Doğan Selçuk ÖZTÜRK
● Ateşan Beyefendi, sermaye piyasaları öncesinde çok farklı bir mesleğiniz vardı. Oradan aklınızda yer eden anılarınızı dinleyebilir miyiz?
Nükleer santralde otomasyon ve denetim mühendisliği yaptım. Profesyonel hayatımın birinci yılları Kanada’daki CANDU reaktörlerinde geçti, orada birçok kısımda misyon aldım. O vakit genç ve heyecanlı bir mühendis olarak başıma birçok şey geldi doğal. Birisini anlatayım. Nükleer santrallerde kaza durumunda radyasyonun etrafa yayılmaması için negatif basınçlı bir bina vardır. Bu binadaki denetimleri yapma vazifesi bana aitti. Periyodik olarak aletleri ölçüyor, test yapıyordum. Bir gün bu testlerden birini yaparken aletlerin çalışmadığını fark ettim. Aletlerin çalışmaması rastgele bir kaza anında bu negatif basınçlı binanın işe yaramayacağı manasına geliyordu. Ben doğal biraz panik yaptım. Kaygıyla başmühendise gittim. Bana verdiği yanıt şöyleydi: “Endişe etme Ateşan, sonra bakarız.” Nükleer güç üzere halk sıhhatiyle yakından ilgili bir alanda bu türlü bir şey duyduğumda çok şaşırmıştım.
Uzun bir müddet sonra nükleer güç ile ilgili misyonumu doldurdum. Ontario Hydro ilan panosunda epidemiyoloji ve radyasyon bilgisi olan birisini aradıklarını gördüm. Tıbba ilgiliydim, nükleer güç biliyorum diye müracaat ettim ve çabucak istifa edip Toronto Üniversitesi’nde biyomedikal mühendisliğe başladım. İdealist genç bir mühendis olarak birtakım çalışmalarla ilgili daima olarak Atom Gücü Kurulundaki başmühendise bilgi vermeye çalışıyordum. Ontario Hydro’da yeni kısım açılacağı için buradan sonra o kısımda vazife alırım diye çok uğraşıyordum. Lakin tuhaf bir halde ilgi görmemeye başladım. Ben bu türlü fazla üstüne gidince başmühendis bir gün beni çağırdı. “Bak Ateşan, biz evli adamlarız. Akşamüzeri konutumuza gideceğiz, barbekümüzü yapacağız. Bahçemizde oturup çocuklarımızla oynayacağız. Nedir senden çektiğimiz?” dedi. Ve bu proje o denli kaldı. Hakikaten projeyi Hydro Quebec’e taşıdılar. Benim bütün gayretlerim boşa gitti.
KULAKTA KÜPE ÜZERE TAŞIYORUM
● Sonra finans alanına geçtiniz.
Nükleer güç ile uğraşırken aklım daima mühendislikten çıkmaktı. 1979-80 yıllarında meslek değişimi için düğmeye bastım ve finans işlerine başladım. İktisat altyapım olmadığı için piyasalara teknik olarak yaklaştım. Geliştirdiğim teknik tahlil modeli o periyotta çok tanınan oldu. Bu ortada Musevi bir kümeyle çalışmaya başladım. Bana daima nasıl yatırım yapalım diye soran bu kümeye konutumda bir ofis açtım. Her birinin önüne paralel GCQ ekranı kurdum. Süreç yapmaya başladım. Neyse bir gün kapı çaldı. Gelen oranın sermaye piyasası heyetinden bir uzmanmış. Ne yapıyorsun burada dedi. Süreç yapıyorum dedim. Yapamazsın dedi. Lisansın yok senin. Ee ne yapacağım? Lisans alacaksın. Pekala dedim nasıl olacak? İki sene gerekli eğitimi aldım. Hatta bir de kitap yazmak zorunda kaldım ve imtihan sonrasında bana o vakit çok az sayıda olan lisans yolu açıldı. Lisans verildikten sonra sermaye piyasası şurası lideri beni yemeğe çağırdı. Yemeğe gittik. Mr. Walter ile oldukça sohbet ettik. Sohbetin bir yerinde, “Ateşan, bilmen gereken bir konu var” dedi ve ek etti, “Bu meslekte arkadaş kaybedebilirsin, para kaybedebilirsin ancak ismini kaybetme lüksün yok.” Bunu kulakta küpe üzere bu yaşıma kadar taşıdım.
● Kanada’da unutamadığınız bir anınız var mı?
Süreçleri Kanada’nın en büyük aracı kurumu Richardson Greenshields üzerinden yapıyordum. Oraya gidip geliyordum. Bir gün bir adam yolumu kesti. Birlikte iş yapmayı önerdi. Dünyanın en varlıklı ailelerinden birinin varisiydi. Şaşırdım alışılmış. Sonra düşünüp pekala dedim. Kentin göbeğinde lüks bir binada ofis kiraladık. Teknik tahlil yazılımı üzerinden işler çok iyi gidiyordu, bu ortada ortağım Michael beni güçlü iş etraflarıyla tanıştırıyordu. Bir akşam asistanım Roberta beni arayıp hemen ofise gelmemi söyledi. Yazılım muhafazası olmadığı için o yıllarda programı kasaya koyuyorduk. Michael Roberta’dan kasa anahtarını istemiş. Roberta da bunun üzerine beni aramış. Atladım gittim. Michael’a durumu sorunca kem küm etti, ortamızda bir soğukluk oldu bundan sonra. Ben biraz geri çekilmeye başladım. Sonra o kendi başına süreç yapmaya kalktı. Dünyanın parasını kaybetti. Sonra ne yaptı bilmiyorum. Altın yumurtlayan tavuğa tek başına sahip olmak istemişti. Açgözlü olmasaydı çok hoş işler yapabilirdik.
KARA PAZARTESİ, KALP KRİZİ GEÇİRTİYOR SANDILAR
● Kara pazartesiyi yurt dışında yaşadınız.
Evet, 19 Ekim 1987. Hala Kanada’daydım ve fon yönetiyordum. Kullandığım yazılım S&P endeksinde kısa durum gösteriyordu. Açığa satıyorduk. Bir gün birisi gelip “Mr. Aybars, S&P’de kısa durumda bir oldukça kazandınız. Ne vakit kapatacaksınız?” diye sordu. Ben de “Programı takip ediyorum” dedim. İktisat bilgim az olduğundan teknik tahlilde çok disiplinliydim. Adama neden soruyorsunuz dedim. “Paramı yönetiyorsunuz” deyince ona hak verdim. Program hala kısa konum göstermesine karşın televizyonda konuşan uzmanlardan etkilenerek ani bir kararla teknik sinyalleri dikkate almadan cuma günü durumları kapatıp uzun konum açtım.
Pazartesi sabah piyasa bir açıldı. Bir tane sipsivri çubuk, aşağı hakikat. O vakit teknoloji, internet falan pek iyi olmadığı için bazen yanlışlı grafik çubukları olurdu. Ben de bilgiler yanlıştır diye evvel ilgilenmedim. Ancak bir müddet geçti, düzelmedi. Aracı kurumu aradım, kimseye ulaşamadım. Sonra haberlere bir baktım. Pencereden atlayanlar, intihar edenler vs. İşte o gün kara pazartesi olarak tarihe geçti. Bizim de bir sürü uzun durumumuz vardı, S&P tarihinin en büyük düşüşünü yaşıyordu. Benim stop-loss buyruklarım her vakit vardır. Yeniden vardı. Lakin stop çok aşağılardaydı, ona karşın çok kaybetmedim. Kazandıklarımı geri verdim. O günlerde göğsümde hafif bir ağrı başladı. Gaz sıkışmasıdır diye önemsemedim fakat kız arkadaşım zorla hastaneye götürdü. Acilde uzun müddet bekledikten sonra bir hemşire geldi. Sorular soruyor, not alıyor falan. İsim, soyadı derken meslek kısmına gelince borsa dedim, ortadan 5-10 saniye geçmemişti ki başımda 10 tane tabip dikildi. Kara pazartesi olduğundan kalp krizi geçiriyorum sanmışlardı. Tetkiklerden bir şey çıkmayınca beni gönderdiler.
“BENİM ODAMI ATEŞAN BEY’E VERİN”
● Türkiye’den aklınıza gelen bir fon idaresi öykünüz var mı?
Ziraat Bankası fon işlerine girmek istiyordu. Ben de onlara altı aylık bir eğitim vermiştim. O eğitim sonrası Merrill Lynch ile görüşeceklerdi. Onlara bir “Kabul edin/kabul etmeyin listesi” hazırladım. Sonra bana gelip biz bu listeden bir şey anlamadık sen bize danışman ol dediler. Vatan, millet deyip Ziraat Bankası’na yararım olacaksa neden olmasın dedim. Ne kadar maaş istersin dediler. Ben o orta Bank Ekspres’e danışmanlık yapıyordum. Orada aldığımın yarısını verseniz de olur dedim. Bir mühlet sonra döndüler, “Ateşan Beyefendi, o sayı genel müdürün maaşından fazla, veremeyiz” dediler. Ben de “Peki, maaş istemiyorum. Ülkemize yararımız olsun” dedim. Olmaz, laf olur dediler. Pekala, ne yapacağız? Bir ölçü verelim dediler. Pekala dedim 5 lira verin. Suadiye’den Sirkeci’ye gidip gelmek o vakit 5 liradan fazlaydı. İki sene onlara danışmanlık yaptım bu türlü.
Daha sonra öteki genel müdür Cihan Paçacı ile de çalışma talihim oldu. Bir proje yapmıştık lakin Ankara’dan imza bekliyorduk. Ben alışılmış yurt dışında çok rahat konuşan biri olarak, Cihan Bey’in yanına gidip, “Bu kadar uğraştık, her şey hazır. Bir türlü gereken imza gelmiyor” deyince etrafta pek yönetici kalmamıştı, ortadan kaybolmuşlardı. Sonra o da gülümsedi, ne yapsın. Bu konuşma sonrasında “Benim odamı Ateşan Bey’e verin.” demiş. Bunun üzerine kendisinin Cağaloğlu’ndaki Boğaz görünümlü ofisini iki sene kullandım.
Hedefim farkındalık oluşturmak
● Sizi daha fazla teknik tahlil, türev eserler bahisli kitaplarınızla tanıyoruz. Son kitabınız “Karmaşıklık Ekonomisi”nde neyi amaçladınız?
Şimdilik hedefim Türkiye’de, iktisat ve toplumsal bilimlerde öne çıkan gelişmelerle ilgili farkındalık oluşturmak. Örneğin, karmaşıklık iktisadı, neoklasik iktisattan farklı olarak daima istikrarda bir sistem olarak değil, kendisini daima olarak hesaplayıp yenileyen bir sistem olarak görür. İstikrar iktisadının nizam, bellilik ve indirgemeci anlayışına karşı, karmaşıklık iktisadı mümkünlük, belirsizlik ve mana oluşturma ve değişime açıklığı vurgular. Buradan hareketle finans alanında karmaşıklığın gözlenmesi de kaçınılmaz.
Dünya