Hakan GÜLDAĞ
Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Adnan Bali, ülke iktisadının en temel sermayesinin itimat olduğunun altını çizerek, “Petrol üzere doğal kaynağı, kâfi sermayesi, tasarruf fazlası olmayan bir ülke dış kaynak kullanmak zorunda. Dış kaynak kullanabilmek için de itimat duyulan bir taraf olunmalı. İnanç sarsıldığında sorun çıkar. Son periyotta tabir edildiği üzere, inancın de karşılığı kolaydır aslında; hukuk ve hür piyasa” dedi.
Annesi merhum Sabiha Bali’nin anısını yaşatmak üzere, cezaevi olarak kullanılan binanın kütüphaneye dönüştürülmesiyle ilgili hazırlanan belgesel sineması izledikten sonra bir küme iktisat gazetecisinin sorularını yanıtlayan Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Adnan Bali değerli açıklamalarda bulundu. Özgür piyasa ve hukuk alanında şu anda tutturulmuş olan olumlu çizginin sürdürülmesi halinde, diğer jeopolitik gerilimlere de çok maruz kalınmazsa işlerin düzelebileceğini vurgulayan Bali, “Benim gördüğüm, Merkez Bankası Liderimiz, Hazine ve Maliye Bakanımız, piyasa düzeneğinin temel alınacağı konusunda net bir yaklaşım ortaya koyuyor. Bizimle yaptıkları istişarelerde de ‘Siz işletmelerinizi iktisadi tutarlılıkla piyasa sistemlerinin gerekliliklerine nazaran yönetmelisiniz’ biçiminde, kamuoyuna verdikleri bildirilerin birebirini vermişlerdir” diye konuştu.
“Samimi bir anlayışla karşı karşıyayız”
Şu anda bu yaklaşımın, zamanlama itibariyle de çok iyi bir başlangıç olduğunu söz eden Bali, “Ben şu anda inanılmaz bir diyalog ve uyum ortamı görüyorum. Gerek gerçek kesimle gerek özel bölümle gerek akademik dünya ile çok ağır bir temas kelam konusu. ‘Usulden diye’ de değil, karşılıklı etkileşimle, direkt siyasetleri mevzu edinen bir yaklaşımla… ‘Bizi eleştirin, yanlış gittiğini düşündüğünüz şeyler konusunda bizi uyarın’ diyen samimi bir anlayışla karşı karşıyayız” dedi.
Hür piyasa dinamikleriyle örtüşmeyen işlerin yeni iktisat idaresinin açıklamaları ve yaptıklarıyla birlikte düzelebileceğine dair bir kanaat oluştuğunu söyleyen Bali, şöyle devam etti: “Bunun kamuoyunda yeteri kadar tesir yapabilmesi için sürdürülebilirliği kıymetli. Merkez Bankası Liderimizin ‘Enflasyonda kalıcı düşüşe ikna olmadığımız sürece mali sıkılaştırma devam edecektir. Kurallar gerektirdiğinde ilave nakdî sıkılaşmaya da gidilebilecektir’ demesi değerli bir şey. Bu, yalnızca bugüne mahsus değil, ileriye hakikat da değerli. Piyasa, şu anda bunu olumlu alıyor lakin iskontolu olumlu alıyor. Zira ‘Ne kadar tatbik kabiliyeti olabilir?’, onu görmek istiyor. Biz de İş Bankası olarak her vakit olduğu üzere bu siyasetlerin sürdürülebilirliğini sağlamada üzerimize düşeni yapmaya hazırız.”
“Hızlı başarılara gereksinim var”
İktisat idaresinin şu anda ortaya koyduğu bu tabloyu sürdürebilmesi ve bunun kesintiye uğramaması için kimi küçük, süratli başarılara gereksinim olduğunu vurgulayan Bali, “Biz bunu sağlamalıyız; ülke olarak, iktisat olarak, büyük kuruluşlar olarak bunun sağlanması için, bu kredibilitenin artması için çalışmalıyız. İşler iyiye gitmeli ki bu siyasetler sürdürülebilir olsun. Bunun da kilidini aksi dolarizasyonda görüyorum. Bir halde aykırı dolarizasyon oluşmalıdır” dedi. Döviz alımlarında esasen yaygın biçimde perakende, küçük dengeli bir alım tablosundan bahsedilemeyeceğini tabir eden Bali, dövizde ortalama alım düzeylerine yaklaşıldığında süratli çözülmeyle birlikte aksi dolarizasyonun başlayacağını söyledi.
Evvelce kur yükseldiğinde bunun döviz kazandırıcı faaliyetlerde bulunanlarda, ihracatçılarda rekabet gücü yarattığını, fakat şu anda pandeminin buna gereğince müsaade vermediğini söz eden Bali, şöyle konuştu: “Tabii ki insan hayatı en değerli hadise. Ondan taviz verme halinde değil ancak mümkün olduğu kadar da ekonomik aktiviteyi sürdürülebilir kılmak için önlemlerle bunu bir ortada götürmeye çalışıyorlar. Bu olabilirse, aşı ile birlikte ülkeler bu sarmaldan yavaş yavaş çıkabilirse, aykırı dolarizasyonla bunun hızlanması mümkündür. Bana nazaran bu, baz senaryo olmalıdır.”
Makroekonomik göstergelerdeki bozulmalara ait Bali, iktisatta 2018’in ikinci yarısından itibaren majör zahmetler yaşanmaya başlandığını, bozulan göstergelerin düzeltilebilmesi için şu anda, yapılmış olan düzenlemelerin kaldırılması suretiyle evvelki periyoda dönüldüğünü, lakin ortadan geçen mühlet içerisinde de değerli bir kaybın oluştuğunu düşündüğünü söyledi.
“Serbest piyasa kültürü ziyan gördü”
İzlenmiş olan iktisat siyasetleri nedeniyle hür piyasa kültürünün ziyan gördüğünü belirten Bali, Mayıs 2019’da katıldığı bir toplantıda da söz ettiği şu kelamları aktardı: “Serbest piyasa bolluk, rahmet demektir. Denetim ise darlık, bereketsizlik, kısıt demektir. Zira gerçekte olmayabilecek talepleri uyarır, fiili hale getirir. Bir şeyin kısıtlı olduğu, olabileceği hissini verdiğiniz andan itibaren, insan organizması dahi savunma refleksiyle bunu gereksiniminin üzerinde talep etmeye başlar. Bunun için hür piyasanın prensiplerine ve dinamiğine sonuna kadar bağlı kalmak kıymetli. Kısa periyotlarda istek ettiğimiz sonuçları çabucak vermiyor diye biraz meşakkatli olabilecek bu yoldan vazgeçmenin sonuçları olur. Bazen daha farklı uygulamaların kısa müddette sonuç verebilir olması pratik gelebilir lakin kalıcı olamaz. Daha berbatı tahrip edicidir. Özgür piyasa ve bunun hukukunun oluşması bu bakımdan son derece değerlidir.”
Kazanımların, 2018’in 2. yarısından sonra rahip kriziyle başlayan süreçte üst piyasa bozulmaları ve onun makroekonomik yansımalarıyla kaybedildiğini söyleyen Bali, Türkiye’nin yıllarca en kıymetli çıpası olan ve yabancılar karşısında Türkiye kıssası anlatırken en değerli destek olarak aktardıkları bütçe açığının GSYİH’ya oranındaki artışa dikkat çekti. Bu oranın geçmişte yüzde 1,1-1,3 ortasında tutulduğunu belirten Bali, “İki seçim yapıldığı yıllarda dahi bunlar korunuyordu. Biz bunu çatır çatır anlatıyorduk. Yabancı da ‘Siyasi gündem her ne olursa olsun bu ülkede mali disiplin var’ diyordu. Bu artık ne oldu? %5’ler civarında ” dedi.
Geçmişte bankacılık sisteminin NPL denilen problemli krediler oranının %1,4’lere kadar gerilediğini, şu anda ise bu oranın %4,5-5,5 civarında seyrettiğini tabir eden Bali, yakın izleme ve problemli krediler toplamının 4 özel bankada yüzde 20’ye yakın olduğuna dikkat çekti. Bali, ikinci küme krediler de düşünüldüğünde bunların hepsinin karşılık yükü olduğunu ve kârlılığı düşürdüğünü, kârlılık düştüğünde de özkaynak yeteri kadar beslenemediği için kredi kapasitesinin zayıfladığını söyledi.
İşlerin iyiye gitmesinin kilidi aykırı dolarizasyon
Önümüzdeki 6 ila 9 aylık süreçte iktisadın daha iyimser bir noktaya evrildiğini bütün üçüncü taraflar görebilirse itimat tesis edilecektir. Hanehalkından başlayarak, hem başarılı iş insanlarının hem bilim insanlarının hem de yabancı yatırımcıların dert duymadığı bir hukuk nizamı ve öngörülebilir bir ortam oluşturulması Türkiye için yararlı olur.
İşler iyiye gitmeli ki yeni siyasetler sürdürülebilir olsun. Bunun da kilidini karşıt dolarizasyonda görüyorum. Zıt dolarizasyon baz senaryo olmalı. İktisatta 2018’in ikinci yarısından itibaren majör dertler yaşanmaya başlandı, şu an düzenlemeler kaldırılsa bile değerli bir kayıp oluştu.
Kısa periyotlarda istek ettiğimiz sonuçları çabucak vermiyor diye yoldan vazgeçmenin sonuçları olur. Daha berbatı tahrip edicidir.
İki seçim yapıldığı yıllarda bütçe açığı/GSYH oranı korunuyordu. Biz bunu çatır çatır anlatıyorduk. Artık yüzde 5’ler civarında.
Klâsik olmayan, kredibilite kaybına neden olan bütün ögeler teker teker gideriliyor.
Yüzde 18,5’ten kredi alanların değerli bir kısmı, mevduat yapıp arbitraj geliri elde edebildiler ya da döviz olarak değerlendirmeye başladılar.
Kalkınma planı güncellenmeli, sorumlular ıslak imzayla şahsen adreslenmeli.
Bugün programlar açıklıyoruz. 3 ay geçmeden revize ediyoruz, tekrar açıklıyoruz. Bu türlü bir yerde hangi inanç, hangi öngörülebilirlik, hangi hesap verilebilirlik olur?
‘İcatçı’ bir şekille tahlil arandı
İşler bir müddet sıkışmaya başladığında meselelere standart, milletlerarası normlarla uyumlu olmayan “icatçı” bir şekilde sistemlerle tahlil bulunmaya çalışıldığını belirten Bali, şöyle konuştu: “Hayatın hiçbir alanında ‘olabilecekten’ daha fazlası elde edilemez. Bu, bilime karşıt. Kısa vadede olur üzere zannedildi. Onun için de metotlar denendi. Merkez Bankası rezervleri eridi, enflasyon yükseldi, işsizlik yükseldi. Bunun dolar ve faizler üzerindeki tesirleriyle de gerçek bölüme, oradan bankacılık bilançosuna her yere tesiri oldu. Şu anda yapılanlar da bunların ayıklanması, temizlenmesi sürecine işaret ediyor. Neler yapılıyor? Klâsik olmayan, kredibilite kaybına neden olan bütün ögeler teker teker gideriliyor.”
Yüzde 18,5’ten kredi alanlar, iş ve istihdam yaratmadı
Geçen yıl mevduat faizleri yüzde 22-23 bandında iken yüzde 18,5 ile kredi paketi açıklandığını ve İş Bankası’nın bu pakete katılmadığını hatırlatan Bali, “Tutarlı olmayan bir şeyi yaparak güvenilirliği tahrip ettiğimizde yarın aslında hakikat iş yapma güvenilirliğimizi kaybederiz” dedi. Açıklanan paketin iktisada beklendiği üzere tesir etmediğinin altını çizen Bali, “Benim gördüğüm şey şu; yüzde 18,5’ten kredi alanlar aş, iş, istihdam mı yarattılar? Ne oldu? Krediyi alanların kıymetli bir kısmı, mesela mevduat yapıp arbitraj geliri elde edebildiler ya da döviz olarak değerlendirmeye başladılar. Bir kısmı da ‘İhtiyaten tutayım ne olur ne olmaz tahminen bu krediye ulaşamayabilirim’ dedi. 22-23 mevduat faizi varken 18,5’ten kredi vermeye başlayınca ve sonrasında her toplantıda bir faiz indirimi geleceği beklenti olmaktan çıkıp siyasi bir öngörü haline dönüşünce, daha evvel kredi kullananlar dahi kredisini kapattı ve beklemeye başladı. Kredi talep edenler de bunu fiyatın daha da düşeceği öngörüsüyle ‘Herhalde buradan daha aşağıya inmez’ dediği yere kadar bekledi, talebini öteledi. Kredi talebi de tam o tabanın bulunduğu yerden sonra canlanmaya başladı. Bu nedenle paket, aslında ekonomiyi canlandırmaya da yetmedi, krediyi artırma gayesine de hizmet etmedi” diye konuştu.
Planlar güncellenip gerçekleşmeler açıklanmalı
Adnan Bali, geçmişte, 25 ana başlık içeren bir kalkınma programı ile siyasetler ve stratejiler belirlendiğini, bunun altında da 1.300 civarında aksiyon planı oluşturulduğunu hatırlattı. Bali, bu aksiyonların tekrar gözden geçirilip güncellenmesi gerektiğini lisana getirerek “Sorumlular ıslak imzayla şahsen adreslenmeli. Kamuoyuna belli dönemlerle evvelce taahhüt edilmiş amaçlardaki gerçekleşmeler açıklanmalı. Öngörülebilirlik ve hesap verilebilirlik fakat bu türlü bir düzenle olur. Bugün programlar açıklıyoruz. 3 ay geçmeden programları revize ediyoruz, yine açıklıyoruz. Bu türlü bir yerde hangi itimat, hangi öngörülebilirlik, hangi hesap verilebilirlik olur? Onun için ben mevcut durumun kolay olmamakla bir arada, çözülebilecek ve yönetilebilecek olduğunu düşünüyorum” dedi.
Dünya