Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) 11 Ekim’de yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimi için 6 aday yarışacak ve seçim sonucunda adayların Kıbrıs sorununun tahliline yönelik sunduğu yol haritası belirleyici faktör olacak.
KKTC’de 26 Nisan’da yapılması gereken cumhurbaşkanlığı seçimi, Cumhuriyet Meclisi tarafından yeni tip koronavirüs (COVID-19) önlemleri nedeniyle 11 Ekim’e ertelenmişti.
Son olarak Demokrat Parti (DP) Lefkoşa Milletvekili Serdar Denktaş’ın 30 Temmuz’da bağımsız aday olarak seçime girdiğini açıklamasıyla aday sayısı 6’ya çıktı ve tüm adaylar Yüksek Seçim Şurasına (YSK) 4 Eylül Cuma günü resmi müracaatlarını yaptı.
Salgından evvel Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) Genel Lideri Tufan Erhürman’ı, Ulusal Birlik Partisi (UBP) Genel Lideri ve Başbakan Ersin Tatar’ı, Yine Doğuş Partisi (YDP) Genel Lideri Erhan Arıklı’yı aday gösterirken, Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Kudret Özersay genel lideri olduğu Halkın Partisinden (HP) istifa ederek bağımsız aday olmuş, Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı da bağımsız adaylığını duyuru etmişti.
Öte yandan, Alpan Uz, Mustafa Ulaş ve Arif Salih Kırdağ bağımsız olarak YSK’ye başvururken, Fuat Çiner ise Milliyetçi Demokrasi Partisinin adayı olarak başvurusunu yaptı.
Salgın öncesi seçim süreci başlamasına karşın KKTC’de 10 Mart’ta birinci COVID-19 olayının görülmesi ve seçimin ertelenmesiyle propaganda süreci de durmuştu.
Adaylar, seçime sayılı günler kala saha çalışmalarını ağırlaştırdı. YSK, propaganda sürecinde kapalı ve açık alanlarda yapılacak toplantılar için kişi sınırlaması getirerek iştirakçilerin toplumsal uzaklığa uymasının ve maske takmasının mecburî olduğunu açıkladı.
YSK, seçim günü de sandık vazifelileri ve seçmenler için COVID-19 ile ilgili kurallar belirleyerek önlemler alırken, toplum sıhhati açısından bunlara uyulmasının mecburî olduğunu da duyurdu.
Adaylar periyot devir artan COVID-19 riski hasebiyle kitle buluşmalarını iptal edebiliyor.
Telaffuzlarda yalnızca Kıbrıs probleminin tahlili yok
Seçim sürecinde Kıbrıs sıkıntısının tahliline ait vizyonlar öne çıkarken, kapalı Maraş açılımı ve Doğu Akdeniz’deki gelişmeler de adayların kampanyalarında vurguladığı bahisler ortasında yer aldı.
KKTC’de genel olarak cumhurbaşkanlığı yarışı ikinci tipe kalırken, bu cins sol ve sağ çizgideki güçlü iki aday ortasında geçiyor.
Adayların esaslı partilerin takviyesini almaları değerliyken, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kendi potansiyelleri de tesirli olabiliyor.
Evvelki seçim sonuçlarına nazaran, KKTC seçmeni az de olsa cumhurbaşkanlığı seçimlerinde desteklediği partinin adayı yerine öbür partilerin adayı yahut bağımsız adaya yönelebiliyor.
Sol çizgideki adaylardan Akıncı ve Erhürman, temelde idaresi ve zenginliği paylaşmayı hedefleyen ve 50 yılı aşkın müddettir müzakere edilen lakin somut bir sonuç elde edilemeyen “federasyon” modelinin adadaki tahlil için en hakikat seçenek olduğunu savunuyor.
Genel manada sağ seçmene hitap eden Tatar ve Arıklı, kelam konusu modelin artık miadını doldurduğunu savunarak, “egemen eşitlik temelinde iki devletli çözüm” yahut “konfederasyon” üzere seçeneklerin masaya gelmesini destekliyor.
Özersay, iş birliğine dönük “iki devletli” modelin en gerçekçi tahlil olacağı görüşündeyken, Denktaş ise halkın tahlil isteğini, onları hiçbir koşulla yalnızca federal tahlil modeline esir etmeyeceğini belirtiyor.
KKTC’de geçmiş cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Kıbrıs sorununun tahlili için daha çok “federasyon” modeli üzerinde müzakereler yürütülürken, bu seçim öncesinde “iki devletli çözüm” üzere farklı modeller de daha gür sesle dillendiriliyor.
Adayların Kıbrıs sıkıntısının tahliline ait vizyonlarının oy oranlarına direkt tesir yapması bekleniyor.
Akıncı federasyondan yana
2015’te Cumhurbaşkanı seçilen Akıncı, vazife müddetinde Kıbrıs sıkıntısının federasyon temelli bir mutabakatla çözülebilmesi için çalışmalar yürüttü.
İsviçre’nin Cenevre kentinde 2017’nin ocak ayında başlayıp haziranda Crans Montana’da devam eden Kıbrıs görüşmelerinde KKTC’yi Akıncı temsil ederken, adadaki iki toplum ve garantör ülkelerin bir ortaya geldiği görüşmelerde tahlil bulunamadı.
Akıncı son olarak 25 Kasım 2019’da Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres ve Güney Kıbrıs Rum Idaresi (GKRY) önderi Nikos Anastasiadis ile Kıbrıs probleminin tahlili için yeni bir süreci başlatmak ismine görüştü.
Kıbrıs sorununun siyasi eşitlik temelinde kurulacak iki toplumlu ve iki bölgeli federasyon temelinde çözüleceğine inanan Akıncı, bunun ada için en mümkün tahlil modeli olduğunu savunuyor.
Tatar, iki devletli tahlili destekliyor
Mayıs 2019’da kurulan UBP-HP koalisyon hükümetinde başbakanlık misyonunu sürdüren Tatar, Kıbrıs sorununda 50 yıldır tartışılan federasyon modelinin bir umut olmaktan çıktığını savunuyor.
Tatar, hükümran eşitlik temelinde bir muahede ve Avrupa Birliği (AB) çatısı altında iki başka devlet üzere farklı seçeneklerin görüşülmesini destekliyor.
Tatar’ın partisi UBP, Ocak 2018’de yapılan son genel seçimlerde yüzde 35,61 oy alarak birinci parti olmuştu.
Erhürman da “federasyon” diyor
Tufan Erhürman, 2016’da CTP Genel Lideri olurken, Şubat 2018-Mayıs 2019’da 4’lü koalisyon hükümetinde başbakanlık vazifesini yürüttü.
Aralık 2018’de adaylığının açıklanmasının akabinde adada kapsamlı federal tahlilin, barış ve huzuru tesis edeceğini belirten Erhürman, seçilirse 5 yıl her alanda faal bir cumhurbaşkanı olacağını da lisana getiriyor.
Erhürman’ın başında olduğu CTP, Ocak 2018’deki genel seçimlerde yüzde 20,95 oy alarak ikinci parti olmuştu.
Özersay, “iş birliğine dayalı ortaklık” diyor
Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş, ikinci Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat ve üçüncü Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu’nun müzakere heyetinde yer alan Özersay, 2018’de milletvekili seçilirken, bir evvelki hükümette olduğu üzere Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı vazifesini yürütüyor.
Rumların, Kıbrıslı Türklerle idaresi ve zenginliği paylaşmak istemediğini belirten Özersay, bu nedenle federasyon modelinde ısrarcı olmaktansa Kıbrıs’ta iş birliğine yönelik paydaşlık modelinin görüşülmesinden yana.
2015 cumhurbaşkanlığı seçimlerine bağımsız aday olarak giren Özersay, oyların yüzde 21’ini alarak dördüncü sırada yer almıştı.
Özersay’ın eski genel lideri olduğu HP, Ocak 2018’deki genel seçimlerde yüzde 17,07 oy alarak üçüncü parti olmuştu.
Arıklı, federasyonun “asla” görüşülmemesinde kararlı
KKTC’de 2016’da kurulan YDP’nin Genel Lideri Arıklı, 7 Ocak 2018 seçimlerinde milletvekili olarak Meclise girdi.
Cumhurbaşkanı seçilirse Rumlarla asla federasyon konusunu görüşmeyeceğini belirten Arıklı, seçilirse KKTC’yi tanıtacağını ve artık iki devletli tahlilin konuşulması gerektiğini belirtiyor.
YDP, Ocak 2018’deki genel seçimlerde yüzde 6,99 oy alarak altıncı parti olmuştu.
Denktaş “halkı federal tahlile esir etmeyeceğim” diyor
Milletvekili Serdar Denktaş, daha evvel DP Genel Başkanlığı, Başbakan Yardımcılığı ve çok sayıda bakanlık vazifesinde bulundu.
Denktaş, adaylığını açıklamasının akabinde halkın tahlil isteğini, onları hiçbir kaideyle yalnızca federal tahlil modeline esir etmeyeceğini kaydetti.
Tahlili engelleyen tarafın Rum kesiti olduğunu söz eden Denktaş, Kıbrıs sorununda tıkanmış ve hiçbir yere varmayan iki toplumlu iki kısımlı federasyon tezinden kurtulmaları ve alternatiflerinin var olduğunu hissettirmeleri gerektiğini savunuyor.
Denktaş’ın başında olduğu DP, 2018 yılındaki genel seçimlerde yüzde 7,82 oy aldı.
Kapalı Maraş ve Doğu Akdeniz telaffuzları
Adaylar seçim sürecinde Kıbrıs sıkıntısının yanında kapalı Maraş’ın açılım süreci ve Doğu Akdeniz’de yaşanan gerginlikle ilgili görüşlerini de lisana getiriyor.
Tatar, Arıklı ve Özersay, kapalı Maraş’ın artık kapalı kalmaması gerektiğini ve eski sakinlerine iade edilmesi koşuluyla Türk yönetiminde açılabileceğini savunuyor.
Denktaş, Maraş’ın seçim sonrasında BM Güvenlik Kurulu kararlarına karşıt düşmemek kaydıyla ve tahlili motive edecek teknikle açılması görüşünde.
Akıncı ve Erhürman ise Maraş’ın BM ile istişare halinde ve tahlile katkı sağlayacak biçimde açılması gerektiğini söz ediyor.
Adaylar, Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynakları konusunda, Rum-Yunan ikilisinin AB’yi de gerisine alan maksimalist tavırlarını eleştirirken, Türkiye’nin de savunduğu, “bölgedeki sorunun diyalog ve hakkaniyetli yaklaşım” ile çözülebileceği anlayışında birleşiyor.
Son seçimler ikinci çeşide kalmıştı
KKTC’de 2015’te yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, 5’i bağımsız 7 aday yarışmış ve seçim ikinci cinse kalmıştı.
İkinci cinste uzun yıllar UBP’nin Genel Başkanlığını yapmış, sağ çizgideki Derviş Eroğlu ile sol çizgideki Akıncı yarışmış, Akıncı oyların yüzde 60,50’sini alarak cumhurbaşkanı seçilmişti.
KKTC’de seçim sistemi
KKTC’de cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir yapılıyor. Ülkede 18 yaşını bitirmiş her KKTC vatandaşı, seçme ve halk oylamasına katılma hakkına sahip. Seçilme yaşı ise milletvekilliği için 25, cumhurbaşkanlığı için 35 olarak belirlenmiş durumda.
KKTC’de cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılan adayın kazanabilmesi için kullanılan geçerli oyların salt çoğunluğunu alması gerekiyor.
Adayların hiçbiri salt çoğunluğu sağlayamazsa seçim 7 gün sonra en çok oy alan iki aday ortasında yineleniyor ve ikinci çeşitte en çok oy alan aday cumhurbaşkanı seçiliyor.
Kıbrıslı Türkler, cumhurbaşkanını seçmek üzere 1974’ten bu yana 9 sefer sandığa gitti. En son gerçekleştirilen 2015 cumhurbaşkanlığı seçimleri ise yüzde 62,34 oranla en düşük iştirakli seçim olmuştu.
Kaynak: AA
Dünya