencilik firmaları arama faaliyetleri için ayırdıkları finansmanı, riske etmek zorunda kalıyor. Firmalar fakat çalışma alanlarında hudutlu rezerv geliştirme faaliyetlerinde bulunuyor. Ülkemizde belli bir arama programı çerçevesinde yeni kaynakların bulunması için aramalara kıymet verilmelidir. Arama çalışmalarında da devletin özel ya da yabancı firmalar ile muhakkak işbirliği yapması, çağdaş arama prosedür ve teknolojilerinin kullanılması zarurî olduğu üzere madenci tarafından yapılacak arama çalışmalarını finanse etmesi gerekiyor.
NE YAPMALI?
1-Türkiye’nin katı kurallarla belirlenmiş ulusal bir madencilik siyasetine muhtaçlığı var.
2- Güçten bağımsız, Doğal Kaynaklar Bakanlığı kurulmalı.
3-Cumhuriyetin birinci yıllarında büyük atılıma neden olan Madencilik Bankası, tekrar faaliyete geçmeli.
4-Devlet takviyesi ve bölgesel ayrıcalıklar sunulmalı.
5-Madenciliğe yönelik özel bir fon oluşturul malı.
Dünya