Türk Endüstrici ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) evvelki Lideri, Index Küme İdare Şurası Lideri Erol Bilecik, “Gündem Özel” sohbetimizde COVID-19 sürecinin tesirlerini değerlendirirken, “Pandemi pek çok alanda global sistemin maskelerini düşürdü. Salgın, var olan global siyasi ve ekonomik yapılardaki fay çizgilerini ortaya çıkardı” dedi. Pandemiyle global çapta güvensizlik ve karamsarlık atmosferinin oluştuğunu belirtip, şu bildirisi verdi: “Uzun vadede dünya iyiye gidecek. Her vakit problemler vardır ancak her şeye karşın iyimser olmaya mecburuz.”
Index Küme İdare Şurası Lideri Erol Bilecik’e sorularımız ve karşılıkları şöyle:
Umutla bakışı sağlayalım
• Aşıların etrafa girmesi kısmen iyileştirmiş görünse de COVID-19 süreci dünyada geleceğe ait telaşları daha da artırdı. ABD’de Biden periyodu, Trump devrinden ayrışsa da ticaret savaşları öne çıkıyor. Asya Pasifik Birliği RECP, dünya ticaretinde istikrarları etkileyecek üzere görünüyor. Nasıl bir dünyaya yanlışsız yol alıyoruz?
Pandemi; gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki hayat biçimlerini, siyasi ve ekonomik nizamları, toplumların toplumsallaşma ve dijitalleşme eğilimlerini derinden etkiledi. Önümüzü daha net görebilmek için olağanlaşma sürecinin aşikâr bir basamağa ulaşması ve salgının büyüme, istihdam, yatırım üzere alanlardaki yansımaları üzerinde kapsamlı hasar-tespit çalışmaları yapılması gerekiyor.
Pandemi de pek çok alanda global sistemin maskelerini düşürdü. Salgın, esasen var olan global siyasi ve ekonomik yapılardaki fay sınırlarını ortaya çıkardı. Pandeminin art planında halihazırda çoktan rayından çıkmış ve artan bir belirsizlikle şekillenen bir dünya yer alıyordu. Hasebiyle dünya tarihinde ileride bu periyoda dönüp baktığımızda muhtemelen COVID-19’un bir dönüm noktası olmaktan çok;
• ABD’nin liderliğinin azalması,
• Transatlantik ilgilerin gerilmesi,
• Avrupa Birliği projesinin test edilmesi,
• Global işbirliğinin azalması, milliyetçilik ve popülizm siyasetlerinin geri dönüşü üzere memleketler arası siyasetin mevcut eğilimlerini hızlandıran bir katalizör olduğunu göreceğimizi düşünüyorum.Pandemi her ülkenin siyasi ve ekonomik çehresine etki etti. Dünyadaki bütün oyuncular ve global taraflar bugün birebir sınamalarla ve zorluklarla karşı karşıya. Sonuç olarak global işbirliğine artık her zamankinden daha fazla muhtaçlık var.
Hayatımız; yaşadıklarımızla değil, beklentilerimizle şekillenir. Bana nazaran; pandemi sürecinde dünya iktisadının üstesinden gelmesi gereken en kritik sıkıntıların başında, global çapta yayılan toplumsal karamsarlık ve güvensizlik atmosferi yer alıyor. Bu tarihi süreçte, toplumsal psikolojinin yönetilmesi ve insanların gelecek beklentilerinin iyileştirilmesinin ekonomik performans açısından ne kadar değerli olduğunu gördük. Her şey yoluna girer. Kâfi ki insanların geleceğe tekrar umutla bakmalarını sağlayabilelim.
Dünyamız bu kriz ile uğraş edecek zenginliğe, bilgi birikimine sahip. Muhtaçlığımız olan şey; kapsayıcı, onarıcı, basiretli, birleştirici ve umut aşılayan bir liderlik anlayışı.
Büyük resme baktığımızda göreceğiz ki dünya her vakit daha iyiye gerçek gelişmiş. Münasebetiyle, uzun vadede dünya bundan sonra da iyiye gidecek. Bu iyimserliği içimizde tutmamız gerektiğini düşünüyorum. Her vakit meseleler vardır ve bunlardan yakınılır. Lakin her şeye karşın iyimser olmaya mecburuz.
Fırsata dönüşebilir
• COVID-19 süreci “Çin’de üret, Batı’da tüket” formülünün külfete yol açtığını ortaya koydu. Artık, “Nerede tüketeceksen orada üret” anlayışı öne çıkıyor. Siz bu gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz? Türkiye üzere paha zincirinin yöneleceği, tedarik merkezi olabilecek aday ülkeler bu periyodu nasıl yönetmeli?
2018’den bu yana ABD-Çin ekseninden başlayarak yükselmekte olan yeni-korumacılık ve ticaret savaşları eğilimleri daha da hızlanıp güçlenebilir.
Başta ABD ve Japonya olmak üzere birçok endüstrileşmiş ülkenin global firmalarına yönelik üretim tesislerini Çin hudutları dışına taşımaları için teşvik paketleri çıkarması, önümüzdeki yıllarda Çin’in “küresel fabrika” pozisyonunu kaybetmesine yol açabilir. Çin dışında ikinci bir tedarik noktası ya da B planı olmayan çok sayıda küresel oyuncunun yeni arayışlara girdiği bir devirdeyiz. Artık her ülkenin alternatif tedarikçiler ve tedarik merkezleri üzerinde çalışması, B ve C planlarını oluşturması gerekiyor.
Bilhassa son yıllarda lojistik alanında büyük atılımlar yapan ülkemiz gelişmişliği, stratejik pozisyonu, lojistik tecrübesi, nitelikli işgücü, genç nüfusun yeniliklere ahenk kapasitesi ve kuvvetli teşebbüsçü profili ile Avrupa’nın ve bölgenin üretim üssü olmaya aday.
Hasebiyle Türkiye’nin koronavirüs krizini küresel bir fırsata dönüştürülebileceğine, iyi ve süratli bir planlama ve disiplinli bir yaklaşım ile dünya tedarik zincirinde Çin’e alternatif ülkeler potasına girebileceğine inanıyorum. Bunun için hazırlığımızı iyi yapmalıyız. Zira talih, hazırlıklı bireylerin cephesinde savaşır.
Türkiye bu devirden avantajlı çıkabilir ancak…
• Yeni devirde Türkiye nasıl bir strateji izlemeli? Türkiye’nin rekabetçiliğini artıracak, istikrarlı büyümesini sağlayacak adımlar neler olabilir? Türkiye, bu devirden avantajlı çıkabilir mi?
Türkiye elbette bu devirden avantajlı çıkabilir. Önümüzdeki periyoda bakacak olursak; global iktisattaki karmaşık görünüme karşın Türkiye için birinci maksat; rasyonel siyasetlerle sürdürülebilir ve istihdam yaratan büyümeden ödün vermeden ilerlemek olmalıdır. Bugün, bilgi ekonomileri ve onun temel direği olan Ar-Ge faaliyetleri vasıtasıyla inovasyon her devletin memleketler arası ortamdaki statüsünü belirliyor. Pandemi süreciyle birlikte artık her ülkenin teknoloji kullanımına bağımlı olduğu düşünülürse, gelişmiş teknolojik altyapı oluşturanların rekabette avantajı olacağı ortada. Kendine yeten bir teknolojik altyapı geliştirmek, her ülkenin çıkarına olacaktır.
Global arenada artık rekabetin kozu teknolojidir. Münasebetiyle Türkiye’nin bugün yapacağı en kıymetli atılım, dijital dönüşümde sürat kazanmasıdır. Teknolojiye, dijital dönüşüme ve bunu yönetecek yetenekli insan kaynağına akılcı yatırımların yapılması ve muhakkak bir ekonomik ıslahat sürecinin hayata geçirilmesini bu manada çok değerli buluyorum.
Uzun vadede Türkiye için ön görülen iyimser tablonun gerçekleşmesi ve ülkemizin potansiyelinin açığa çıkması için güçlü Türkiye öyküsünün ve marka algısının tüm dünyaya çok daha iyi tabir edilmesi gerekiyor. Ülkemize yatırım akışının sürmesi ve yeni yatırımların çekilebilmesi için bu çok kıymetli. Bununla birlikte, ülkemizin yatırım ortamının her geçen gün sayısı artan rakiplerinden çok daha fazla öngörülebilir olması gerekiyor.
Bu doğrultuda temel hak ve özgürlükleri genişleten, hukuk devletini güçlendiren, özgür piyasa iktisadından ödün vermeden, kurumların bağımsız ve piyasa odaklı çalışmasını sağlayan ataklara daha fazla gereksinimimiz olduğunu düşünüyorum.
Dışarıya istediğini söyleyen istemediğini işitebilir
• Türkiye’nin jeopolitik riskleri biliniyor. Dış siyasette atılan adımlar, alınan haller, jeopolitik riskleri yönetme stili iş dünyasını nasıl etkiliyor? ABD ve AB yaptırımdan kelam ederken, ekonomik bağları siyasi tansiyonlardan uzak tutmak mümkün mü?
Globalleşen dünyada bugün dış siyaset, tüm ülkelerin ekonomilerini etkiliyor. Türkiye’de de biliyoruz ki memleketler arası siyasette irtibata dayalı sıcak ilgilerin kurulduğu her periyot, ekonomimiz ivme kazanmıştır. Dış bağlarda istikrar, ekonomik istikrar için “olmazsa olmaz” bir gerek kaidedir. İktisat, dış bağların aynası üzeredir. Dış siyasetteki her değişim, iktisada anında yansır. İş dünyasının bir gözü iktisatta, başka gözü ise dış siyasettedir.
Dış ilgiler epey hassasiyet gerektiren bir hesap-kitap işidir. Dış münasebetlerde istediğini söyleyen, istemediğini işitmek zorunda kalabilir. Ülkeler ortası bağlarda kısa vadeli ve çabukla atılan adımlar, ekonomimizin yalnızca bugününü değil, yarınını da tesirler. Dış siyasette “bir oraya bir buraya savrulan” bir yaklaşımın elbette ki iktisada yararı olmaz, ziyanı olur. Dış alakalarda ipleri daima gerip gevşetmenin çok önemli ekonomik, toplumsal ve siyasi maliyetleri olur. Reaksiyonlarımızı denetim edemezsek, reaksiyonlarımız hayatımızı denetim eder.
Kalıcı tahliller için iş dünyası olarak bizim önceliğimiz her vakit; istikrarlı, milletlerarası yatırımcılarla dost, tarafsız, değişime açık ve sağlam bir iktisat idaresidir. Dış siyaset hiçbir vakit iş dünyası için ekonomik riski büyütmemelidir. Bütün dünya ülkelerine ve iş beşerlerine Türkiye’nin inançlı bir ülke olduğunu, burada parlak bir gelecek olduğunu ve ülkemizdeki yatırımlarına devam etmeleri gerektiğini göstermemiz gerekir.
Öteki ülkelerle yaptırımlar ve uyuşmazlıkların değil, ekonomik işbirliklerinin ve yatırımların konuşulduğu ölçülü bir ortama gereksinimimiz var.
Türkiye’nin uzun vadeli adımlara gereksinimi var
• Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıkladığı “Ekonomi Reformları” beklentiyi karşılayacak seviyede mi?
Paketin kapsamlı reformlardan çok; pandeminin iktisatta yarattığı aksilikleri düzeltmeye yardımcı olacağını düşünüyorum. Bu kısa vadeli sıkıntılarımızın akabinde ekonomimizin başka gereksinimlerinin da daha kapsamlı olarak ele alınacağına inanıyorum. Türkiye’nin artık kısa vadeli ataklar yerine, uzun vadeli adımlara muhtaçlığı var.
Yeni iktisat ıslahatlarının kalıcı başarısı için beraberinde Türkiye’nin demokrasi, yargı bağımsızlığı ve özgürlükler konusundaki karnesini düzeltecek adımlar atmamız gerektiğine inanıyorum. Yatırımcıların inancını tazelemek, ülke imajımızı ve kredibilitemizi artırmak için ekonomik ıslahatlar, hukuk ve demokrasi reformlarıyla birlikte hayata geçirilmelidir.
Kuyuyu, susamadan evvel kazmak gerekir
• Çin’in 14’üncü 5 yıllık planında, AB’nin 7 Ocak’ta ilan ettiği yeşil teknolojik dönüşüme dayanan “Sanayi 5.0” stratejisinde, Biden idaresinin ABD Ulusal Güvenlik Strateji Orta Belgesi’ne baktığımızda görünen o ki, teknolojik gelişmeler ve getirdiği sıkıntılar önümüzdeki 10 yılda büyük fotoğrafın merkezine oturacak. Rekabetin çerçevesini değiştirecek. Türkiye, bu süreçte nasıl bir konum almalı?
Dünya gündeminde yer alan bu gelişmelerin nedeninin sürdürülebilirlik, teknolojik dönüşüm ve ekonomik büyümede yeni bir yol arayışı olduğunu düşünüyorum. Bu gelişmeler iklim değişikliği ile gayretin ötesinde, tıpkı vakitte Çin, ABD ve AB’nin yeni büyüme stratejilerinin bir yol haritası. Dünya ekonomisindeki bu yeni yaklaşımın, kısa vadede kazananları ve kaybedenleri olacağı aşikar. Kuyuyu susamadan evvel kazmak gerekir. Kazananlar ortasında yer almak için; Türkiye’nin de global iktisattaki bu gidişatı gerçek okuyarak süratle, kapsamlı ve sürdürülebilir bir büyüme stratejisi oluşturması gerektiğine inanıyorum. Bizim de insan merkezli ve sürdürülebilir endüstriye geçmek üzere; yeşil ve dijital teknolojilerle dönüşüm için Türkiye’ye has bir yol haritası çizmemiz gerektiğini düşünüyorum. Bu yol haritasının merkezinde hem teknoloji hem de yüksek teknoloji üretimi ve ihracatı olmalıdır ki bu yol haritasını Türkiye iktisadının sürdürülebilir geleceği için çok büyük bir fırsat olarak görüyorum.
Dijital dönüşüm 100 trilyon dolarlık yarar yaratacak
• Siz İTÜ mezunu, Türkiye’nin birinci bilgisayar mühendisleri ortasındasınız. Teknolojik ve dijital dönüşüm ülkelerin ekonomilerinde, şirketlerin verimliliklerinde nasıl bir tesir yaratıyor? Teknolojik ve dijital dönüşümde değerli yol alabilen ülkeler, şirketler büyümede çok mu öne geçiyor?
Dijitalleşme ile gelen en büyük fırsat elbet; verimlilik artışı, müşteri gereksinimlerine süratli karşılık verebilme, farklılaşma, inovasyon ve yeni gelir kaynaklarının yaratılmasıdır. Yeniden bu kapsamda, çok kârlı ve yüksek hacimli bir iş kolu olan e-ihracat da kıymetli bir potansiyel barındırıyor. Özetle buradaki fırsat, rekabet avantajıdır. Bilhassa pandemi sonucunda, dijital dönüşümün rekabetteki tesiri, elbet daha da kritik bir hale geldi. Dünya Ekonomik Forumu’na nazaran dijital dönüşümün 10 yıllık periyotta toplamda 100 trilyon dolar ekonomik yarar yaratması bekleniyor.
Yalnızca yapay zeka iktisadının 2030 yılına kadar oluşturacağı iktisadın boyutunun ise 15.7 trilyon dolar olacağı öngörülüyor. 3 trilyon dolarlık bir blokzincir ekonomik büyüklüğü, 500 milyar dolarlık bir objelerin interneti teknolojileri büyüklüğü ve öbür dönüştürücü teknolojileri ele aldığımızda, bu bedel 20 trilyon dolarlık bir sayının üzerine çıkıyor. 133 trilyon dolarlık bugünkü dünya iktisadının büyüklüğüne baktığımızda, bu teknolojilerde kelam sahibi olacak ülkelerin önümüzdeki 100 yılın yeni dünya başkanları olacağını söylemek, sürpriz olmaz.
Dijital dönüşüm, Türkiye’nin küresel rekabetçi gücünü artırabilecek en kıymetli ögedir ve bizim de bu yolda süratle ilerlememiz koşuldur.
Hayata daima iyimser baktım pişman olmadım
• Elon Üniversitesi’nin 915 uzman ortasında yaptığı bir araştırma pandemi sonrası periyotta eşitsizlik ve adaletsizliğin büyüyeceğini, otoriter eğilimlerin yükseleceğini, yapay zekanın, robotların globalleşmenin olumsuz tesirlerini artıracağını, dünyada işsizliğin büyüyeceğini, ispat temelli kanıya ve siyasete yönelik tehditlerin artacağını belirledi. Araştırmaya dayalı rapora nazaran, dijital ortamda yaşayan bireylerin akıl sıhhatine yönelik baskılar artacak. Bu saptamaları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu türlü devirlerde en mantıklı yaklaşım, ihtiyatlı davranmaktır. Benim dikkate aldığım dinamik, insanın içindeki iyiye olan inancımdır. Ben hayata daima iyimser bakmaya çalıştım ve bundan hiç pişman olmadım. Beşerler geçmişte de değişik biçimlerde felaketler yaşamıştır ve her felaket sonrasında daha iyi bir ömür için tahlil yolları bulmuştur.
Pandemiyle gayret sürecinde geniş ölçüde paylaşılan “hepimiz birlikteyiz” anlayışının, iklim değişikliği, nükleer silahlar, global göç, çok yoksulluk ve biyolojik çeşitlilik kaybı problemlerine daha fazla global sahip çıkma, teknolojinin hayatın her alanına getirdiği yenilik ve geliştirmeler açıkçası bana umut veriyor.
Teknolojik gelişmelerin iyiye kullanılmasıyla toplumsal istikrarlar tekrar kurulabilir, toplumsal adalet ve eşitlik duygusu yine güçlendirilebilir, ömür kalitesi iyileştirilebilir, gelir adaletsizliğinin üstesinden gelinebilir. Gücümüzü iyi şeyler için kullanarak gelecek jenerasyonlara daha yaşanabilir bir dünya bırakabileceğimize inanıyorum.
İnovasyon, özgür niyet ortamında gerçekleşir
• Devlet kıymetli teşvikler veriyor fakat Ar-Ge ve inovasyonda arzulanan noktada değiliz. İhracatımızda yüksek teknolojiye dayalı eserlerin hissesi yüzde 3-4 dolayında. Bu seyahatte muvaffakiyet için yalnızca teşvikle gelmiyor mu?
Türkiye’nin ileri teknolojili eserler üretmesi için her şeyden evvel eğitim sistemini yenilemesi ve çağa uygun bir hale getirmesi gerekiyor. Ekonomik gelişmişlik ve kalkınma düzeyi ile inovasyon ve teknoloji yaratma kapasitesi ortasında gerçek orantılı bir bağlantı vardır. Araştırma, geliştirme ve inovasyon lakin ve lakin özgür fikir ortamında ve bilimsel bir yaklaşımla eğitilmiş insan kaynağı ile gerçekleşir.
Lakin maalesef biz hâlâ eğitime, bilime ve teknolojiye gereken kıymeti vermiyoruz. Beşere yatırım yapan, bilim ve teknoloji üreten ülkeler, ekonomik büyümelerini de sürdürülebilir hale getirmeyi başarıyor. Geleceğimiz için öncelikle inovasyonun ve özgür niyetin cesaretlendirildiği ortamlar oluşturmamız gerekiyor.
Büyüme kıymetli lakin sürdürülebilir olmalı
• COVID-19 krizine karşın Türkiye 2020’de yüzde 1.8 büyümeyle dünyada öne çıktı. Bu büyümeyi nasıl yorumluyorsunuz?
Bütün dünya ekonomilerini derinden sarsan bu türlü tarihi bir yılda Türkiye iktisadının büyümesi elbette ki çok kıymetlidir. Bu büyümenin en kıymetli nedeni, ülkemizde çok güçlü bir kredi siyaseti uygulanması oldu. Düşük faizli krediler, hem konut hem araba piyasasını canlandırdı ve bunlar da büyümeye tesir etti.
Türkiye’de iktisat yavaşlamaya başladığında, çoklukla reçete kredi hacmini artırmak olur. Lakin bu elbette ki sürdürülebilir bir iktisat siyaseti değildir. İktisadın kredi yoluyla büyütülmesi, çoğunlukla işsizlik ve gelir dağılımı açısından iyi sonuçlar doğurmayan bir yoldur. Uzun vadede daha sağlıklı, kalıcı, sürdürülebilir ve enflasyonu da denetim altına alınmış bir büyümeyi hedeflememiz gerekir.
Ülkemize inanç tazelensin kelamımız yeniden ‘senet’ olsun
• 6 Kasım 2020’den sonra uygulanan iktisat siyasetlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye açısından son periyotta iktisat idaresindeki değişiklikleri, hayli olumlu buluyorum. Para siyasetinin sıkılaştırılması ve sadeleştirilmesi, kredi büyümesinin dizginlenmesi yurt içinde olduğu kadar memleketler arası sermaye etraflarında de olumlu karşılık buluyor. Liranın kıymet kazanmasını, kredibilitenin iyileşmesini, Türkiye’nin risk priminin düşmesini sağlayan bu siyaset değişikliğinin, enflasyonu da kademeli olarak düşüreceğini umuyorum. Öbür taraftan kurların daha stabil hale geliyor olması da olumlu bir gelişme.
Ekonomiyi yaratan inanç; itimadı yaratan ise aksiyondur. Ülkemize olan itimadı tazelemek ve sözümüzün yine senet olmasını sağlamak için dünya ile münasebetlerimizi süratle geliştirmemiz gerekiyor. Uzlaşmacı, demokratik, insan haklarına ve hukuka saygılı, çağdaş bir ülke olma yolunda adımlarımızı attıkça, iktisat ve hukuk alanında gereken ıslahatları hayata geçirdikçe her şeyin daha iyiye gideceğine inanıyorum.
Riskten uzak durmak ömürden uzakdurmaktır
• Bugün üniversitenin son sınıfına gelmiş ya da yeni mezun gençlere Erol Bilecik hayat deneyiminden süzülüp gelen hangi rafine tekliflerde bulunur?
Bir an evvel kendinizi adayacağınız, sizi heyecanlandıran ve harekete geçiren güçlü bir hayaliniz olsun. Bu hayali gerçekleştirmek için ebediyen büyük düşünün, fakat küçük başlayın. Kendinize itimadın ve risk almayı sevin. Unutmayın; riskten uzak durmak, ömürden uzak durmaktır.
Bağlantıda başarılı olmaya hep ihtimam gösterin. Çünkü siz ne söylerseniz söyleyin; söylediğiniz, karşınızdakinin anladığı kadardır. Çok çalışın ve asla vazgeçmeyin. Dünya vazgeçenleri değil; azmedenleri hatırlar. Hayat uzun bir yol. Bu yolda şunu hiç unutmayın: Bir şey olmuyorsa, daha iyisi olacağı içindir.
Dünyayı değiştirecek bir Unicorn’a imza atmak isterdim
• 30 yaşın altında ancak bugünkü tecrübelerine sahip Erol Bilecik hangi dal yahut alanda hangi işi yapmayı düşünür?
Muhtemelen tekrar bilim ve teknoloji odaklı girişimcilik ekosisteminde yerimi almak isterdim. Küresel çapta bakacak olursak şirketler, yatırımcılar ve üniversiteler, rotalarını bu tarafa gerçek çevirmeye başladılar. Bilim ve teknoloji odaklı araştırmaların, işbirlikleri ve eser geliştirmenin gerisi ardı kesilmiyor. Türkiye açısından bakacak olursak da; yüksek potansiyele sahip, yenilikçi, katma kıymetli ve teknolojiye hassas ekosistemin, teknolojik teşebbüsler için en uygun pazarlardan biri olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. Bugünkü deneyimlerime sahip ve 30 yaşında bir genç olsaydım; tutkulu bir teşebbüsçü olarak Türkiye’den çıkıp dünyayı değiştirecek bir unicorn’a imza atmak isterdim.
Dünya