Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, Baht Sohbetleri’nde döviz kurundaki düşüşü ele aldı. İkili, kurlarda süratle yaşanan oynaklıkların yalnızca üst taraflı olduğu vakit değil aşağı istikametli olduğunda da gerçek dal ve piyasalarda hasar yaratacağına dikkat çekti, istikrarın değerini vurguladı. İkili, Merkez Bankası’nın kurun belirli bir bant içerisinde istikrara kavuşmasına yardımcı olması gerektiğinin altını çizdi. Bunun ihracatçıdan ithalatçıya dövizle iş yapan kısımların kestirimlerini gerçek yapabilmesi ve bütçelerini de gerçekçi olarak ayarlayabilmeleri için kritik ehemmiyette olduğunu belirtti.
Güldağ: Gündemin birinci sırasında yeniden kur var. Bir mühlet evvel çıktığı için gündemin zirvesindeydi, artık de düştüğü için… Nereye kadar düşer kurlar artık de onu konuşuyoruz. Hatırlarsan bu yıl için 6.50’den 9.50 TL’ye kadar uzanan çok farklı dolar kuru beklentileri vardı yıl başında….
Ağaoğlu: Ben bir soruyla devam edeyim. Daha doğrusu iki soruyla: Bir, kurun yükselmesi kime yarıyor? İki, kurun düşmesi kime yarıyor?
Güldağ: Öncelikle şunu söylemem lazım; üst istikametli de olsa, aşağı taraflı de, oynaklık seviyesi bu kadar yüksek olunca çabucak hemen her kesim ziyan görüyor. İhracatçı bu düşüşten esasen şad değil. Kur 8’lere giderken, alıcılar 4 dolar ödedikleri eserleri, ‘sizde devalüasyon oldu. Fiyatları indirin’ talebinde bulunmuş ve diyelim ki, 3.5’e çekmişti esasen. Lakin artık TL kıymet kazanırken, o eseri 3.5’tan tekrar 4 dolara çıkaralım deseniz olmuyor.
Ağaoğlu: Dediğin gerçek. Döviz TL karşısında kıymet kazanınca ‘üretim maliyetiniz düşüyor, fiyatı indirin’ baskısı geliyor lakin TL kıymet kazandığında fiyatı tekrar üst çıkarmak güç oluyor. İhracatçı mutsuz oluyor. Ayrıyeten, konteyner bulamıyor, Ancak benim bu soruya karşılığım döviz borçluları. Kur yükselirken en çok canı yanan, düşüşten de en çok faydalananlar onlar.
Güldağ: Natürel döviz borçlusu her kesitten olabilir. İhracatçı da olabilir. Kurda istikrar gerçek kesimde herkese yarıyor. İhracatçı 7.40-7.50 bandında uzun mühlet kalmasını istek ediyordu mesela.
Ağaoğlu: Bir de tek istikametli hareketlerin tedarik zincirine yan tesiri var. Bilhassa navlun ve dış ticaret süreçlerinde beklenmedik ve istenmeyen maliyet artışlarına da yol açıyor. O yüzden kurun daima bir istikrar içinde olmasının yararı dün oradaydı ve orada olacak. Artık, kur üst gidince kim yarar sağlıyor diye baktığımızda teknik olarak ihracatçı fakat ithalatçı da ithalat olmadığı için navlunda onun bir kısmını geri ödüyor. Artı kur çıktığı vakit azalttığı malın döviz karşılığından indirim yapması gerekiyor, tekrar ziyan görüyor. Beklenen faydayı elde edemiyorsunuz, rekabetçilik açısından da yararlı olacağı noktayı geçeli çok oldu. Zira her 100 doların 65-70 dolarlık kısmı ithalata dayalı. Orada yarar 30-35’ler düzeyinde dar bir alan. O yüzden kurla rekabet çok gerçek bir şey değil. Düşüşte kim yarar sağlıyor diye baktığımızda ithalatçılar evet, bilhassa döviz borçluları evet fakat burada en kıymetli kesim ısrarla TL’de kalmış mevduat sahipleri. Artık buna karşılık ne geliyor, elimizde diğer bir şey daha var, DTH sahipleri… Onlar da bu işte kaybedenlerden.
Güldağ: DTH’lardan yavaş yavaş bir çözülme sinyali geliyor artık. Datalar açıklandı. Geçen hafta 2.1 milyar dolar azalmış döviz mevduatı. 232 milyar seviyesine çekilmiş. Gerçi o azalmanın neredeyse 1.5 milyar dolarlık kısmı altın fiyatındaki düşüş ve başka kur kayıplarıyla ilgili ancak…
Ağaoğlu: Evet, biraz daha sabır istiyor güya. Orada da bir inanç aralığına gereksinim var. İnancın gelmesi şimdi dövizden TL’ye geçişi tam desteklemiyor görünse de çözülme istikametinde bir hareketlenme başlamış olabilir.
Güldağ: Değerli bu söylediğin. Zira benim gördüğüm şu:
Merkez Bankası ve iktisat idaresi ‘ters dolarizasyon’ konusuna odaklanmış durumda. Naci Ağbal bunun olacağına, enflasyonun düşeceğine çok samimi olarak inanmış durumda. Herkesi de buna inandırmaya azimli. Bağlantısı de güçlü tutuyor. İş dünyasının önde gelen örgütleriyle görüşmeler yapıyor. Fiyat istikrarının ehemmiyetini vurguluyor. Çok açıklama yapılmıyor lakin içeride görüşülenlerden, yapılan sunumlardan gerçek kesim temsilcileri de etkilenmiş görünüyor. Hilafsız hepsi Merkez Bankası Lideri’nin fiyat istikrarı konusundaki kararlılığını vurguluyor, misyonun altına yalnızca elini değil, tüm gövdesini koyduğunu tabir ediyor. O kararlılık duygusu taşınabiliyor demek ki. Bankacılar da misal şeylere söylüyor. Bir kez eskiye nazaran çok daha fazla bağlantı imkanı var. Monolog değil diyalog var. Teğe bir görüşmeler her vakit yapılabiliyor. Konuşuyorlar. İktisat idaresi ile Merkez Bankası da uyumlu çalışıyor. Tıpkı doğrultuda bildiriler veriliyor. İhracata, yatırıma dönük olanlar hariç kredilerin genişlemesini istemiyor iktisat idaresi şu anda. Bankacılar da, ‘çok düşük faizlerden bol kredi verdik. Artık biraz da yüksek faizlerden kredi verelim ki, bilançoları toparlayabilelim’ diyor. Kabaca söylüyorum. Kimi farklılıklar var lakin bankacılık sistemi ile de düzgün bir çalışma yürüyor şu anda…
Ağaoğlu: O vakit biraz daha sabır ile işlerin daha da düzelme ihtimali yüksek demektir. İnanç konusu da kısmen aşıldığı için kasada ve meskende tutma sorunu biraz daha az konuşulur oldu. Eninde sonunda her şey itimatla ilgili. CDS’lerimiz çok süratli inmiyor. Fakat buna karşılık Türk şirketlerinin ve kamunun ihraç ettiği Eurobondlara talep arttı, fiyatları yükseldi ve getirileri düştü. CDS’ten bile evvel geliyor bu düşüş.
Güldağ: Gerisinde ne var? Ağaoğlu: Doğrusu şu sıralar ‘A o kadar da makûs değilmiş ya Türkiye’ diyen raporlar gelirse beni şaşırtmaz. Yeniden de CDS hala yüksek. DTH’larda da çok süratli çözülme olmayabilir.
Güldağ: Daha süratli çözülürse… Kur daha da aşağıya inmez mi?
Ağaoğlu: Kurun buraya gelmesinde birçok sebep var fakat en değerlisi faiz. Artık faiz yüzde 17. Bu kadar yüksek kalması kurun aşağı inmesindeki en değerli etken. Faiz yerli yatırımcı için DTH’tan bozmaya teşvik etmiyor olabilir. Bir de ne kadar faiz verirseniz verin tahminen bir kısmı hiç bozulmayacak. Ancak yabancı yatırımcılar için 8’in üzerindeki her düzey iyi seviyelerdi. Bilhassa faiz arttıktan ve bu siyasetlere uzunca bir müddet devam edileceği söylendiği zaman… Kimileri konumlarını kapatıp gittiler.
Güldağ: Natürel 440 milyon dolar civarında net çıkış var…
Ağaoğlu: Çıkışta o durumların tesiri de vardır. Artık şu probleme gelelim, kur 7.20’nin altına inerse Merkez Bankası döviz alımına başlamalı demiştik. Sayın Ağbal döviz rezervini tekrar inşa etmek için yavaş yavaş adımlar atmaya başlayacaklarını tabir etti. Bunlardan kimileri direkt, kimileri da dolaylı olabilir. Dolaylı olanların ben Eximbank kredileriyle olacağını düşünüyorum. 7.20’nin altına ben çok fazla sarkacağını düşünmüyordum. Ancak olma ihtimali vardı. 7’ye geldi. Bu ortada 6.50 olacak diyen arkadaşlara da küçük bir şey söyleyeyim; geçen hafta 6.85’ten temmuz ayı ortalamasıyla ilgili 7.47 demiştik. O bugün 7.48 yani Merkez Bankası’nın o günkü borçlardan elde etmiş olduğu faizleri o günkü kurun üzerine eklerse 7.48’ler civarında bir başa baş noktası var. Yani 7.48’in altında her aldığı dolar Merkez Bankası için ucuza alınmış dolar manasına geliyor. Hatta o periyot verdiği TL tahsil ettiği faizleri topladığında sattığı dolardan daha fazlasını alabilir duruma geliyor. O yüzden de TCMB’nin rezerv artırıcı sebeplerle piyasaya gelmesi lazım.
Güldağ: Tahminen biraz da kura müdahale değilse de oynaklığı azaltacak bir taraf vermek için…
Ağaoğlu: Merkez Bankası’nın daha evvelden döviz satış istikametli müdahalelerinin mazereti oynaklığa müdahaleydi. Oynaklık daima üst istikametli olacak değil ki..Aşağı taraflı de olabilir. Artık Merkez Bankası’nın kurdaki istikrarın belirli bir bant içinde olmasına yardımcı olması lazım. Ki dövizle işi olanlar iddialarını hakikat yapıp, bütçelerini gerçek ayarlasın.
Güldağ: Sen ne diyorsun? Ağaoğlu: Kurun aşağıya gidecek çok fazla yeri kalmadı. Üst da kopup gideceğini düşünmüyorum. Lakin aşağı tarafta az, üst istikamette daha bir potansiyeli var. Ana düşüş hareketinin sonlarına yaklaştık. ‘ Daha çokçular’ da geldiyse bu onun teyididir. Üst tarafa süratle da dönmez lakin kademeli bir biçimde hedge edilebilir. İhracatçılar için tahminen beklenebilir satmak için lakin ithalatçılar tahminen hedge etmeyi düşünebilir.
‘Faiz lobisi’ ve ‘faiz fobisi’ ortasında sıkışıp kalmayalım
Güldağ: Hassas bir periyottan geçiyoruz.Dünyada siyasetler enflasyondan çok, işsizliği azaltacak tarafta oluşturuluyor. Doğrusu, IMF ve Dünya Bankası siyaset tekliflerini ekonomik büyümeye yük veren istikamette yapıyor. Bizim durumumuz farklı. Bizde enflasyon gelişmekte olan ülkelerin ortalamasının dört katı. Enflasyonla gayret kural. Ancak öte yandan, salgın şartlarını dikkate alarak bu süreçten, vatandaşlarımızın da, şirketlerimizin de canlı çıkmasını sağlayacak önlemlere odaklanmamız lazım. Bir yanda ‘faiz lobisi’ bir yanda ‘faiz fobisi’ ortasında sıkışıp kalmamamız lazım. Bir kaç ay enflasyon yeniden yüksek çıktı diye tekrar tıpkı tartışmalara dönersek büyük sorun.
Ağaoğlu: İtimat vermek açısından, ekonomik ünitelerin uygulamaları daha fazla anlaması açısından kitaba uygun davranış kıymetli diye düşünüyorum. Kitap her vakit hakikat mudur? Dediğin üzere akılcı davranmak kural. Lakin burası Türkiye, burası Ortadoğu üzere şeyler söylemek yanlışsız değil. Değişik nedenlerden kaynaklanan sıkıntılarımız olabilir ancak hepsinin temelinde insan var ve insanın da bilimsel birtakım davranış kalıpları var. Öncelikle onları da bilerek, ona nazaran davranmak gerek.
Kuyumcu terazisi hassaslığı ile…
Ağaoğlu: Sende şu an Merkez Bankası’nın atacağı adımlarla ilgili ipucu var mı?
Güldağ: Bir süre daha yüksek faiz devam edecek. Mefhumu karşısı ‘düşük kur’ sürecek. Bankacılar Merkez Bankası’nın çabucak döviz almaya başlayacağı görüşünde değil. Piyasa faiz indirimini ‘en erken eylül’ diye algılamaya başladı. Soru işareti: Tamam Merkez Bankası sıkı para siyasetinde kararlı da, hükümette herkes bunda hem fikir mi? Danışmanların bir kısmı farklı telden çalıyor anlaşılan. Fakat asıl değerlisi, gerçek bölümden faizlerin yüksekliğinden şikayet eden sesler yükselmeye başladı. Şikayetler çok yükselirse Külliye ne der? Piyasada faiz 20-21 iyi firmalar için. Sahiden de yüksek. Fakat yapılan rota değişikliği nedeniyle kısa müddette aşağıya da çekilemeyecek. Bugünkü rotanın gerçek olduğuna dair de geniş bir mutabakat var. İşte o noktada, işletmelerimizin hayatiyetini devam ettirmek maksadıyla sanki maliye siyasetleri nasıl devreye sokulabilir? Gerçek bölümün giderek artan sıkışmışlık hali hafifletilebilir mi? Bilhassa de hizmetler kesimi… Oradaki büyük eza nasıl çözülecek? Sağlığımızla oynanarak değil herhalde. Lakin riskler de büyüyor. Bu noktada dayanak talepleri artacaktır. Kesin olan bir şey varsa, kuyumcu terazisi hassaslığıyla yürütülmesi gereken bir süreçten geçiyoruz.
Ağaoğlu: Biz yüksek sıkı para siyaseti izlediğimiz bir periyotta tıpkı vakitte KGF ile inanılmaz bir dayanak sağladık. Hasta olan bir bedene kan sulandırıcıyla kan pıhtılaştırıcı ilacı birebir anda verirseniz beden iflas eder. Artık biz de bu sorunu yaşadık. Ben bunların tıpkı anda yürütülmesi taraftarı değilim lakin maliye siyasetlerinin kesinlikle para siyasetlerini, para siyasetinin da kesinlikle maliye siyasetini tamamlayıcı olması lazım. Bu talebi tahminen sıraya koymak daha hakikat. Biz geçen sefer de faizleri ucuzlattık herkes yatırım yapsın dedik, herkes rahatlıkla dövize yatırım yapabildi. Dikkate almakta yarar var.
Dünya