DENİZ KILINÇ / GÜLSEREN ÜST POLAT
Teknolojinin insan hayatını kolaylaştırmaya yönelik dönüştürücü gücü gün geçtikçe değerini artırıyor. Çeşitli kesimlerde faaliyet gösteren şirketler, hizmet ve eserlerinin son kullanıcının gereksinimlerini en optimum seviyede karşılayabilmesi için teknolojik dönüşümün bir ucundan tutmaya başladı bile. Daha süratli ilişki kurma gereksinimi 5G üzere yeni jenerasyon internet teknolojilerinin geliştirilmesine, artan eser muhtaçlığı üretim çizgilerinin makine tahsiliyle otomatikleştirilmesine ve sahip olduğumuz fizikî nesnelerin birbirine bağlı olma gereksinimi Objelerin İnterneti (IoT) üzere büyük ağ teknolojilerinin ortaya çıkışına imkan sağlıyor. Bütün bunların arkasında yatan yapay zeka ise risklerinin kapsamlı olarak anlaşılması gereken yıkıcı teknolojiler ortasında öne çıkıyor.
Her ne kadar yapay zekanın geleceği belirsizliğini korusa da, kelam konusu teknolojiye yönelik iki senaryo öne çıkıyor. Birincisi yapay zekanın var olan klâsik sistemlerin yerini alacağı, ikincisi ise yapay zekanın dönüştürücü gücüyle ekonomik refahı destekleyerek yeni bir çağın başlayacağı tarafında. Bu teknolojinin mevcut uygulamalarını ve gelecek senaryolarını araştırırken karşımıza birçok ütopik ve distopik senaryo çıksa da, kimi uzmanlar insanlık ve yapay zekanın bir ortada çalışabileceği bir geleceğin çevresel, toplumsal ve teknolojik olarak en iyi tahlil olacağını savunuyor.
2020’NİN İKİNCİ ÇEYREĞİNDE YATIRIMLAR %35 ARTTI
Pazar araştırmaları şirketi Research and Markets global yapay zeka bölümünün 2019 yılındaki 28,4 milyar dolar pazar büyüklüğünden 2020’de 40,7 milyar dolara ulaşacağını öngörüyor. ABD’li şirketlerin öncülük ettiği yapay zeka şirketlerinin çalışmaları ve bu şirketlere yapılan yatırım ölçüsü ve adedi de bu öngörüyü takviyeler nitelikte. Pay yatırım platformu Buy Shares bilgileri, yalnızca 2020 yılının ikinci çeyreğinde dünya genelinde yapay zekaya yönelik çalışmalar gerçekleştiren teşebbüslere toplam 61,6 milyar dolar yatırım yapıldığını gösteriyor. Buna nazaran, yapay zeka teşebbüslerine yapılan yatırımlar yıllık bazda yüzde 35 arttı.
YAPAY ZEKA YATIRIMLARININ ÖNCÜSÜ ABD
Refinitiv ve Crunchbase dataları, açıklanan yatırım ölçüsü kapsamında 25,1 milyar dolarla en çok yapay zeka yatırımının ABD’deki teşebbüslere yapıldığını ortaya koyuyor. Buna paralel, Beyaz Saray Ağustos 2020’de yapay zeka ve kuantum bilimlerine yönelik 12 yeni araştırma enstitüsü kurulması için gelecek beş yılda federal kurumlar ve özel bölüm aktörlerinin toplam 1 milyar dolar fon oluşturduğunu açıklamıştı.
KUZEY AMERİKALI TEŞEBBÜSLER 2020’DE 33,7 MİLYAR DOLAR FON TOPLADI
Bölgesel olarak bakıldığında ise 2020 yılı genelinde Kuzey Amerika merkezli teşebbüsler, toplam 33,7 milyar dolar yatırım alarak yapay zeka teknolojilerinin en çok fon aldığı bölge olarak öne çıkıyor. Kuzey Amerika’yı 20,3 milyar dolar yatırımla Asyalı teşebbüsler ve 7,3 milyar dolarla Avrupalı teşebbüsler izliyor. Crunchbase dataları ayrıyeten, Kuzey Amerika’da yatırımların yanında yatırımcıların da yapay zeka kapsamında önder olduğunu gösteriyor. Colorado merkezli global yatırım platformu Techstars, Haziran 2020 itibariyle düzenlediği 258 yatırım çeşidiyle en çok yatırım yapan şirketler ortasında birinci sırada yer alıyor. Techstars’ı 198 yatırım tipiyle Y Combinator, 104 yatırım cinsiyle Plug and Play, 99 yatırım çeşidiyle SOSV ve 83 yatırım çeşidiyle 500 Startups izliyor.
ÇİN TEKNOLOJİK GÜCÜNÜ ARTIRIYOR
ABD yapay zeka teknolojilerinin dostu olmaya devam ederken, öbür ülkelerde yapılan yatırımlar da güçlü bir rekabetin oluşmaya başladığını gösteriyor. Çin’de -açıklanan- yapay zeka teşebbüslerine yapılan yatırım ölçüsü 2019’da 5,4 milyar dolar olurken, bu sayının 2015’ten bu yana yüzde 71 arttığı görülüyor. Pandeminin öne çıkardığı yeni gereksinimlerle teknolojik dönüşümünü hızlandıran Çin’de geçen yıl şubat ayında otonom araç startup’ı Pony.ai, Toyota Motor Corporation’dan 400 milyon dolar yatırım aldığını açıklamıştı. Bu yatırım yılın en yüksek yatırımı olurken, martta ise Çinli büyük data şirketi MiningLamp, Tencent ve Temasek’in katıldığı bir yatırım cinsinde yılın en büyük ikinci yatırımı olmak üzere 300 milyon dolar fon aldığını duyurmuştu.
İSRAİL YAKIN TAKİPTE
Dünyanın en büyük iki iktisadı yapay zekada da rekabetlerini sürdürürken, İsrail’de sayıları gün geçtikçe artan yapay zeka teşebbüsleri ise büyük bir potansiyel ortaya koyuyor. Crunchbase ve Refinitiv dataları, 2019 yılında İsrail merkezli teşebbüslere 3 milyar doların üzerinde yatırım yapıldığını gösterirken, 2015 ve 2019 yılları ortasında İsrail’de kelam konusu kesime yapılan toplam yatırım ölçüsü yüzde 1,109 büyüdü. Risk sermayesi idaresi şirketi Cardumen Capital, İsrail’de faal olarak toplam 1,042 adet yapay zeka teşebbüsünün faaliyet gösterdiğini belirtiyor. Bilgilere nazaran son beş yılda İsrail’de yıllık bazda ortalama 140 yapay zeka teşebbüsü kurulmuş. Ülkedeki yapay zeka teşebbüsleri 2012’den bu yana toplam 10 milyar dolar yatırım alırken, bu yatırımın 1,3 milyar doları ise 2020’nin birinci çeyreğinde yapılmış.
GLOBAL İKTİSADA KATKISI 15,7 TRİLYON DOLAR OLACAK
İngiltere merkezli danışmanlık şirketi PricewaterhouseCoopers (PwC) yapay zeka teknolojilerinin 2030 yılına kadar global iktisada 15,7 trilyon dolar katkı sağlayacağını öngörüyor. Yapay zeka ve beraberinde getirdiği değişimle otomasyonun bir sonucu olarak birçok iş kolunda beşerler yerine makinelerin çalışacağı beklentisi ise yapay zekanın en büyük risklerinden biri olarak görülüyor. Bu öngörü her ne kadar distopik görünse de beklentilerin bilakis şimdiden gerçek olmaya başladı. Akıllı sistemler imalat, hizmet teslimatı ve finansal bölüm üzere muhakkak alanlarda insanların yerini almaya başlıyor. Dahası bu öngörüler, 2040 yılına kadar global iş gücünde çoğunluğu insanların değil makinelerin oluşturacağı üzere telaffuzlara yol açıyor.
“SEZGİSEL, DUYGUSAL YAHUT KÜLTÜREL OLARAK HASSAS DEĞİLLER”
Lakin Singapur Ulusal Üniversitesi’nden David De Cremer ve Rus asıllı satranç ustası Garry Kasparov bu sava katılmıyor. Yapay zeka teknolojilerinin insan gücünün yerini alacağı savının, yapay zeka ve insanların tıpkı kabiliyetlere sahip olduğu varsayımına dayalı olduğunu belirten ikili, yapay zekaya dayalı makinelerin daha süratli, daha yanlışsız ve makul olduğunu ama beşerler üzere sezgisel, duygusal yahut kültürel olarak hassas olmadıklarını söylüyor. De Cremer ve Kasparov, Harvard Business Review’da mart ayında yayımlanan makalelerinde yapay zekayı, yapay zeka (artificial intelligence-AI1), özgün zeka (authentic intelligence-AI2) ve artırılmış zeka (augmented intelligence- AI3) olmak üzere üç kategoride inceliyor. “Yapay zeka en kolay haliyle Alan Turing’in ideolojisine uygun olarak insanların davranışlarını, hislerini, hareketlerini ve konuşmalarını taklit ediyor” denilen makalede bu çeşit bir zekanın kurumlar bazında epey faydalı olduğuna dikkat çekiliyor. Yapay zeka taklit sistemi sayesinde bilgiye dayalı modelleri belirleyebiliyor ve iş yapış formunu optimize edebiliyor. İnsanların bilakis yapay zeka yorulmuyor: onu bilgiyle beslediğiniz sürece çalışmaya devam ediyor. Lakin insanların devreye girdiği interaktif sistemlerde AI1 yeterliliğini kaybediyor ve AI2 devreye giriyor. “İnteraktif idare sistemlerinde grup yahut kurum dış dünyayla etkileşime giriyor ve doğal olarak dış etkenlere maruz kalıyor” denilen makale, bu kapsamda tahlilin ne yapay zeka ne de özgün zekadan geçtiğine inanıyor.
“AKILLI İŞİN GELECEĞİ ARTIRILMIŞ GELECEKTEN GEÇİYOR”
AI1 ve AI2’nin kurumlar için farklı kabiliyetler gerektirdiği belirtilen makalede De Cremer, büyük usta Kasparov’un 1997 yılında IBM’in muhteşem bilgisayarı Deep Blue’ya karşı kaybettiği satranç müsabakasını örnek gösteriyor. Kabiliyetin bir kişinin yarıştığı müsabakada kâfi olabileceğini, grup işinin ise şampiyonluklar kazandırabileceğini savunan makale şöyle devam ediyor: “Bu sebeple, akıllı işin geleceğinin hem AI1 ve AI2’de yer alan kabiliyetlerin el ele çalışmasından geçeceğini düşünüyoruz. Bu birleşme, kurumların daha verimli ve hakikat çalışmasını ve birebir vakitte daha yaratıcı ve pro-aktif olmalarını sağlayacak.”
Kasparov, 1997 yılındaki mağlubiyetinin akabinde bir yıl sonra İspanya’da bu defa Bulgar satranç oyuncusu Veselin Topalov’la çıktığı gelişmiş satranç (oyuncuların bir yahut birden fazla bilgisayardan yardım aldığı satranç karşılaşmaları) maçında artırılmış gerçekliğin potansiyelini fark etti. Kasparov ve Topalov’un bilgisayarlardan yardım aldığı bu müsabaka 3-3 beraberlikle sona erdi. Bu müsabaka, insanların yapay zekayla nasıl birlikte çalışabileceğini ortaya koydu. Kasparov ise şöyle yorumluyor: “Zayıf insan, makine ve daha güçlü süreç birleşimi, tek başına güçlü bir bilgisayar ve hatta güçlü insan, makine ve daha zayıf süreç birleşiminden daha üstün oluyor.”
Yeni teknolojilerin uygulama ve gelişme kademelerinde genelde yıkıcı tesirlere sahip olduğuna ve gerçek kıymetlerini bir mühlet sonra ortaya koyduklarına dikkat çekilen makalede, AI1 ve AI2 birleşiminin zaten olmayacağına dikkat çekiliyor. De Cremer ve Kasparov bu süreci şöyle öngörüyor:
1. Yeni çeşitlilik: Gruplar artık beşerler ve insan olmayan makinelerden oluşacak. Lakin makinelerin kelam konusu vazifelerini başarılı bir biçimde yapamayacağı beklentisi sebebiyle grup başkanlarının kelam konusu dinamiklere adapte olması ve bu süreci yanlışsız yönetmesi gerekecek.
2. Kapsayıcı önderler: Kelam konusu yeni takım modelleri, farklı tarafları bir ortaya getirme konusunda başarılı önderler gerektirecek. Gelecekte insan ve makinenin bir ortada çalışacağı kapsayıcı gruplar kurmak kıymetli bir kabiliyete dönüşecek. 3. Verimli idare: İnsan ve makinelerden oluşacak takımların daha verimli bir biçimde yönetilmesi gerekecek ve bunu bir insanın yapması gerekecek. İnsan ve makinelerin güçlü ve zayıf taraflarını yönetmeleri için başkanların yapay zekanın nasıl çalıştığını ve ne için kullanılabileceğini anlaması gerekecek.
MUSK’A NAZARAN; 3. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞ AKTÖRÜ
Hepimiz Elon Musk’ın 2017 yılında attığı tweett’e hatırlıyoruzdur: “Çin, Rusya, bilgisayar biliminde gelişmiş tüm ülkeler. Yapay zeka alanındaki üstünlük yarışı bence Üçüncü Dünya Savaşı’na yol açacak.” Musk, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in “Yapay zeka yalnızca Rusya değil bütün insanlığın geleceği… Dev imkanlar getirdiği üzere öngörmesi güç tehditler de yaratıyor. Bu alanda liderliği alan, dünyayı da yönetecektir” açıklamalarıyla ilgili bir haberi paylaşarak bu twett’i yazmıştı.
Birçok işletme ve firma dijital alandaki özgürlüğün keyfini sürüyor. Mevzu yeni buluşlar olunca memleketler arası arenada geride kalmamak ise ülkeler için en kıymetli unsurlardın biri. Çok büyük bir potansiyel barındıran, şirketler ve ülkeler için büyük heyecan uyandıran yapay zeka, öteki yandan etik meseleleri da beraberinde getiriyor. Örneğin bir otomasyon tekniğine ne kadar denetim müsaadesi verilmeli? Ya da bir bilgisayar ne kadar akıllı programlanmalı? Hisleri olmayan bu makinelere ne kadar yetki verilmeli?
İNSANLARIN DAHİL OLMADIĞI SAVAŞLAR MI BEKLİYOR BİZİ?
STM ThinkTech’in Eylül 2020’de yayımladığı “Yapay Zeka Yaklaşım ve Uygulamaları” başlıklı raporunda, ülkeler ortası rekabetin de tesiriyle yapay zekânın orduda kullanımının gitgide güçlendiğine işaret ediliyor. “Bugün tam otonom drone’lar havalanıp, gayesi vurup, üsse geri gelebiliyor. Hedeflediği insanın yüzünü tanıyabilen tüfekler için çalışmalar sürerken; beşerler, “insansız” savaşların ne kadar gelecekte olduğunu merak ediyor. Ülkeler ortası rekabetin de tesiriyle savaş meydanına yapay zekâ entegrasyonu, hiç olmadığı kadar süratli bir halde ilerleme kaydediyor. Yapay zekânın taarruz ve savunma sistemlerinde kullanılmasıyla birlikte hudutların ortadan kalktığı ve insanların dahil olmadığı savaşlar bizleri bekliyor olabilir mi?” sözlerinin yer aldığı rapor, ileri teknoloji bir yapay zekâ denetimindeki uçak, drone ya da denizaltı üzere araçlar, bölgeye yerleştirilmiş sensörler ve sahip oldukları algoritmalar yardımıyla savaşı kendileri yürütebileceklerini vurguluyor. Düşman alanındaki en ufak hareketi anında tespit edebilen makineler, insanların idaresinde oldukları zamankinden çok daha süratli müdahalelerde bulunabilecekler mi? Bu soruların yanıtlarını vakitle göreceğiz. STM ThinkTech’in “Yapay Zekâ Nükleer Savaş Tehlikesini Nasıl Etkileyecek?” başlıklı makalesinde de yapay zekânın yeni yeteneklerinin, nükleer silah kullanımında artışa yol açabileceğine ve nükleer silahlanma yarışını tetikleyebileceğine dikkat çekiliyor.
Yapay zeka etiği olmalı mı?
STM ThinkTech’in Ocak 2018 tarihli Araştırma Raporunda şu saptama yer alıyor: “Kısa, orta ve uzun vadedeki geleceği konusunda yapay zekâyı kendi haline bırakmamamız gerekmektedir. Zira yapay zekâ, yıkıcı bir maksadı gerçekleştirmek için programlandığında yahut Zekâ Patlaması (Intelligence Explosion) gerçekleşip yapay zekâ kendini iyileştirmeyi ve geliştirmeyi öğrendiğinde, iyi bir emeli gerçekleştirmek üzere yıkıcı bir tahlile başvurursa, onu durdurabilecek kâfi güce sahip olmayabiliriz. Bu nedenle, yapay zekâ teknolojileri geliştirilirken izlenebilir ve denetim edilebilir olduğundan ve amaçları bakımından insanlığın amaçlarıyla paralel ilerlediğinden emin olmamız gerekmektedir.” Yapay zekâ çalışmalarıyla ilgili birçok kuruluş yol gösterici etik prensipleri açıkladı, bunların sayısı 100’ü geçti. Kimileri da etik müracaat konseyleri oluşturdu. Yapay zekâ geliştirmeye temel olması gereken şeffaflık, adillik ve mahremiyet üzere kimi üst seviye unsurlar konusunda bir mutabakat belirmekle birlikte bu prensiplerin nasıl yorumlanması ve pratikte nasıl işletilmesi gerektiği konusunda çok daha az bir fikir birliği kelam konusu. Ayrıyeten prensip temelli bir yaklaşımın yapay zekâ yönetişimine büyük ölçüde uygun olmadığı biçiminde tasalar de lisana getiriliyor. Şahsen yapay zekâ yönetişiminin baskın düzeneği olarak etik fikri sorgulanıyor.
Yapay zeka kullanımına yönelik üç senaryo
Yazılım şirketi a1qa yöneticisi Nadya Knysh, Forbes’da yer alan yazısında yapay zekanın işletmelerde halihazırda verimli sonuçlar verdiği üç senaryo sunuyor:
1. İş süreçleri otomasyonu, ekseriyetle robotik süreç otomasyonu (RPA) aracılığıyla gerçekleştirilir. Uygulanması nispeten kolaydır, çeşitli sistemlerden data alarak insan üzere davranır. Örneğin, şirketler, insan aksiyonu gerektirmeden yüzlerce e-postayı işlemek, içeriğe nazaran sınıflandırmak ve daha fazlasını yapmak için RPA takviyeli ve yapay zeka takviyeli akıllı otomasyon uyguluyor.
2. Detaylı büyük data tahlili, müşteri davranış biçimlerini kestirim edebilir yahut finansal dolandırıcılığın tespit edilmesine yardımcı olabilir. Süratle gelişen makine tahsili, imajları ve sesleri tanıyabilir. Böylelikle analitik yeteneklerini geliştirir ve tıpkı şirketlerle ilgili çeşitli formatlarda sunulan bilgiler üzere veritabanlarında eşleşmeler bulunmasına yardımcı olur.
3. Müşteriler yahut işçi ile akıllı ortacılar yoluyla yapılan etkileşim, günün her saati müşteri dayanağına ve potansiyel alıcılar için yüksek ferdileştirme sağlayan eser önerisi hizmetlerinin ortaya çıkmasına imkan tanır.
Cambridge Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Shahar Avin:
Tüm dikkat ütopik ve distopik senaryolar üzerinde
Geleceğe daha yakından baktığımızda, yapay zeka ihtilalinden evvelki anlatılar hayal gücümüze rehberlik ediyor. Ütopik uçta, çıkarlarımızı rehber olarak gören makineler, etraf idaresinden sürdürülebilirliğin zorluklarına, ileri seviye güç kaynakları ve üretimden irtibata daha evvel beşerler tarafından çözülemeyen problemleri çözebilir. Distopik açıdan, verimli ama histen mahrum robotik ordular, güce aç, acımasız ve özgürlüğün olmadığı bir geleceğin sinyallerini veriyor. Daha da berbatı, üstün zeki yapay sistemler yaratırsak ve bunları insanlığın çıkarlarına uygun hale getiremezsek, dünyayı beşerler için yaşanamaz bir yere dönüştürecek acımasız bir optimizasyon sürecine yol açabiliriz. Teknolojinin geleceğine ait çok ütopik ve distopik senaryolar, tüm dikkatin bu çok senaryolara odaklandığı bir dinamikle sonuçlanıyor. Bu uç noktalar ortasındaki güçlü ve karmaşık alanı haritalandırmak için daha fazla itina gösterilmesi gerekiyor. Biz bu teknolojik ihtilale seyirci kalmıyoruz. Gelecek, hareket yahut eylemsizlik yoluyla kendi yarattığımız bir gelecek olacaktır. Teknik gelişmeler giderek daha fazla erişilebilir hale geldikçe (en azından muhakkak bir düzeyde), bilgimizin gerçekçi olduğundan emin olmak için teknik literatür ve topluluklarla münasebet kurmak, akademisyenler, siyaset yapıcılar ve vatandaşlar olarak bizim sorumluluğumuzdur. Yapay zeka geleceğini eleştirmek için hareket ederken, kimi maksatları aklımızda tutmalıyız: cümbüş ve eğitimin ötesinde, şu anda var olan, muhtemelen devam edecek olan gerçek teknolojik ihtilal ve dağıtım süreçlerinin kıymetli toplumsal tesirleri var. Bu süreçler, içinde yer aldıkları toplumlardan izole edilmemiştir ve teknoloji geliştiriciler, siyaset yapıcılar ve çeşitli paydaşlar ortasındaki etkileşimler, gelecek anlatılarına aracılık etmekte ve şekillendirmektedir. Bu nedenle, yapay zekaya yönelik öngörüler kendi seçtiğimiz, kıymetlerimizi ve tercihlerimizi yansıtan, yol boyunca sürtüşmeleri en aza indiren ve bizi şaşırtmayan geleceklere ulaşmamızda çok değerli bir rol oynar. Yapay zekanın geleceğine yönelik tenkitler, yapay zekanın geliştirme sürecinin ayrılmaz bir kesimidir.
Accenture Technology Genel Müdürü Willie Schoeman:
Yapay zeka yeni bir büyüme modeli sunacak
Bir dizi ekonomik ve siyasi nedenden dolayı, işletmeler büyümeyi desteklemek için sermaye yatırımları ve istihdamı artırmakta zorlanıyor. Klâsik olarak yatırım ve istihdam üretimin itici gücü olurken bu faktörler geçmişte birden fazla iktisadın tanıklık ettiği refahı sağlayamıyor. Bir dizi dönüştürücü teknolojinin ortaya çıkışıyla, ekonomiler artık yapay zekanın bu yeni devre öncülük edecek, fizikî kısıtlamaları ortadan kaldıracak ve yeni paha ve büyüme kapıları açacak bir potansiyel sunduğu bir periyoda giriyor. Accenture Technology, yapay zeka teknolojilerinin global olarak yıllık ekonomik büyüme oranlarını 2035’e kadar iki katına ulaştırabileceğini öngörüyor. Bu fırsatı kaçırmamak için siyaset yapıcılar ve iş önderleri yapay zeka teknolojisine adapte olmalı ve bu teknolojiyle çalışmayı öğrenmelidir. Bunu, yapay zekayı üretimi güçlendirecek bir kalem olarak değil, büyümenin nasıl sağlandığına dair fikir formumuzu değiştirecek bir araç olarak kıymetlendirerek yapmalılar. Dünya genelinde gayri safi yurtiçi hasıla büyümesi giderek azalıyor. Öyleyse, bildiğimiz biçimiyle büyümenin ve refahın sonunu mu yaşıyoruz? Yaygın olarak yapay zeka olarak isimlendirilen diğer bir dönüştürücü teknolojinin yükselişine şahit oluyoruz. Birçoğu, yapay zekayı geçmiş teknolojik icatlara benzeri bir gelişme olarak pahalandırıyor. Buna inanırsak, bir ölçü büyüme bekleyebiliriz fakat bu dönüştürücü bir gelişme olmaz. Pekala ya yapay zeka sadece üretkenliğin öbür bir itici gücü değil, tıpkı vakitte büsbütün yeni bir üretim faktörü olma potansiyeline sahipse? Bu nasıl olabilir? Burada değerli olan yapay zekayı bir sermaye-istihdam birleşimi olarak görmektir. Yapay zeka, iş faaliyetlerini çok daha büyük ölçekte ve süratle çoğaltabilir, hatta kimi misyonları insanların kabiliyetlerinin ötesinde gerçekleştirebilir. Şimdi derinlemesine olmasa da, yapay zeka birtakım alanlarda insanlardan daha süratli öğrenme yeteneğine sahip. Örneğin, sanal asistanlar kullanılarak, üç kişinin altı ayda inceleyeceği bin belgeyi yapay zeka sayesinde günler içinde inceleyebilirsiniz.
Kıymetli olan geçişi nasıl yönettiğimiz
Teşebbüsçü Elon Musk, yapay zekanın insanlığın “en büyük varoluş tehdidi” haline gelebileceği ikazını yapıyor. Fütürist Ray Kurzweil’in daha iyimser görüşü ise, yapay zekanın “dünyanın büyük zorluklarını ele alma konusunda büyük adımlar atmamıza” yardımcı olabileceği istikametinde. Gerçek şu ki, hepsi bir yapay zeka çağına geçişi nasıl yönettiğimize bağlı olacak. Yapay zekanın ekonomik büyümeyi yine canlandırabilecek yeni bir üretim faktörü vaadini yerine getirmek için ilgili paydaşların, yapay zeka hayatımıza daha entegre hale geldikçe ortaya çıkan zorlukları ele almak için entelektüel, teknolojik, politik, etik ve toplumsal açıdan kapsamlı bir halde hazırlanmaları gerekir. Bunun başlangıcı ise, meselelerin karmaşıklığını anlamaktır.
İki taraflı öğrenme ile bir ortada var olmak…
İnsan zekasını makine zekası ile başarılı bir formda entegre etmek, böylelikle iki taraflı bir öğrenme bağı içinde bir ortada var olmak, her zamankinden daha kritik hale gelecek. İnsan ve makine ortasındaki misyon dağılımı değiştikçe, siyaset yapıcıların gelecek jenerasyonlara aktarılan bilgi ve maharetlerin tarafını tekrar değerlendirmeleri gerekiyor. Şu anda, teknolojik eğitim tek bir tarafa gidiyor: beşerler makinelerin nasıl kullanılacağını öğreniyor.
Yapay zeka düzenlemelerini teşvik etmek
Otonom makineler, sadece beşerler tarafından üstlenilen misyonları devraldıkça mevcut maddelerin tekrar gözden geçirilmesi gerekecek. Başka durumlarda yeni düzenleme gereksinimi doğacak. Örneğin, yapay zeka tıbbi teşhislere yardımcı olmada son derece faydalı olsa da, tabipler bu teknolojileri kullanmaktan kaçınırlar ve yanlış uygulama suçlamalarına maruz kalacaklarından korkarlar. Bu belirsizlik, teknolojinin gelişimini ve inovasyonu engelleyebilir. Yapay zekanın kendisi tahlilin bir kesimi olabilir ve teknolojik değişimin suratı ile düzenleyici yansısının suratı ortasındaki boşluğu kapatacak halde uyarlanabilir, hatta kendi kendini geliştiren bir düzenleme yaratabilir.
Etik kurallar geliştirilmeli
Akıllı sistemler, bir vakitler sadece beşerler tarafından işgal edilen toplumsal ortamlara gerçek süratle ilerliyor. Bu, yapay zekanın ilerlemesini yavaşlatabilecek etik ve toplumsal problemlerin ortaya çıkmasına yol açacak. Bu durum, algoritmalara nasıl karşılık verileceğinden, otonom otomobillerin bir kaza durumunda başkalarına nazaran şoförlerinin hayatını tercih edip etmemesi gerektiğine kadar uzanıyor. Gelecekte akıllı sistemlerin ne kadar yaygın olacağı düşünüldüğünde, siyaset yapıcıların yapay zeka ekosistemi için “etik kurallar” geliştirmesi gerekiyor.
Gelecekhane Kurucusu Halil Aksu:
Yapay zeka bedel kattığı sürece kaygı etmeye gerek yok
Yapay zekanın yaygınlaşması kaçınılmaz. Hatta yapay zeka bu yüzyılda inşa edeceğimiz medeniyetin temel işletim sistemi haline gelecek. Akıllı kentler, akıllı fabrikalar, akıllı meskenler üzere konseptlerin içindeki “akıl”ın aslında hepsi birer yapay zeka… Yapay zeka, öğrenen sistemlere verilen isimdir; bilişim bilimi alt kısmıdır. Çocuklarımızı düşünelim. Onları çok zeki olsunlar, çok başarılı olsunlar diye, olabilecek en iyi eğitimi almaları için uğraş ederiz. Çocuklarımızın bizden daha ileriye gitmesini isteriz. Bununla ilgili de aklımıza pek olumsuz bir fikir gelmez değil mi? Tıpkı halde yapay zekanın da bizden ileri gitmesini istek ederiz. Kolay bir hesap makinesi bizden iyi karekök hesaplar. Onun zati misyonu de budur. Biçerdöver tarımda çığır açmıştır. Çamaşır makinesi konutlarımızda kıymetli bir konfor ögesidir. Bu konforun artışının devam etmesini isteriz değil mi?
Aklımızda “distopik” manzaralar canlanıyor
Lakin mevzu yapay zeka olunca durum biraz farklı. Hollywood sinemaları ve birtakım bilim kurgu kitapları yüzünden genelde distopik imajlar canlanır aklımızda. Bu riskler var mıdır? Evet, maalesef her teknolojide olduğu üzere yapay zeka da makus emellerle kullanılabilir. Ayrıyeten karmaşıklığı nedeniyle takibi ve anlaşılırlığı epeyce güç olan yapay zeka programları bulunmaktadır.
Bir çocuğu eğitirken, yalnızca bilgi ve yetkinlikler yüklemiyoruz. Gelecekte bizden daha zeki, daha yetenekli olacak yeni jenerasyonları hedeflerken, birebir vakitte daha yararlı, daha fikirli, daha etik olmalarına da çaba etmeliyiz. Son jenerasyonlar yalnızca maddi menfaatler peşinde koştuğu için, iklimi ve dünyamızı bu hale getirdik. Artık faturası ağır olacak.
Her türlü ileri teknolojiye gereksinimimiz var
Tekrar bu cins sıkıntılar yaşamamak ve mevcut problemlerin üstesinden en iyi formda gelmek için her türlü ileri teknolojiye muhtaçlık var. Biyoteknoloji, nanoteknoloji, yeni kuşak güç teknolojileri ve her türlü bilişim teknolojilerine gereksinim var. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının (UN SDG) başarılması için, herkesin her imkanı seferber etmesi gerekiyor.
Yapay zeka hayatımıza her gün katkıda bulunuyor ve taraf veriyor. Cep telefonumuzdaki navigasyon sistemi ile gideceğimiz yerin rotası hesaplanırken yapay zeka devreye giriyor. Bir internet sitesinde alışveriş yaparken gördüğünüz eserleri, fi yatlarını, tavsiyeleri ve benzerini yapay zeka anında hesaplıyor. Toplumsal medyada, arama motorlarında, neler göreceğimize büyük oranda yapay zeka karar veriyor. Neden mi? Zira insan zekası ile baş edilemeyecek kadar çok bilgi, çok fazla tüketici ve daima artan çılgın sayıda süreç bulunuyor. Bunlara fakat otonom sistemler yetişebilir. Onlar da daha evvel benzerini yapmış müşterilerin davranışlarına bakarak, tekliflerde bulunur. Aslında hepimizi giderek birbirimize benzetiyor. Tüketicinin ve insanların hayatına paha kattığı sürece bunda kaygı edecek bir durum yok.
Gerçeklik ötesi periyoda girebiliriz
Lakin otonom silahlar, kâr emelli algoritmalar, tüketiciyi yanıltan tavsiyeler, hakikatleri manipüle eden toplumsal medya botları, derin sesler ve derin yüzler (derin öğrenme ile yapılmış taklit ve geçersiz klipler, tapeler, vb.) önü alınamaz ise hiç kimsenin hiçbir şeye ve hiçbir kimseye itimadı kalmaz. Gerçeklik ötesi (post-truth) denilen periyoda gireriz. Hollywood distopyası maalesef gerçek olabilir. Bunun katiyetle önlenmesi gerekir. Lakin nasıl? Medeniyetin şekillenmesinde herkesin rolü var. Kanun koyucu etraf şartları oluşturmalı, temel kanun- yönetmelikleri düzenlemeli ve uygulamalıdır. Özel dal sorumluluk göstermeli, “kâr amaçlı” bir yaklaşımdan, “paydaş kapitalizmi” denilen modele evrilmeli. Medyanın üzerine de değerli bir vazife düşüyor. Doğruları yazmak, doğruları söylemek, doğruların yayınlanmasını, gerçek olmayanlarınsa desteklenmemesini sağlamalıdır. Kamuoyu, vatandaşlar ve tüketiciler de şuur geliştirmek zorunda. Körü körüne tüketici olmamalıyız; aslı astarı olmayan haberleri sorumsuzca toplumsal medyada gerçekmiş üzere paylaşmamalıyız; doğruyu yanlıştan ayırt edebilmeliyiz; bu faziletleri ve basiretleri sonraki kuşaklara aktarabilmeli ve aşılayabilmeliyiz. Bunda herkesin rolü ve sorumluluğu var.
Cinsiyet ve etnik ayrıma dikkat edilmeli
Yapay zeka alanında kimi teknik bahisler var. Algoritma denilen o kapalı kutunun içinde tam olarak neler cereyan ediyor? Neden kimilerine kredi verilir de, kimilerine verilmez? Neden kimilerine ceza ağır olur da kimileri en hafifiyle kurtulur? Cinsiyet ayrımı, etnik ayrım, yapay zekanın gelişimi sürecinde önemli halde dikkat edilmesi gereken mevzular. Bilim insanları hem kodlama, hem kural belirleme seviyesinde, hem de etik olarak yanlışsız ve yanlışların neler olduğunu belirlemek konusunda var gücüyle çalışıyor. Lakin görüldüğü üzere bu bahis epeyce geniş ve karmaşık. Yapay zeka medeniyetimizin işletim sistemi olacaksa, iyi bir işletim sistemi tasarlamak ve yaşatmak hepimizin sorumluluğudur. Bu mevzu yalnızca kanun koyucuya, sivil topluma, özel kesime yahut bilim beşerlerine bırakılacak bir konu değil. Tüm paydaşların işbirliğine muhtaçlık var. Dilerim başarılı oluruz ve yapay zekanın yararlı nimetlerinden hepimiz yararlanırız. Daha çözülmesi gereken çok fazla bahis var.
Dünya