DOĞAN SELÇUK ÖZTÜRK
Mesleğinin birinci 13 yılında çeşitli sanayi firmalarında pazarlama yöneticisi olarak çalışan Y. Akın Öngör, bankacılık dalına 1981 yılında Pamukbank’ta üst seviye yönetici olarak katıldı. 1991-2000 yılları ortasında Garanti Bankası Genel Müdürü ve CEO’su olarak Garanti’nin büyük dönüşümüne önderlik etti. Pasifik Okyanusu anılarını “ia orana” isimli kitabında toplayan Öngör, Garanti Bankası periyodunu “Benden Sonra Devam”, kendi hayallerini yaşadığı devrini ise “Güçten Sonra Devam” kitaplarında anlatıyor.
• Akın Beyefendi, birinci iş deneyiminizle başlayalım mı?
1967’de üniversiteden mezun olduktan sonra iş aramaya başladım. Özel bölüm çok küçüktü, iş imkânları sonluydu. Bunun üzerine askere gitmeye karar verdim. O vakit 24 ay mecburî askerlik vardı. Bu o kadar uzun bir müddetti ki Eylül 1969’da terhis olduğumda fakültede okuduklarımı unutmuştum! Hatırlamak için üniversite notlarımı tekrar okudum.
Türkiye’de özel kesimin durumunu görünce buradaki yabancı yatırımcıları öğrenmeye karar verdim ve Ankara’daki sefaretlere gitmeyi düşündüm. Görüştüğüm İngiliz ticaret ataşesi Eddy Warrington’dan altı İngiliz şirket ismi öğrendim; üçünü ben aldım, üçünü de okul arkadaşım Feridun’a verdim. Üçüne de birer mektup yazarak kederimi anlattım. Beni işe alarak yetiştirebileceklerini, sonrasında Türkiye’de kuracakları fabrikalarında çalışabileceğimi yazdım. İkisinden gelen karşılıkta kendi masraflarımı karşılayarak oraya gidersem görüşmek isteyecekleri yazıyordu. Tren biletimi aldıktan sonra cebimde 90 pound kalmıştı. Feridun ile birlikte üç gün, üç gecelik tren seyahatinden sonra İngiltere’ye ulaştık. Olumlu yanıt gelen Perkins Engines fabrikası yöneticilerinden randevu istediğimde şaşırdılar, gelmemi beklemiyorlarmış. Perkins Engines işçi müdürüyle görüştüm, çok geçmeden anladım ki ben ondan daha iyi eğitimliyim.
Beni beğendiler ancak işe başlayabilmem için bürokratik süreçlerin tamamlanması gerekiyordu ve bu yaklaşık iki buçuk ay sürecekti. Bu mühlet içinde cebimdeki 90 pound’la geçinmeliydim. Bir gençlik hostelinde yer buldum, öğünleri ucuz peynir ve ekmekle geçiştirdim; günler geçti ve nihayet aylık 75 pound net fiyatla Perkins Engines’de çalışmaya başladım. Feridun ile kiraladığımız konutta kalorifer yoktu, kömür yakan şömineler vardı. Orada kaldığımız mühlet içinde elektrikli battaniyelerle ısınmaya çalıştık. Birinci işimde kurallarım buydu.
“Seni mutlu edemedim galiba”
• Merhum Ayhan Şahenk ile bir anınızı anlatabilir misiniz?
1996’nın başıydı. Geçtiğimiz dört yıllık devirde büyük bir değişim geçirmiş, daha verimli bir banka olmuş, sağlam bir kârlılık düzeyine ulaşmıştık. Bu başarılı devrin akabinde, Ayhan Bey’in ofisinde olağan görüşmemizi yaparken, kendisi benim “yıllık mali paketimi” konuşmak istediğini söyledi. Sabırla beklediğim an gelmişti. 1996 yılı için bütün gelirimi belirleyen “mali paket” karşılığında söylediği sayı beklentilerimin oldukça altındaydı. O vakte kadar daima “Teşekkür ederim, takdiriniz efendim” demiştim. Bu sefer susmaya karar verdim. “Teşekkür ederim, takdiriniz…” desem olmayacaktı, zira söylediği sayıdan şad kalmamıştım. Bu sayının yetersiz olduğunu açıkça tabir etmem de ona karşı saygısızlık olacaktı.
Beş-altı dakikanın sonunda Ayhan Beyefendi sessizliği bozdu, “Seni şad edemedim galiba!” dedi. Evet desem olmaz, hayır desem olmazdı. Suskunluğumu sürdürdüm. O büyük sessizliğin sonunda Ayhan Beyefendi, bir hareket yaparak “Çocuklarının yükü ağırdır, bu yükü biraz hafifletmek gerektiğini düşünüyorum, her biri için yıllık pakete şu kadar ek edelim” dedi. Söylediği sayı, benim açımdan da tamamdı. Başımı elimdeki defterden kaldırdım ve “Takdiriniz efendim! Teşekkür ederim” dedim, notumu aldım. Bir Amerikan atasözüdür. “Hak ettiğinizi değil, müzakere ettiğinizi alırsınız.”
• Unutamadığınız bir müşteri öykünüz var mı?
Bir devrin en büyük dokuma kuruluşlarından biri olan müşterimiz, makine yatırımlarını üç ve altı aylık “kabul kredileri” ile finanse ediyordu. Pazarlamadan sorumlu genel müdür yardımcısı olduğum sırada, şirketi ziyaret edip kısa vadeli kredilerle uzun vadeli yatırım finanse etmenin yanlış olduğunu anlatmaya çalıştım. Ana ortak, ikazlarımızı dinlemedi. 14-15 milyon dolarlık bir kredi limitine geldiğimiz etapta şirkette aksamalar başladı. Şirket o vakte kadar hiç teminat, şahsi ipotek ya da kefalet vermemişti. Tam bu devirde genel müdür oldum. Ortadan birkaç ay geçti. Ana ortak ile görüşünce krediye gereksinim duyduklarını hissettim. Şirket giderek köşeye sıkışıyordu.
Çengelköy’deki bir mülklerini ipotek alarak karşılığında kredi vermeyi teklif ettik. Bu ipoteği, yalnızca istedikleri son kredinin teminatı olarak değil, bugüne kadar kullandıkları kredilerin teminatı olarak almaya ikna ettik. Sonunda ipoteği aldık ve bir milyon dolar civarındaki ek krediyi kullandırdık. 13 milyon doların üzerinde bir teminata sahip olmuştuk. Sonra ana ortak şahsi kefalet vererek küçük bir kredi daha aldı. Ortadan birkaç yıl geçmeden de şirket maalesefbattı.
Günün birinde İsviçre’nin en büyük bankası UBS’den bir davet aldık. Bizi, müflis şirketin kredilerinin konuşulacağı bir toplantıya çağırıyorlardı. Şirkete verdikleri krediler nedeniyle parası batan yerli, yabancı 22 banka da katılacaktı. UBS, Garanti’nin o periyotta en büyük muhabir bankasıydı.
Yabancı sermayenin Türkiye’ye bakışını olumsuz etkileyecek bu durumu fırsat bilen yabancı bankalar, şirketin yabancı bankalara olan borçlarını Türk devletinin üstlenmesini istiyorlardı. Teklifleri, “Ya devlet ödesin ya da bütün alacakları ve teminatları birer havuzda toplayalım, her alacaklı banka bu teminat havuzundan riski oranında hisse alsın” biçimindeydi.
Toplantıda, her iki teklife de karşı çıktım. Daha sonra, Commerzbank, Swissbank ve UBS’den üç kişilik bir heyet bankaya gelip “Teminatlarınızı bu havuza istiyoruz” diyerek baskı yaptılar. UBS temsilcisi “Bu, yaptığımız işi olumsuz istikamette etkiler!” diyerek aba altından sopa gösterdi. Gerçekten İsviçre’ye döndükten sonra “İş alakamızı donduruyoruz” halinde bir faks gönderdi.
UBS’ten Karl Janjöri ile görüşmek için Zürih’e gittim. Bu görüşmede Janjöri özür dileyerek yanılgılarını kabul etti ve çalışmaya devam edeceğimizi söyledi. Büyük bir sorun çözülmüştü. Toplantıdan rahatlayarak çıktık.
Hayatımda aldığım en büyük derslerden biriydi
• Garanti devrinizde bir kriz idaresi öykünüzü dinleyebilir miyiz?
Garanti’de genel müdürlüğü bırakmıştım, idare konseyi murahhas üyesiydim. Banka yaklaşık bir milyar doları bulan nakdinin çok büyük bir kısmını gecelik faiz karşılığında bir devlet bankasına yatırmıştı. Lakin devlet bankası birkaç gün geçmesine rağmen borcunu ödemiyordu. Bu da bizim bankanın nakit akışını olumsuz etkiliyor, banka aleyhinde söylentilere yol açıyordu.
İdare Heyeti üyelerinden kimileri paniğe kapılmış, tam sayfa ilanlarla itimat tazeleyici bildiriler verilmesini öneriyordu. Ayhan Bey’in onayını almak üzere oldukları bir sırada kendisiyle görüşüp onu ikna ettim. Böylelikle ilan çıkmadan durduruldu. Bu ortada hukuk işlerinden sorumlu genel müdür yardımcısı Can Verdi’den değerli bir ipucu öğrenmiştim: Devlet bankası borcunu bir iki gün daha ödemezse devletin taahhüdünü yerine getirememesi nedeniyle bütün dış borçları “muaccel” hale geliyordu, yani vadesi beklenmeksizin geri çağrılabiliyordu.
Devlet bankasının bağlı olduğu başbakan yardımcısını arayarak durumu ve devletin aldığı riski anlattım. Fiyatın yüz milyar dolarlara varabileceğini ekledim. Başbakan yardımcısı teşekkür ederek bankaya talimat verdi. Hakikaten ödeme hızla yapıldı, bu kriz de aşılmış oldu.
Hayatımda aldığım büyük derslerden biriydi bu. Kusurumuz, bu meblağda büyük bir paranın bir tek bankaya gecelik olarak verilmiş olmasıydı. Sükûneti koruyup, serinkanlı biçimde çıkış yolları aramak ve birinci sınıfbeyinlerden tahlil teklifleri almak krizi sonlandırmıştı.
Hayallerime dönmemin önündeki mani kalktı
Garanti’den ayrıldıktan sonra birçok teklif almışsınızdır.
Garanti’den ayrıldığımda öbür bir kuruma geçeceğimi düşünenler çok oldu. Garanti’yle aramda beni kısıtlayan, dalda diğer bir şirkette çalışmamı engelleyecek bir mutabakatım yoktu. Çalışmayı sürdürmek isteseydim Garanti’de devam ederdim; Ayhan Beyefendi mukavelemi beş yıl daha uzatmak istiyordu. Benim ayrılma nedenim öteki bir yerde çalışmak değil, tam aksine çalışmamak ve özel ömrümde kendi istediğim şeyleri yapmaktı. Sivil toplum örgütlerinde, üniversitelerde, mütevelli heyetlerinde istekli yaptığım işler hariç hiçbir şirkette çalışmayı düşünmedim lakin 2002’de beni önemli olarak düşündüren bir teklif aldım. Bodrum’daydım. Ankara’dan telefon geldi, arayan Hazine ve İktisat Bakanı Kemal Derviş’ti. Devlet bankalarını yine düzenleyeceklerini, ortak bir idare heyeti oluşturacaklarını, beni de idare heyeti lideri yapmak istediklerini belirtti. Kemal Bey’e teşekkür ederek şunu sordum: Bu teklifin gerisinde siyasi olarak durabilecek misiniz? Kemal Beyefendi endişelenmememi söyleyince, düşünmek için müsaade istedim. Daha sonra Başbakan Bülent Ecevit de şahsen arayarak Kemal Derviş’in bana yaptığı tekliften haberdar olduğunu, kendisinin de onayı olduğunu, beni o vazife için istediklerini söyledi. Kemal Bey’e yaptığım uyarıyı başbakana da yaptım, o da bana tıpkı karşılığı verdi. Düşünmek için ondan da müsaade istedim. Aklına güvendiğim, devlette tecrübesi olan birkaç şahsa danıştım, bunlardan biri Mahfi Eğilmez’di. MahfiBey bana “Akın Beyefendi size tek bir cümle söyleyeceğim,” dedi, “Devlete yaptığınız hizmet cezasız kalmaz.” Mahfi Bey’le konuşmamızı eşim Gülin’e aktardım, teklifi reddetmeyi düşündüğümü söyledim, o da bu işe girişmemi istemiyordu, böylelikle beni uykusuz bırakan teklifi reddettim ve rahatladım. Artık kendi hayatıma ve hayallerime dönmemin önünde hiçbir pürüz kalmamıştı.
Dünya