Trakya Üniversitesi öğretim üyesi Prof Dr. Gökhan Sönmezler, Türkiye’nin pandemi meşakkatlerinden kartlı harcamaları artırarak çıktığını belirterek bu artışın birebir vakitte hem kayıtdışılığı azalması hem de devletin vergi gelirlerinin artması manasına geldiğini belirtti. Sönmezler, yaptıkları çalışmalara nazaran kredi kartı başına alışveriş fiyatındaki yüzde 1’lik artışın KDV hasılatını yüzde 1,64 artırdığını vurgulayarak buna rağmen banka kartı toplam nakit çekim fiyatındaki yüzde 1’lik artışın ise KDV hasılatını yüzde 1,7 azalttığını lisana getirdi. Sönmezler, kartlı alışverişi teşvikin devletin gelirlerine gözle görülür bir iyileşme sağladığına da işaret etti.
Nakit kullanımı azaltılmalı
Trakya Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Bankacılık Araştırma Kümesi üyeleri Prof. Dr. Sadi Uzunoğlu, Prof. Dr. Gökhan Sönmezler, Prof. Dr. Orçun Gündüz kredi kartlı harcamaları ve vergi bağlantısını uzun yıllardır araştırıyor. Küme her ay da Bankacılık Kart Merkezi datalarından derledikleri kartlı alışverişin detaylarını da tahlil ediyor. Lakin, kıymetli bir çalışmaları da kredi kartı yani kayıtlı harcamalarla KDV münasebeti. Kümenin, uzun devir modeline nazaran, kredi kartı başına düşen alışveriş meblağı ve banka kartı toplam nakit çekim meblağı değişkenlerinin uzun devir katsayıları istatistiksel olarak manalı bir ilgi ortaya koyuyor. Araştırma, kredi kartı başına alışveriş fiyatındaki yüzde 1’lik bir artışın KDV hasılatını yüzde 1,64 artırdığı, öbür taraftan, banka kartı toplam nakit çekim fiyatındaki yüzde 1’lik bir artışın KDV hasılatını yüzde 1,7 azalttığı bulgusuna ulaştı.
Banka kartı kullanımı da teşvik edilmeli
Sönmezler alışverişlerde kredi kartının banka kartına nazaran daha ağır kullanıldığını belirterek banka kartı kullanımının artmasının da kredi kartı kullanımındaki artışın KDV gelirine yansıması üzere olumlu bir tesir yapacağını söyledi. Sönmezler, “Banka kartı kullanımının artırılmasının vergi gelirlerini artırmada bir potansiyel taşıdığına işaret etmektedir. Zira alışverişlerde banka kartı kullanımının yaygınlaşması, kredi kartı kullanımının KDV hasılatı üzerindeki tesirine benzeri bir tesir ortaya çıkaracaktır” dedi.
Tüketicilerin alışverişlerde nakit para kullanımı yerine bilhassa banka kartı kullanmayı tercih etmesini sağlayacak birtakım teşvik ve siyasetler uygulanabileceğine dikkat çeken Sönmezler şöyle konuştu: “Dünyadaki örnekler göz önüne alındığında süreç pahası üzerinden indirim yahut nakit ödeme yapılması, tüketiciler için aşikâr vergi teşvikleri sağlanması ve piyango çekilişi üzere çeşitli düzenlemeler yapılabilir.
POS için teşvik verilmeli
Bilhassa, vergi kaybı açısından yüksek risk içeren bölümlerde kart kullanımında süreç kıymeti üzerinden risk seviyesine nazaran nakit geri ödeme yapılması da değerli olacaktır. Ayrıyeten, POS kullanımının artırılması çerçevesinde satıcılara yönelik maliyetleri azaltıcı ve teşvik edici bir kadro düzenlemelerin yapılması bu çerçevede katkı sağlayabilir.”
Nakit kayıt dışı faaliyeti artırıyor
Dünya genelinde olduğu üzere Türkiye’de de nakit süreçlerin yüksek hisseye sahip olduğunu belirten Sönmezler, “Dünya Bankası’na nazaran Türkiye’de toplam tüketici ödemeleri içinde nakit süreçlerinin hissesi yüzde 53’tür. Kredi kartı ve banka kartı ile yapılan toplam harcamaların özel en son tüketim harcamaları içindeki hissesi ortalama olarak yüzde 35’tir. Dünyanın birçok ülkesinde nakit para hala en çok kullanılan ödeme aracıdır. Hatta, birçok ülkede nakit paranın yüksek bir oranının, ekseriyetle yüzde 50’sinden fazlasının, süreçlerin saklanması için kullanıldığı ileri sürülmektedir. Lakin, nakit ödeme bir kontrol izi bırakmadığı için nispî olarak nakit süreçlerin kaydedilmesinden kaçınmak daha kolaydır. Hasebiyle, nakit para ile ödeme, kayıt dışı faaliyetlerin oluşumuna katkı sağlayan kıymetli bir unsurdur”
Dünyada hangi teşvikler uygulanıyor?
Sönmezler’in verdiği bilgiye nazaran birçok ülke kart kullanımını artırarak vergi kaybını sınırlamak hedefiyle çeşitli düzenlemeler yaptı. Bu düzenlemelerde öne çıkan 8 başlıkta şöyle;
1-Ücret ve maaşların elektronik ödeme ile yapılma zaruriliği: Fiyat ve maaşların nakit olarak ödenmesi daha sonra bu paranın nakit olarak harcanmasına neden oluyor. Meğer elektronik ödeme bireyleri kart kullanımına yönlendirerek pasif kayıtdışı iktisadın daralmasını ve vergi gelirlerinin artmasını sağlar. Bu düzenleme Hırvatistan, Slovenya ve Bosna-Hersek’te uygulanıyor. Bu ülkelerde patronlar fiyat ödemelerini bankalar aracılığıyla yapmak zorunda.
2-Nakit ödeme hududu: Bu düzenleme tek bir süreç için muhakkak bir nakdî hudut belirlenerek bu düzeyin üzerindeki nakit ödemelere müsaade verilmiyor. Fakat burada nakit sonunun düzeyi kıymetli. Zira yüksek nakit sonu vergi kaybını azaltma gayesine yardımcı olmuyor. Örneğin, Fransa ve Belçika’da nakit süreç sonu 3000 Euro, Yunanistan’da 1500 Euro, Portekiz’de 1000 Euro olarak belirlendi. Bu düzenlemeye paralel olarak yüksek pahalı banknotlar da tedavülden kaldırılıyor.
3- Muharrir kasa kullanma mecburiliği: Muharrir kasa kullanma zaruriliği kişi başına kart kullanma ölçüsünü artırıyor. Polonya, İtalya, İsveç, Slovenya, Macaristan üzere Avrupa ülkelerindeki bu düzenlemeye örnek olarak verilebilir.
4- POS aygıtı kullanma zaruriliği: Belirli kesimlerde POS aygıtı kullanma zaruriliği ile nakit kullanımının azaltılması hedefleniyor. Bilhassa pasif kayıtdışı iktisadın yüksek oranda hisse sahibi olduğu dalların seçilmesi bu düzenlemenin aktifliğini artırıyor. Örneğin Kazakistan’da şahıs işletmelerinin kart ile ödeme kabul etmesi ve POS aygıtı kullanmaları zarurî. Güney Kore’nin de bu çerçevede siyaset uyguluyor.
5- Süreç pahası üzerinden indirim yahut nakit ödeme yapılması: Birtakım ülkeler kart ile ödemeye yapılan sürecin kıymeti üzerinden muhakkak bir oranda indirim yahut nakit ödemesi yapıyor. Örneğin Güney Kore’de bu uygulama 1994 yılından beri uygulanıyor. Benzeri bir uygulama Uruguay, Kolombiya ve Arjantin’de de var.
6- Tüketiciler için vergi teşviki: Kimi ülkeler bir ekip vergilerde indirim yapıyor. Örneğin Güney Kore 1999 yılından itibaren kart ile yapılan harcamalar için gelir vergisinde indirim uyguluyor. Kolombiya’da ise kart ile yapılan ödemeler için yüzde 2 oranında KDV iadesi yapılıyor.
7- Satıcılar için vergi teşviki: Satıcılar için kartlı ödeme sisteminin muhakkak maliyetleri var. Kart ile yapılan süreçler düşük olduğunda, bilhassa küçük işletmeler için POS aygıtının sabit maliyeti, ödenen fiyat ve kurullar üzere ödemeler süreç başına düşen maliyeti artırıyor. Güney Kore’de satıcılar için hem KDV hem de gelir vergisi indirimi sağlanıyor. Uruguay’da kart ile satış yapanlara 2 puan KDV indirimi yapılıyor. Meksika’da ise küçük işletmeler için POS aygıtları sübvanse etmek için bir fon bulunuyor.
8- Piyango çekilişi: Fiş yahut fatura için piyango çekilişi düzenlenmesinin temelinde alıcının fiş yahut fatura talebini artırarak kart ile yapılan ödemeleri artırmak ve belirli bir vakit sonra insanlarda bu alışkanlığının gelişmesi hedefleniyor. Bu düzenleme Çin, Tayvan, Porto Riko’nun yanı sıra Slovakya, Malta ve Portekiz üzere Avrupa ülkelerinde de uygulanıyor.
Dünya