Erdem OĞUZ – Hakan GÜLDAĞ – Vahap MUNYAR
TEMA Vakfı İdare Heyeti Lideri Deniz Ataç, “Gündem Özel” sohbetimizde sorularımızı yanıtlarken, “İnsanların ekosistemde kendine öbür ekosistem bileşenleri kadar hisse ayırması gerekirken, denetimsizce hissesini artırması iklim krizini her geçen gün derinleştiriyor” dedi. Deniz Ataç, iklim krizinin yıkıcı tesirini şu iletiyle ortaya koydu: “İklim krizi, soluyacak hava, içecek su, barınacak yer bulamamak kadar gerçek ve hayati riskleri barındırıyor.” TEMA Vakfı İdare Heyeti Lideri Deniz Ataç’a sorularımız ve karşılıkları şöyle:
KÂFİ PLANLAMA YOK
Son periyotlarda seller, sıcak hava dalgaları, denizde müsilaj, orman yangınları ile somut biçimde kendini daha çok gösteren afetler neyi söz ediyor? Global ısınma kaynaklı iklim krizi derinleşiyor mu?
Uzun vakittir tabiata yapılan müdahalelerin sonuçlarını (seller, sıcak hava dalgaları, orman yangınları vb.) tüm gezegen ile birlikte yaşıyoruz. Lakin hepsi bir ortada değerlendirilmediğinde sorunun büyüklüğü ve temel nedenleri pek anlaşılamıyor. İnsanların, ekosistemde kendine öbür ekosistem bileşenleri kadar hisse ayırması gerekirken, hiyerarşinin üst basamağına çıkarak denetimsizce hissesini artırması ve öbür bileşenlere hayat alanı bırakmaması, kelam konusu krizi her geçen gün derinleştiriyor.
Soluyacak hava, içecek su, barınacak yer bulamamak kadar gerçek ve hayati riskler barındıran iklim krizi her geçen gün derinleşerek yıkıcılığını ortaya koyuyor. Fakat, ne yazık ki mevcut doğal şartlara ahenk sağlayacak kâfi planlama bulunmuyor. Örneğin; Karadeniz Bölgesi’nde meydana gelen selleri ele alacak olursak, selin bir afet halini almış olmasını yalnızca ve direkt iklim krizine bağlayamayız. Meteorolojik ve coğrafik şartları muhakkak olan bir bölgede, mevcut bilgiler riskleri yıllardır tanımlarken, kentlerin yapılanmasının bu şartlardan bağımsız formda ele alınması, planlamaların bilimsel bilgilere dayandırılmayışı ve projelendirme süreçlerinin aşikâr bir müdafaa ölçütü olmadan rastgele seçilimi üzere etkenler de afetlere yer hazırlıyor.
The Economist, Paris İklim Muahedesini imzalayan devletlerin verdikleri kelamları tutmadığını hatırlattı. Ayrıyeten global ısınmanın da kritik eşik olarak görülen 2 dereceye varmadan devletlerin gerekli tedbirleri almakta başarısız kalacağını tez ediyor. “Küresel ısınmaya ahenk sağlamaktan öbür deva kalmadı” diyor. Bu bakış açısını nasıl değerlendiriyorsunuz? Global ısınmaya alışmaktan öbür deva kalmadı mı?
Paris İklim Anlaşması’nı bu kadar kıymetli bir evrak haline getiren şey, ülkelerin neredeyse tamamının iklim değişikliğini, dünyanın en büyük ortak sorunu olarak kabul etmeleri ve bu sıkıntıya daima birlikte tahlil bulmak zorunda olduklarını beyan etmeleridir. Muahedenin bir öbür kritik değeri ise, iklim değişikliğini yaratan nedenleri açıklayan bilimsel bilgilerin temel alınmasıdır. Mutabakatta direkt, dünyada iklim konusunda en değerli kuruluşlardan biri olan Hükümetler
Ortası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 1.5 derece raporu temel alınıyor. Muahede kapsamı gereği, ülkeler ‘iddialı’ denilebilecek sera gazı azaltım hedefl eri taahhüt etmişlerdir.
Lakin bunlara rağmen; dünyanın hiçbir yerinde etraf idaresi için sorunun neden olduğu sonucu kabullenmek birinci sırada yer almaz. Temel prensip sorunun yaratılmamasıdır. İklim değişikliğine yönelik hali hazırda oluşmuş olan sonuçlara bakıp “Yapacak bir şey yok. Öyleyse gezegeni ısıtmaya devam edelim. Bu sırada da bu meseleyle nasıl baş edeceğimizi tasarlayalım” biçiminde özetlenebilecek bir yaklaşım, kirli su akışı devam eden bir dereyi temizlemeye benzeri. Meğer öncelikle kirli su akışını durdurmanız gerekmektedir. Münasebetiyle, bir yandan gezegeni ısıtırken bir yandan soğutamazsınız. Muhakkak sıcaklık aralıklarındaki yaşama adapte olmuş hiçbir canlı çeşidini, bir anda bu değişikliğe hazırlayamazsınız.
Hiçbir başarısızlık sorumluluk almamaktan daha berbat değildir. Devletlerin kâfi tedbir alamaması üzere bir durum da kelam konusu olamaz. Bir tane dünyamız var ve gidişat iyi değil. İklim değişikliğinin ortak sorun olarak kabul edilmesi ve herkesin birlikte hareket etmesi gerekiyor. İnsan dâhil hiçbir canlının çıkarına işlemeyen bu süreç değiştirilmeli ve daha adil bir nizama geçiş yapılmalıdır. Bu adımı şu an atmazsak, zati yarın hayatta kalabilmek için yapmak zorunda kalacağız.
SALGIN, TABİATA YAPILAN YANLIŞ MÜDAHALELERİN SONUCU OLDU
Türkiye’nin toprağını, suyunu, havasını koruyup geliştirmesi için öncelikle yapması gerekenler nedir?
Geçen yüzyılda dünya ve Türkiye’de iktisat siyasetleri kalkınma ekseninde şekillenmişti. Toplumsal refahın ve kalkınmanın temel araçları, ham husus temini ve güç üretimi üzere endüstriyel süreçlerdi. Refah sahibi bir toplum yaratmanın yolunun kalkınmadan geçeceği, bunun için de tabiat ve tarım alanlarına müdahalenin bir mecburilik olduğu yaklaşımı genel kabul gördü. Bugün yaşanan iklim değişikliği, su kıtlığı, besin teminatı ile ilgili tehditler ve hatta salgın, tabiata yapılan yanlış müdahalelerin bir sonucu olarak ortaya çıktı.
Dünya Ekonomik Forumu’nun Global Riskler Raporu’nun 2020 yılı sayısında, global risklerin 2007 yılından bu yana tarihi değişimi değerlendirilip her geçen yıl global riskler içinde çevresel risklerin tartısının arttığı tespit edildi. Raporda, 2020 yılında global risklerin birinci beşini etraf hususları oluşturdu. Geçen 13 yılda global risk tarifi değişti, finansal ve jeopolitik risklerin yerini etraf kaynaklı riskler aldı. Bu durum, hem dünya hem de ülkemiz için doğayı, insan sıhhatini, sürdürülebilir hayatı, ziraî üretimi ve gelecek jenerasyonların haklarını önceliklendiren bir kamu faydası anlayışına muhtaçlık olduğunu ortaya koyuyor.
‘YEŞİL DÖNÜŞÜM’ÜN DIŞINDA KALAMAYIZ
Önümüzdeki 10 yılda yeşil dönüşüm ekonomik toparlanmanın kıymetli ekseni olacak üzere görünüyor. AB’nin Yeşil Mutabakatı ve Sanayi 5.0 stratejisi, ABD’nin ‘Yeni Yeşil Mutabakatı’, Çin’in 2060 taahhütleri ve yeşil teknolojilerdeki patent atağı buna yönelik bir hayali işaret verdi. Bu süreci nasıl okumalı?
Artık çabucak hemen tüm ülkelerin vatandaşları bilhassa son 150 yıldır dünyada hakimiyetini sürdüren ekonomik modelin, gezegenin ekolojik hudutlarını aştığını ve birçok sorunun ana nedeni olduğunu fark etmiş durumda. ABD’de dahi yeşil yeni nizam ve yeşil mutabakat tartışmaları yürütülüyor. ABD, 2021 yılı başında Paris Anlaşması’na geri döndüğünü de açıkladı. AB ise bu mevzuda çok daha temel değişiklikler öngörüyor. Finans kuruluşları artık çevreyi kirleten, iklim değişikliğini tetikleyen kirli projelere fon vermeyi reddederken, tabiat dostu teknolojilerin geliştirilmesine yatırım yapmayı tercih ve teşvik ediyor. Bilhassa AB’de bu gelişmeler olurken Türkiye’nin bunların dışında kalması mümkün değildir. İklim değişikliğinin tesirlerini çok süratli bir formda yaşamaya başlamış ülkelerden biri olarak Türkiye, dünya ölçeğinde yaşanan bu gelişmelerden hissesine düşeni almalı, bu süreci bir fırsat olarak görmeli ve iklim değişikliğine yönelik tabiat müdafaa ve tüm öteki idare siyasetlerini temelden değiştirecek plan ve programlarını acil olarak uygulamalıdır.
KARDAN VAZGEÇMEYİ İSTEMEMEK, ÇEVREYİ GÖZDEN ÇIKARMAYI GETİRİR
Ekonomik büyüme ile etraf ortasındaki ilgiye nasıl bakmak lazım? Hem yeni arabalar talep etmek hem de çevreyi korumak, global ısınmanın tesirlerini azaltmak mümkün olabilir mi? Nüfus da artmaya devam ederken kaynakların adaletli kullanımı için hangi prensipler öne çıkmalı?
Bugünkü ekonomik model, sınırsız büyüme, tüketime dayanıyor. Tüketim iktisadı ise üretimde maliyetleri düşürmeye yönelik rekabetçi bir anlayışı beraberinde getiriyor. Düşük maliyet, öncelikle düşük teknoloji manasına geliyor. Kârdan vazgeçmeyi istememek, birinci olarak çevreyi gözden çıkarmaya neden oluyor. Bu nedenle de ekonomik büyüme amacı birçok vakit daha çok etraf kirliliği ve etraf tahribatı ile sonuçlanıyor. Örneğin, yeni arabalar talep etmek, tabiatın kaynaklarından daha fazla almak, kullanmak demektir. Halbuki alınanı geri vermek, doğayı korumak ve gözetmek gerekiyor. Bu ise fakat üretimi ve tüketimi daha bütüncül bir perspektiften ele alarak gerçekleşebilir. Herkes için pak hava, pak su, pak besin ve insanca ömür şartları için doğayı gözeterek adil bir bölüşüm, bugünkü gelişmişlik seviyesiyle çarçabuk ele alınabilecek noktalardır. Adil bölüşüm olmaksızın, artan nüfusla bir arada toplumsal adaletsizlikler derinleşiyor. İklim değişikliğinin tesirleri adalet açmazını daha da derinleştiriyor.
AĞAÇLANDIRMALARIMIZ DAİMA ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞBİRLİĞİ İLE YÜRÜR
TEMA Vakfı’na yapılan bağışlar neden Orman Bakanlığı’na kaydırılıyor? Bakanlık mı istedi? Nasıl kullandıklarını sahiden denetleyebilecek misiniz?
Ülkemizdeki ormanlık alanların yüzde 99’u devlet ormanı statüsündedir. Tüm ağaçlandırma çalışmaları mevcut orman mevzuatına nazaran ormanları yönetim etmekle yükümlü Orman Genel Müdürlüğü’nce belirlenen koşullar ile gerçekleştirilir. Bu nedenle Vakfımızca yapılan ağaçlandırma çalışmaları Orman Genel Müdürlüğü işbirliğiyle yürütülüyor.
Vakfımızca yürütülen tüm ağaçlandırma çalışmalarında olduğu üzere, bağışlarla Vakfımıza tahsis edilen ağaçlandırma alanlarında; etüt-proje çalışmaları, arazi hazırlığı, fidan çeşidinin belirlenmesi, temini ve fidan dikimi TEMA Vakfı’nın iştirakiyle Orman Genel Müdürlüğü tarafından yapılıyor. Ayrıyeten bu alanlarda 3 yıl boyunca yılda en az 2 kere olmak üzere denetim hedefli arazi ziyaretleri, tamamlama çalışmaları ve muvaffakiyet tespit çalışmaları TEMA Vakfı tarafından yürütülüyor.
Ağaçlandırma alanlarında en az yüzde 80 muvaffakiyet hedefl eniyor. Yaptığımız çalışmalarda 2020 yılı sonu prestijiyle ağaçlandırma alanlarında yakalanan ortalama muvaffakiyet oranı yüzde 86’dır. Alanlardaki muvaffakiyet oranı yüzde 80’in altında kaldığı durumlarda tamamlama dikimleriyle muvaffakiyet oranı artırılıyor.
Bugüne kadarki tüm ağaçlandırma çalışmalarına ait bilgileri web sitemizde şeff af bir halde paylaşıyoruz. (https:// www.tema.org.tr/agaclandirma-sahalari)
AB Yeşil Mutabakatı kıymetli fırsatlar sunuyor
AB’nin Yeşil Mutabakat stratejisi, kimi yeşil örgütler ve çevreci hareketler tarafından, etraf ve sürdürülebilirlik ile ilgili artan tehditleri azaltmaktan çok bir büyüme, bir istihdam, bir kalkınma stratejisi olarak görülüyor. Siz nasıl görüyorsunuz?
Gezegenimize o kadar çok ziyan verdik ve o denli bir noktaya geldik ki, esaslı ekonomik ve sistemsel değişiklikler yapmadığımız surece ekolojik meselelere tahlil olacak bir şey önermek mümkün değil. Bu manada AB Yeşil Mutabakatı, bu değişikliklerin mümkün olabileceğine dair kıymetli fırsatlar sunuyor. Üstelik dünyada şu anda AB Yeşil Mutabakatı kadar kapsamlı ve tezli değişiklikler içeren diğer bir model de bulunmuyor. Buradaki fırsatları görmek ve bunları talep etmek değerli.
Lakin buna rağmen, yaygın bir yönetme modeli olarak; büyüme, istihdam, kalkınma vb. stratejilerin yönetimsel süreçteki hissesi tartışmaya açılmıyor. Elbette hususa ait “Gerçekten bu kadar büyümek zorunda mıyız? İstihdam öteki biçimlerde sağlanamaz mı?” üzere birçok soru sorulabilir. Çünkü; tedbir almazsak çok büyük ekonomik kayıplarla karşılaşacağız. AB Yeşil Mutabakatı’nda bizim de eksik ve/veya yanılgılı bulduğumuz mevzular bulunuyor. Bunlardan bir tanesi emisyon ticareti hususudur. Emisyon ticareti sistemi; iklim değişikliğinin en değerli aktörü olan sera gazı salımına sebebiyet verenleri tümüyle dışlamak yerine, kirliliği dahi ticari meta haline getiren bir usul sunuyor. İklim değişikliği, kirlilik yahut bir doğal alanın kaybı üzere tüm meseleler, doğal varlıkları bir ham unsur olarak gören ve sonsuz bir kaynakmışçasına hesapsızca tüketen üretim ve tüketim siyasetlerine dayanıyor.
Ağaç çeşidini değiştirmek ekosistemi tahrip ederken
Ülkemiz ormanlarındaki ağaç tipleriyle ilgili farklı teklifler ortaya atılıyor. Ormanlarımızdaki ağaç tiplerinde değişiklik gerekiyor mu? Farklı ağaç tipleri orman yangınları konusunda yavaşlatıcı rol oynayabilir mi?
Yanan alan hangi doğal çeşitlere sahip ise ağaçlandırma çalışmalarında da bu çeşitler kullanılmalıdır. Sahip olduğumuz ormanlardaki tipler milyonlarca yıldır tabiatın süzgecinden geçmiş, oraya en iyi ahengi sağlamış çeşitlerdir. Orman bir ekosistemdir ve içinde yalnızca ağaçlar bulunmuyor. İçinde yer alan çok sayıda canlı tipi ekosistemin ana bileşeni olan ağaç cinsine bağımlıdır. Bir ormanlık alanda ağaç cinsinin değiştirilmesi bu canlıların hayat şartlarının değişmesi, hatta hayat ortamlarının yok edilmesi manasına geliyor. Yangın sonrası yapılan çalışmalar bir tabiat onarımıdır ve o bölgede tabiatın on binlerce yıldır belirlediği ağaç çeşidi kullanılmalıdır.
Ülkemizde yangına birinci derecede hassas olan bölgelerin büyük çoğunluğunda kızılçam (Pinus brutia) tipi bulunuyor. Kızılçam 23 milyon yıldır bu bölgenin doğal ağacıdır ve yangına karşı adaptif özellikler geliştirmiştir. Örneğin, kimi kozalakları yalnızca yangın üzere yüksek sıcaklıklarda açılıyor, toprak üzerine düşen tohumları da yüksek sıcaklıklarda bile canlılığını koruyabiliyor, yangın sonrası çimlenen tohumlardan yine orman oluşabiliyor. Yanan kızılçam ormanlarında tekrar kızılçam ormanı oluşturacak biçimde çalışmalar yürütülmeli, tabiatın müsaadeden gidilmelidir. Medyada yanan alanlara yangına daha sağlam cinsler getirilmesi, hatta orman ağaçları dışında tarım bitkileri olan zeytin, ceviz vb. çeşitler dikilmesi üzere yanlış sözler dolanıyor ve öneriliyor. Yanan orman alanlarına kelamı edilen bu tipler dikildiğinde bu alanlara artık orman denilemez. Yapılan orman kurmak değil bahçe tesis etmek olacaktır ve bunun ormanları kesip tarım yerine dönüştürmekten farkı yoktur.
Değişime direnmenin maliyeti çok ağır olur
Türkiye’nin global iklim değişikliği konusundaki yaklaşım ve aksiyonlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’nin ne yazık ki, bütüncül ve sorunu temelden çözmeye yönelik bir iklim siyaseti bulunmuyor. İklim, kuraklık ve başka ekolojik sıkıntılar kalkınma, iktisat ve güç siyasetlerinin gölgesinde bırakılıyor. Bu siyasetler ise çevresel tedbir ve meseleleri kalkınma, iktisat, güç üzere alanların karşısında görüyor. Bu, Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’na dair tavrında da açıkça görülüyor. Türkiye iklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkelerden biri olarak, bu muahedeyi bir fırsat olarak görmeli, kendi dönüşümü için araç olarak kullanmalı ve müzakere masasına oturarak başka ülkelerden daha fazlasını talep etmelidir. Değişime direnmenin ve alışılan kalkınma ve iktisat paradigmalarını değiştirmemenin maliyeti tüm toplumlar için çok ağır olacaktır. Bu nedenle Türkiye’nin iklim değişikliğinin oluşturduğu ve oluşturacağı riskleri hakikat bir formda belirleyerek bütüncül bir iklim/ tabiat siyaseti benimsemesi ve kalkınma, iktisat, istihdam üzere siyasetlerini da bu üst ölçekli bakış açısına nazaran şekillendirerek hemen harekete geçmesi gerekiyor.
Yangınların yüzde 98’inin kaynağında insan var
Dünyada ve Türkiye’de orman yangınlarında bir artıştan kelam ediliyor. Türkiye’ye Avustralya, Sibirya ve California’dan sonra daima orman yangını yaşayan dördüncü büyük bölge olarak bakılıyor. Sahiden gelişmeler bu tarafta mi? Bilhassa global ısınma ile birlikte orman yangınlarında artış yaşandığı söyleniyor. Artan orman yangınlarının temelinde global ısınma mı yatıyor?
Orman yangınları istatistiklerinde kullanılan iki temel istatistik bulunuyor. Çıkan yangın sayısı ve yanan alan ölçüsü. Dünyada, bu bahiste emniyetli yeni istatistikler olmaması ve veri yetersizlikleri nedeniyle, geçmiş yıllarda yapılan çalışmalarda, muteber bir kıymetlendirme yapılamıyor. Türkiye’deki 1990-2020 yılları ortasındaki istatistiklere nazaran, son 10 yılda yangın sayılarında 1991-2000 ve 2001-2010 devirlerine nazaran yüzde 33 artış kelam konusu. 1991-2000 ve 2001-2010 yıllarını kapsayan 10 yıllık devirde her yıl ortalama 2 bin yangın çıkarken, 2011-2020 yıllarında çıkan yangın sayısı 2 bin 650 adet oldu. Yangın sayılarındaki artış, yanan alan ölçülerine birebir derecede yansımadı. 1991-2000 ortasında her yıl ortalama yanan alan 13 bin 500 hektar iken; 2001-2010 ve 2011-2020 yıllarında yaklaşık 8 bin 800 hektar orman alanı yangından ziyan gördü. Bu datalar, yangın sayısı artsa da ortalama yanan alan ölçüsünün düştüğünü, bir manada söndürme çalışmalarında ilerleme olduğunu gösteriyor.Küresel ısınma, yangın döneminin uzamasına neden oluyor. İklim değişikliği ile birlikte sıcak hava dalgalarında ve kuraklıklarda artış olacağı biliniyor. Bu halde orman içinde bulunan organik unsur süratle nemini kaybederek kolaylıkla tutuşuyor ve yangın süratle büyüyor. 2019 yılında yaşanan Avustralya yangınında 17 milyon hektarın üzerinde alanın yanmasında, o yıl ülkede en yüksek sıcaklığın yaşanması tesirli oldu. Yangınlardaki artışı yalnızca global ısınma ile açıklamak yanlış olur. Kuru havada yıldırım atmalarının görüldüğü Avustralya, Kanada ve ABD üzere ülkelerde yıldırım kaynaklı büyük orman yangınları çıkabiliyor. Ülkemizin de bulunduğu ve yangına hassas olan Akdeniz Çanağı’nda yıldırımlar büyük yangınlara neden olmuyor. Zira beraberinde yağmur görülüyor. Akdeniz Çanağı’nda orman yangınlarının yüzde 95’i taammüden ya da ihmal, kusur, kaza vb. nedenlerle insan kaynaklıdır. Ülkemizde ise yangınların yüzde 12’si yıldırım nedeniyle çıkıyor ve bu sebeple çıkan yangınlarda ziyan gören orman alanı ortalama 0.6 hektardır. Lakin ülkemizde insan kaynaklı yangınlar sebebiyle tahrip olan orman alanlarının oranı yüzde 98’dir.
Orman yangınlarının yüzde 10’unda kasıt var
Son devirlerde artan, yerleşim yerlerine de sıçrayıp can kayıplarına da yol açan, ülkemizin yüreğini yakan orman yangınlarının nedeni konusunda size ulaşan bilgiler ne tarafta? Kasıtlı olsa da olmasa da orman yangınlarının insan yanılgısı kaynaklı yanı öne çıkıyor. İnsanların yangınlardaki rolünü sıfıra indirmek için neler yapılması gerekiyor?
Yangınların çıkış nedenleri hakkında Vakfımız bir data toplamıyor. Orman Genel Müdürlüğü tarafından verilen istatistiklere nazaran 1997-2020 yılları ortasında yaşanan toplam 52 bin 15 adet yangında, 211 bin 619 hektar orman alanı ziyan gördü. Taammüden çıkarılan orman yangını sayısı ise 5 bin 55 adettir ve bu yangınlardan etkilenen alan 21 bin 962 hektardır. Buna nazaran yaşanan yangınların yaklaşık yüzde 10’u taammüden çıkarılıyor. Yangınların yüzde 90’ı ise önlenebilir insan davranışlarından kaynaklanıyor. Bu nedenle öncelikle kamuoyunun orman yangınlarının nedenleri ile ilgili bilinçlenmesi gerekiyor. Orman yangınlarını önlemek için yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir:
● Ormanda ve ormana yakın alanlarda ateş (anız yakma dâhil) yakılmamalı,
● Sigara izmaritleri, cam ve cam kırıkları ormanlara atılmamalı,
● Yangın riskinin yüksek olduğu periyotlarda ormanlara giriş çıkışlar denetim altına alınmalı,
● Güç nakil sınırları denetim edilmeli ve yangına neden olacak kusurları giderilmeli,
● Orman alanlarında çöp dökülmemeli,
● Orman alanlarında ve bitişiğinde katı atık tesisi müsaadesi verilmemeli.
Bir an evvel Paris İklim Mutabakatı onaylanmalı
Türkiye’de kısa mühlet evvel bir Yeşil Mutabakat Hareket Planı Çerçevesi açıkladı. Değerlendirmeniz nedir?
Açıklanan “Yeşil Mutabakat Aksiyon Planı Çerçevesi”, 9 ana başlık ve 81 amaçtan oluşuyor. Çerçeve, ana sınırlarıyla Türkiye için yeşil dönüşüm konusunda bir yol haritası niyeti ve karar vericiler nezdinde harekete geçmenin bir adımı olması bakımından değerlidir. Bununla birlikte iklim değişikliği sıkıntısına tahlil arayan somut adımları içeren rasyonel bir yeşil dönüşüm hareket planı olması için epey uzun bir yolu vardır. Çerçevenin en değerli eksikliği ise iklim değişikliği ile gayret ve adaptasyonu merkeze alan bir ekonomik sistem yaklaşımından çok, önümüzdeki devirde AB ülkeleri ile ticaretin devamlılığına odaklanan bir motivasyon ile hazırlanmış olmasıdır. Çerçeve, Paris İklim Muahedesi, yeni bir sera gazı indirim maksadı ve Türkiye İklim Kanunu’na yer vermediği üzere, fosil yakıtlar ve kömürden çıkış için yol haritası da sunmuyor. Türkiye’nin bir an önce Paris İklim Anlaşması’nı onaylaması ve hedefl erini belirli bir vakit planlaması ile önüne koyması gerekiyor.
Dünya