Güldağ: Bayramların da tesiri olsa gerek son bir-iki haftadır daha çok içerideki gelişmeler öne çıktı. Oldukça vakittir talep edilen esnafa takviye hibe olarak geldi. Bir sefere mahsus 5 bin lira ve 3 bin lira verilecek. Ölçüsü kâfi bulmayanlar, ’14 aydır kapalıyız nasıl olacak’ diye soranlar çok. Lakin sonuçta, bilhassa esnaftan yükselen ‘artık takviyeler kredi değil, hibe olmalı’ isteğine hükümetçe uyuldu. Artık de kimlerin bu hibeleri alabileceğine ait tartışmalar var. Daha evvel kira takviyesini başvurmasına karşın alamayanlar, ‘bunu da alamayız’ serzenişinde…
Ağaoğlu: Metot bakımından sorunlu. Bir de kayıt dışı iktisat tarafı var işin. Kastım şu: Mesela seyyar satıcılar nasıl yararlanacak bundan? Bir yere kayıtlılar mı? Hatırlarsan ‘gelin bunu kimlik numarası üzerinden yapalım, hibeleri TCKN’ye indirelim’ demiştik. Hala bankalı olmayanlarımız var, kayıt altında olmayanlarımız var, onları da hem sisteme kaydetmiş oluruz hem de bu sayede onlara daha adil ve süratli bir yardım sağlamış oluruz. Ölçü olarak geç kalındı, ama hiç yoktan iyidir diyen de haklı, 5 bin lira kimin ne kadar gereksinimini görür diye soran da…
Güldağ: Turizm ve bağlı çalışan bölümler açısından mesela…
Ağaoğlu: Bir seferlik oluştu bu ıstırap. Artı, turizm dönemi başlayacak mı başlamayacak mı? Haziranı da bitireceğiz üzere görünüyor. Geçen yıldan geç açılabilir.
Güldağ: Sanayi tarafı hala iyi gidiyor. Hammadde ve gibisi zahmetlere karşın. Kapasite kullanım oranı yüksek…
Ağaoğlu: İhracatları da iyi fakat endüstrinin son 15-20 yıldaki hissesi önemli oranda küçüldü. GSMH içinde aldığı hisse yüzde 17 civarında. Geriye kalan yüzde 83’lük bölgenin değerli bir kısmı sorunlu. Bir de imkanlara şu ya da bu nedenle ulaşamayanlar olursa… Parantez içinde söyleyeyim, bu bir kriz anı. Krizler yaratıcı tahliller gerektirir. Meşhur laf vardır, en büyük icatlar savaşta çıkar diye…
Güldağ: Tarihte zorun rolü…
Ağaoğlu: Zira çok dar bir vakitte çok iyi bir iş yapman lazım ki sonuç alabilesin. İnsanları kayda geçirmek için, bankalı yapmak için, sistemin içinde vergi tabanını genişletmek için bu iyi bir fırsattı. Hala daha fırsattır.
Güldağ: İçeriden devam edecek olursak, gündeme gelen bir öteki husus Sedat Peker görüntüleri oldu.
Ağaoğlu: Herhalde Türkiye’nin en fazla izlenen dizisi olma yolunda ilerliyor. Bu da enteresan bir durum.
Güldağ: Lakin bir tradeji olarak… Seni bilmiyorum ancak bana son bir kaç haftadır ‘dolar ne olur’ sorusundan daha fazla Sedat Peker’in tezleri soruluyor. “Eğer bu tezlerin yüzde 20’si doğruysa…” diye başlayıp uzayan sorular. Önemli sorgulamalar var toplumda. Yani ben son birkaç haftadır diyeyim, sorulan sorular dolar filan üzerinden değil, daha çok şayet bu tezler doğruysa ile başlayan sorular oldu. İnsanların başı karıştı. Ek bir problem oluştu. Moralsizlik oldu benim gözlediğim. Piyasadaki güvensizlik ortamını da besliyor bu… Olay şimdi gereğince açıklığa kavuşturulmuş da değil.
Ağaoğlu: Açıkçası bir yerde iki güvenlik vazifelisi konuşurken şahit olduğumu söyleyeyim. Bir tanesi ekrana bakarak ‘bunların yüzde 1’i doğruysa ülkede yer yerinden oynar’ dedi. Oburu ‘ben bunların hakikat olduğuna inanıyorum’. Genel algı da o istikamette. Yenilir yutulur argümanlar olmadığı istikametinde…
Güldağ: Artık ayıkla pirincin taşını…
Ağaoğlu: Bir hukuk sistemi varsa bu tezleri en azından alt alta dizip hepsinin temizlenmesi gerekiyor. ‘Bana iftira atılıyor’ deyip hata duyurusunda bulunmak kâfi değil. ‘Biz buraya el koymasaydık mafya çökerdi’ diyen eski bakanımız var.
Güldağ: Aşikâr ki bir trafik var burada…
Ağaoğlu: Hafife alınacak şeyler değil. Bunlara birisinin el atması aslında sistemin bir manada kendini yenilemesi için bir fırsat üzere görünüyor. Zira tezlerin üzerine gitmek bile sistemin yanlışsız ve çalışır olduğunu kanıtlayacak bir durumdur.
Güldağ: Memleket sahipsiz değil iletisine gereksinim var. Fırsat olarak nitelemene de katılıyorum doğrusu. Zira çok uzun vakittir bir sistemi sistem yapan kurumları unuttuk biz. Sistemin işleyişi kurumlar ortası alakalara dayanmalı. Şahıslar ortası bağlara giderek daha fazla dayanmaya başlamışsa bu ekonomiyi de olumsuz tesirler. Bütün bu olup bitenlerden anlaşılan o ki, denetleyici ve dengeleyici kurumları hemen fonksiyonel hale getirmemiz gerekiyor. İşleyiş bireyler üzerinden gelişince kaçınılmaz olarak güç simsarlığı büyüyor. Kurumların tesiri zayıfl ıyor. Güce yakın şahıslar bundan faydalanacak taban buluyorlar kendilerine. O vakit da kanunlar ve kurallar bazıları için geçerli bazıları için ise geçersiz oluyor.
Ağaoğlu: Ya da keyfiliğe dönüyor iş…
Güldağ: Kurumların daima yıprandığını, fonksiyonsuz kaldığını görürseniz o vakit sisteme inancınız de azalır. Doğruya hakikat. Sıkıntılarınızı lakin birtakım adamlar üzerinden çözebiliyorsanız, bu itimadı değil, tedirginliği büyütür. Bu sistemik bir risk algılaması da yaratır. Bu görüntüler ortaya çıktığından bu yana iş dünyası dahil insanların birbirine sorduğu aslında budur. ‘Acaba inançta miyim? Yatırım yapacağım fakat ne kadarı benim? Ya da ne kadar benim kalır?’ Kimse gücenmesin lakin bu sorular başlarda dolaşır doğal olarak. Oluşacak algı budur.
Ağaoğlu: Eninde sonunda hukukun üstünlüğü, hukukun çalışması, adalet sisteminin çalışması üzere temel hususları sorgulattırıyor aslında bakarsan. Senin söylediğin güç simsarlığının bir öbür versiyonu olarak da ‘mikro iktidarlar’ diye bir tarif var. Lokalde, bölgede, bir kesimde, bir uzmanlık alanında yahut bir yerlerde bir ekip mikro iktidarlar var. Bunlar kural kanun tanımaz bir hale gelmiş diye bir algı var. Bu algıyı yıkmak için iyi bir fırsat geldi.
Güldağ: Devletin en değerli vazifesi can güvenliği başta toplumda her türlü inançlı ortamı sağlamak.
Ağaoğlu: Can güvenliği ve adaleti sağlamak. Adalet de kendini inançta hissetmenin bir modülü. En çok gereksinim duyduğumuz histir adalet.
Güldağ: Birey olarak da, toplum olarak da ve de iktisat cephesinde de o denli… Düzgün işleyen kurumların hakim güç olduğu, hukukun üstünlüğünün herkes için tıpkı derecede geçerli olduğu bir eko-sistemde iktisat iyi işler. Pekala, sistem güç simsarlığının gelişmesine taban hazırlayan bir yapıdaysa ne olur? İktisat işlemez mi? İşler işlemesine ancak çarpık çurpuk işler. Gelişme suratı önemli derecede düşer. Yatırım düşer. Hem fiziki hem de entellektüel sermaye yurt dışına yelken açar.
Ağaoğlu: Gelişme ve büyüme o koşullarda mutlaka Türkiye’nin potansiyeli altında olur. Bu düzeltilmediği takdirde biz gerçek potansiyele ulaşamayız. Halbuki Türkiye’de bir grup kurumları çalışır, fonksiyonel hale getirirsek, Türkiye’nin atılım yapmak için önemli bir potansiyeli var. Ortayı çok süratli kapatabilme yeteneğimiz var.
Güldağ: Müsaadenle bu haftayı meşgul eden bir diğer çetrefilli mevzuya geçeyim. Kripto paralar adeta çöktü…
Ağaoğlu: Evet, kağıttan kuleler çöktü!
Güldağ: Çöktü de, neden çöktü?
Ağaoğlu: Birincisi, yoruldular. Bitcoin o denli artık yükselmeler yapmaz oldu. Lakin çöküşü hızlandıran sebep, Çin’in bütün finans kurumlarına kripto para aktarmalarını yasaklaması oldu.
Güldağ: Elon Musk’ın açıklamaları da tesirli oldu güya. Bitcoin ile satış yapmayacağız istikametindeki kelamları…
Ağaoğlu: Elon Musk’ın zıpır bir manipülatör olduğunu düşünüyorum. Açıkçılara çok laf eden birisi lakin kendisi 10 yıldır açığa otomobil satıyor işin aslına bakarsan. Olmayan bir otomobilin üzerine koskoca bir imparatorluk dikti. Bitcoin ile söylediği şey, ‘Bitcoin çevreci değil, o yüzden biz artık Bitcoin’le yatırım yapmayacağız’ Ne kadar aldığını sattığını bilmiyorum fakat üzerine bir gölge düşürdüğü kesin. ‘Bitcoin ile otomobil satmayacağım’ dedi o daha kıymetli. Bitcoin yahut öteki kripto paraların en büyük açmazı bir değişim aracı olmamaları. Spekülatörlerin çok sevdiği bir oyuncak. Lakin bireylerin de çok sevdiği bir şey haline geldi. Beşerler ekranlarından rahatlıkla izliyor. Orada fiyatlar inip çıkınca bir hisle yaşadığını hissediyor.
Güldağ: Artık girseydim arabayı almıştım, tüh buzdolabını kaçırdık gibi…
Ağaoğlu: Fırsat kaçırmama duygusu diyeyim. Bir de meskende oturuyor, canı sıkılıyor. Kripto para borsaları ise 7/24 açık. Ve de kimse yasa dışı demedi.
Güldağ: Evet alım satımı rahat.
Ağaoğlu: O vakit neden yapmayayım diye düşünüyor beşerler. Daha evvelden bu türlü bir fırsat yakalamamışlardı. Daima kazanırken çok da eğlenceli. Düzenlendikten sonra biraz hayat olağana dönecektir diye düşünüyorum. Güldağ: Lakin 30 binin de altına indi…
Ağaoğlu: Gelen darbe biraz sert oldu.
Güldağ: Pekala sert vurdu, bir süre başını kaldıramaz mı, sert vurdu tıpkı sertlikte geri gelir mi?
Ağaoğlu: Burada Hodler denen alıp tutan insanların tutumu değerli. Onlar aslında işin ne tarafa yanlışsız olacağına karar veriyor. Onlar satmadığı sürece 40 bin, 30 bin, 25 bin, 10 bin her nerye bir yere düşüp ondan sonra onların hareketine nazaran tekrar üst çıkabilir. Ancak atfedilen pahaların o kadar da hakikat olmayabileceği sorusu insanların başında oluştu. Onun için yakın vadede almış ve biraz da ziyan etmiş olanlar, daha fazla ziyan etmeyeyim diye satanlar olunca büyük ağabeyler, o balina denilenler çekiliyorlar kenara, onlar çekilince fiyat daha süratli düşüyor. Tekrar gelirlerse toparlanır.
Güldağ: Diyorsun ki bu pilav daha çok su kaldırır…
Ağaoğlu: İşin teknolojisini daima farklı tutuyorum. Blockchain yepisyeni bir ihtilal. Artık kullanıma girecek. Kriptolarla ilgili hala daha önlemli olmak ismine kendimi koruyorum lakin şu düşüşü çok çıkmış olan bir kadro fiyatların olağanlaşması olarak da görüyorum.
Enflasyona endeksli tahviller alternatif olabilir
Güldağ: Döviz karşısında erimeyen, yenilmeyen bir şey varsa o da emtia…
Ağaoğlu: Emtia bloğu diyelim. Ancak petrol uzun vakitten beridir manipüle edildiği için farklı tutuyorum, petrol üreten ülkeler tarafından bir manipülasyon var. İstedikleri fiyat 70 dolar. Talep tam manasıyla geri gelene kadar 60-65 dolar düzeylerinde tutalım dediler. Başardılar da…
Güldağ: Aşılama ile olağanlaşma başladıkça…
Ağaoğlu: Talep yavaş yavaş geliyor. Amerika mesela 80 milyon doz aşıyı hibe etme kararı verdi. Evvel yağmaladı, işini gördü, artık lütfedip hibe edecekler. Evvel büyük iktisat olarak onlar açılıyorlar, onlar açılınca petroldeki talep oraya gerçek yaklaşacak.
Güldağ: O vakit nereye çıkar fiyatlar?
Ağaoğlu: 4 Temmuz değerli, zira bu bağımsızlık gününden sonra tatil dönemi başlar. Beşerler otomobil kullanmaya başlar, talebin çok fazla arttığı bir periyottur. O devir büyük ihtimalle petrolde yüksek düzeyleri göreceğiz.
Güldağ: Petrol dışında ne bekliyorsun?
Ağaoğlu: Endüstriyel metaller tarafında büyük bir yükselişin artık zorlandığı bir yere geliyoruz. Bunda demir cevherini farklı tutuyorum. Orada da birtakım manipülasyonlar var. Hakeza kereste tarafında olduğu üzere. Kereste yüzde 300’ü aşan bir getiri sağladı. Gerisinden yeniden COVID-19 nedeniyle insanların kent dışında küçük ağaç meskenler yapma hayaliyle başlayan ve onun beslediği bir manipülasyon diyeyim…
Güldağ: Ziraî emtia tarafında…
Ağaoğlu: Orada da aşikâr bir çok alım bölgesine geldik. Bir düzeltme başladı. Bunlar bir modül o telaşları hafifl endiriyor.
Güldağ: Karşılaştığımız sorulardan biri de, enflasyona karşı kendimizi nasıl koruyalım? Hammadde fiyatları yükselişine devam ediyor. Altın al, dolar al dışında ne söylenebilir? O denli bir şey söyleyelim ki, hem birikimimiz varsa enflasyon karşısında koruyalım hem memlekete de yararlı olsun. enflasyona endeksli tahvil mi mesela?
Ağaoğlu: Bayramda gördüğümüz en kıymetli şey ABD’deki enflasyon sayılarının çok yüksek gelmesiydi. O beraberinde Amerikan faizlerinin yükselmesine yol açtı. Borsalar düşüşe geçti.
Güldağ: Merkez bankalarının açıklamaları biraz sakinleştirdi…
Ağaoğlu: Değerli nokta ABD 10 yıllık tahvillerinin getirisi 1.77’nin üzerine yerleşirse 2’ye gerçek gideceğiz üzere görünüyor. İki haftalık bir müddet 1.77’nin üzerinde kalması 2’yi getiriyor.
Güldağ: Senin tahliller ne diyor?
Ağaoğlu: 2’ye geleceğiz üzere görünüyor. Emtia tarafındaki baskı çok önemli. Bize gelen tesir, biz aslında yüksek petrol fiyatı, yüksek hammadde fiyatı nedeniyle enflasyon ithal ediyoruz. Bu arz taraflı bir enflasyon baskısı, bunu faizle düşüremezsiniz. Mecburen ithal ettiğiniz bir enflasyon, buna karşı korunma epey güç.
Güldağ: Tahlil ve teklif?
Ağaoğlu: Dediğin enflasyona endeksli tahviller birinci alternatiflerdir, ABD’de de şu anda talep gören enstrümanlar olarak var. Geliriniz enflasyon kadar artmadığı sürece bir sonraki sene fiyatlar birebir kalsa bile siz o enflasyonu hayat pahalılığı olarak hissetmeye devam ediyorsunuz. Bunun önüne geçmenin bir yolu var mı? Maalesef yok. Bundan nasıl korunursun? 3 liradan 5 liraya fiyatı artan objenin pay senedini satın alabilirsin. Lakin esasen bunun bu türlü olacağını düşündükleri için pay senetleri daha evvelden üst çıkmıştı. Korunacak bir imkan maalesef yok, tek imkan enflasyona endeksli tahviller olabilir.
“Altın ve gümüşte yakın gelecek için tepe gözükmüyor”
Güldağ: Var mı bu türlü son paylaşacağımız bir mevzu, kendini müdafaa diye başladık…
Ağaoğlu: Altın ve gümüşü daima konuşuyoruz, klasik olduğu üzere… Teknik birtakım düzeyleri aştılar. Fakat gümüş için söyleyebilirim, 27.75’in üzerine çıktı, o açıdan avantaj var. 28.75 üzere bir düzey var o da çıkarsa. Altın bir çıt öne çıktı şu anda ancak gümüşün desteklemediği altın gitmez. 28.85 üzere 28.65 üzere bir düzeyin üzerine çıkarsa gümüş 30 dolara gidiyor, altın da çıkar lakin yeni bir tepe her ikisi için de yakın gelecekte yok.
Dünya