Buse Biçer Akbaş / HAFTA
Hayata dokunan ve dokunduğunda iz bırakan şahıslar vardır. İrtibat psikolojisi uzmanı Doğan Cüceloğlu üzere. Kendi iç dünyasının kapılarını sonuna kadar açtığı yeni kitabında ‘Kendini keşfetmeye, zorluklarla başa çıkmaya var mısın? diye soruyor. Doğan Cüceloğlu ile ilgilere ve hayata dair çok özel bir söyleşi gerçekleştirdik…
Yeni kitabınızda niyetin saflığından bahsediyorsunuz. Niyetin saflığını nasıl keşefeder insan?
Çocuk doğduğu vakit farkındalık seyahatine başlıyor. “Güvende miyim? Kabul ediliyor muyum? Seviliyor muyum?” tüm bunların farkında. Bunu bulursa diyor ki; ‘Tamam, yolumuz açık, seyahate devam. İnançta değilse, sevilmiyorsa, iç beyin diyor ki; Sende bir bozukluk var, kabul edilmiyorsun, sevilmiyorsun.! O vakit iç beyin hayatta nasıl kalabilirim? diye yorum yapıyor. ‘Ebeveynimin istediği üzere olmam lazım, annemin istediği üzere olmam lazım, babamın istediği üzere olmam lazım, öğretmenimin istediği üzere olmam lazım, komşularımızın istediği üzere olmam lazım’ diyor. Lakin ergenlikte kâfi be! diye bir taraf ortaya çıkmaya başlıyor. O vakit da kıyametler kopuyor, ne oldu bu çocuğa diye bütün toplum onun üzerine yüklenebiliyor.
Niyetin saflığı sevgiden geliyor o vakit?
Anadolu kültüründe, bizim tasavvuf geleneğinde Yunus Emre, Mevlana söylemiş sevginin gücünü… Yalnızca sev… İlgide altı boyut var. “Sen varsın, umurumdasın, seni olduğun üzere kabul ediyorum, sen teksin, o tekil içinde benim için kıymetlisin, sen güvenilecek bir potansiyele sahipsin, emek ve vakit vermeye bedelsin, seviyorum seni, sana hürmetim var.” Bu altı boyut muazzam kıymetli. Bir çocuk bunlarla beslendiği vakit, -ben buna alakanın besinleri diyorum- olabileceğinin en iyisi olma yolunda gelişmeye başlıyor.
Güvenme duygusu doğuştan başlıyor söylediğinize nazaran. O vakit sevgiden evvel mi geliyor itimat?
Bence inanç en başta geliyor. Nasıl ki vücudunuzun oksijene gereksinimi var. Oksijen aldıktan sonra çabucak öbürleri başlıyor. İtimat olmadan, biz sevgi gereksiniminin bile farkına varamayız. İnsanın ‘önce bir var oluşunu garanti altına alman lazım durumu’ var. İtimadın de seviyeleri var. İnsan biyolojik bir yaratık. Biyolojik itimattan bahsedebilirsin. İnsan duygusal bir yaratık. Duygusal itimattan bahsedebilirsin. İnsan zihinsel yani aklı olan bir yaratık. Akıl inancından bahsedebilirsin. İnsan alakalar içerisinde var olan bir yaratık. Bağlantı itimadından bahsedebilirsin. Bir de insan inançları olan, kıymetleri olan bir yaratık. Böylece, inanç itimadından bahsedebilirsin. Bunların hepsi birbiri içine geçmiş vaziyette.
Pekala takdir edilme, beğenilme, tam karşısında karşısında da ise suçluluk ve değersizlik hissi. Neden önemsiyoruz bu hisleri? Dengeleyebilir miyiz?
Yetişilen ortama bağlı bu aslında. Daima bahsettiğim iki cins kültür var. Kontrol odaklı kaygı kültüründe; çocuk küçüklükten ‘sen benim kıymet verdiğim kadar kıymetlisin, benim farkına vardığım kadar varsın, emek ve vakit vermeye paha görüyorsam demek ki sevileceksin, değilsen onu ben bilirim.’ halinde bir ‘tanıklık’ sisteminde yetişiyor. Bu yüzden yedi yaşına kadar, bu benim kontrol odaklı kaygı kültürü dediğim ailenin içinde yetişen çocuk; ‘ben kimim? pahalı miyim? sevilmeye layık mıyım? sorularının yanıtlarını gözlerden anlamaya çalışıyor. Fakat sevginin hakim olduğu gelişim odaklı bedeller kültürü dediğim ortamda, ana baba çocuğa o denli bir seyahat yaptırıyor ki, verdikleri ileti ‘Unutma sen daima kendinle berabersin. Sen kendi gözünde kendine hesap veren birisin aslında. Bilsen de bilmesen de daima sen kendinle berabersin. Onun için sen kendi tanıklığını keşfet.
Kitapta bencillik konusu da var. Bencil insan değişir mi?
Bencil insan hasta insandır. Bencil insan mutsuz insandır. Bencil insan kapanmış katı insandır. Onun çocukluğuna gittiğin vakit, birazcak öğrenmeye başladığın vakit, çocukluğunda çektiği acıyı, ne vakit kapandı, ne vakit bencil oldu, ne vakit onu çok acıttılar ve içine kapandı? Bunları gördüğün vakit dersin ki; canııım vay vay vay vay vaaaaay. Onun için çok sabırlı olacaksın mesela ben şükür duygusu içerisinde merhaba derim bu türlü insanlara fakat benim de önceliklerim var olağan. Yani biri gelip benim beş – altı ay bütün gücümü sömürebilir. Ama bu altı ay içerisinde ben bir kitap da yazabilirim. benim geleceğimle, ülkemin geleceği, topluma vereceğim gelecekle ilgili hangi seçenek daha verimli Bakmam lazım. Onun için önceliği seçmek gerekir.
Sistem de bencil olmaya mı itiyor insanları?
Kapitalist sistem, para kazanmak istiyor. Sistem için var oluş sebebin senden para kazanmak. Senden para kazanmak için seni ikna etmesi lazım. Ne için ikna etmesi lazım? İşte benim istediğim biçimde para harcarsan daha keyifli olacaksın, daha güçlü olacaksın, hayatın daha manalı olacak, biçiminde bir nevi imaj satıyor. Böylece şunu farkına varıyorsun ki ben cebimdeki para kadar memnun olabilirim. Mevki, makam kadar keyifli olabilirim. Sahip olduğum şeyler kadar memnun olabilirim. Ondan ötürü yöneliyorsun buna. Birçok defa sonlara yanlışsız jeton düşüyor, anlıyorsun. O vakit da nefesin tükenmek üzere oluyor… Şayet uyanabilirsen… O kadar çok hikaye var ki bu bahiste.
Kişi nasıl kurtulabilir narsizm pençesinden?
Sen- ben olarak yoluna devam ettiği vakit insan, ‘bizi’ eksik bırakırsa, eziklik, boşluk, anlamsızlık üzere hislerinin farkına varıyor ve Yalnızsın diyor. Yalnızsın. Bu mu istediğin? Bu mu seyahat? Bu mu gideceğin maksat? Şöyle bir düşünüyor… ve o vakit ‘bize’ döndüğü vakit narsizm hastalığından kurtuluyorsun.
Nasıl başlar bir ilgi?
İki insan birbirinin farkına vardığında bildiri alışverişi başlar. Hassas olduğun vakit bunu çabucak hissetmeye başlarsın. Alaka, şayet sık sık birebir ortamlarda bulunuyorsanız, başlar. Örneğin, Karı-koca alakası, Öğretmen-öğrenci alakası. Birebir ortamda çalıştığınız vakit çalışanların ortasında, yöneticiler ortasında münasebet var. Hayatın da manası bu.
Benci ortamda ‘biz’ oluşur mu?
Kontrol odaklı kaygı kültüründe yetişen birisi neyin hasretini çekiyor? Güçlü olmanın hasretini çekiyor. Zira daima güçlü olanlar ona şöyle yap, bu türlü giyin, şöyle gül, bu türlü yaz demişler. İçinde bir hasret var. Ne diyor.. ‘benim de bir gün sıram gelecek!’. Baba çağırıyor oğlunu diyor ki; oğlum bak evleniyorsun, çok şükür muradını göreceğim. bana babam söyledi ben de sana söylüyorum, birinci gece karının gözünü korkut. Bayana ne diyoruz? Kız, erkek kısmı kadir değer bilmeeez. Ayağına sen bas kız… ayağına sen bas nikahta. Bayanın fendi erkeği yendi! Böylece birbirini denetleme üzerine bir ilgi kuruluyor. Ben bilicinde olan ‘ben’, ‘sen ilişkisi’ kurmak istiyor. Lakin Savaşçı seyahatinde gitgide şunun farkına varıyor, benim hayatımın manası, benim sahip olduğum sorumluluklardan geliyor. Ve bu türlü olunca sen sorumluluğunu keşfetmeye başlıyorsun. Verilen sorumluluklar değil! Aldığın sorumluluklar oluyor bunlar. Sana verilen sorumluluklar değil. Mevki makamdan gelen değil. Gönlünden farkına varıp kendine biçtiğin sorumluluklarla takımını keşfediyorsun. Vay benim şunu yapmam lazım. O sırada biz oluşuyor.
Son devirde boşanmalar da çok artıyor. “Kadın isterse evlilik devam eder” yaklaşımı yanlışsız mu?
Şayet erkek ben bilincindeyse, bayan biz bilincindeyse şöyle bir bakıyor, bunun içerisinde biz potansiyeli var, yeşertebilir miyim sanki, diye. Orda bayanın bilgeliği ve idaresi devreye giriyor. Bağlantının potansiyeline bakıyor. Bağın potansiyelini hissediyor ki bu iyi bir insan aslında lakin biz olmaya fırsat bulamamış. Bayan, bu formda alaka kurmaya başladığında, adamın içindeki o insan olma tarafını beslemeye başlıyor ve sohbet getiriyor yaşama. Şöyle yaptın, bu türlü yaptın ancak çok üzüldüm, beni kırdı bu, biliyorum o sen değilsin. Lakin bizim seyahatimiz var diyor. Karşıdaki de insan oğluysa yavaş yavaş formunu alıyor, orada biz oluşmaya başlıyor. Bu ahenk nasıl olacak, sıkıntısı. Lakin, kimi evlilikler var ki; lağım üzere pis kokuyor. Bunun içinde bir de çocuk yetiştirmeye çalışılıyor. Ne yapıyım çocuklar için boşanmadım diyor bayan. Bu hiç kimseye yararlı değil.
Bağlantının potansiyelini bulmak ne demek?
Bir tohumu düşünün. Örneğin, meşe palamudunu. Bu meşe palamudunun içinde gür bir meşe ağacı var. Ortamını bulursa şayet bu gür meşe ağacı çıkacak ve buradan tüm Türkiye’yi meşe ormanına boğacak. Ortamını bulamazsa şayet yavaş yavaş kaybolup gidecek çürüyecek. O bakımdan münasebetin potansiyeline bakmak lazım. Barış içinde, hengame etmeden, mutabakatlarla özgürlüğü seçip, sağlıklı bir ortam içerisinde olmaya itina göstermek lazım.
Eğitimli, mesleğini eline almış bayanlar evlilikte daha mı güçlü oluyor?
Bayan yükseldikçe mesleğinde, para kazandıkça evlenme talihi azalıyor. Şayet bayan da ‘ben’ bilincindeyse o vakit savaş başlıyor. ‘Sen erkeksen, ben de bayanım, ne var, diyor. Ne var? Paraysa para kazanıyorum. Meslekse meslek. Akılsa akıl. Boşanma durumu oluşuyor.
Hangi durumlarda evlilik katiyen bitmeli sizce?
İnsan olarak hiç umursanmıyorsanuz. Seni olduğun üzere kabul etmiyor, daima yargılıyorsa. Seni kozmostaki tekliğin içerisinde kabul etmiyorsa, bedel vermiyorsa, bedelsiz görüyorsa, senin potansiyeline güvenmiyorsa, senin gelişimin onun umurunda değilse, yalnızca sonuçlara bakıyorsa ve emek ve vakit vermeye seni kıymet görmüyorsa, hürmeti yoksa, sorumluluk almıyorsa. Bunların orta sıra değil, sistematik halde devam etmesi değerli.
Bir erkek ile bir bayan evlenince karı-koca, çocuk olduğunda aile olur derler. Sizce Aile nasıl olunur ve korunur?
Ailede devam eden sohbetin olması sorunu çok kıymetli. Onun için ben sık sık kesinlikle haftada bir aile toplantısı yaparım. Ailede birinci başta başladığınız vakit bu ailenin temel kıymetleri nedir konusunda bir gözden geçirme yapın. Benim önerdiğim 8 tane kıymet var. O bedelleri çocuklarla tartışın başlarına yatıyor mu yatmıyor mu?
AİLE PAHASININ OLUŞMASI İÇİN KİLİT SORULAR
1. Merak etmek bir özgürlük olarak, paha olarak bizim ailede yaşasın mı? Merak ettiğini çocuk sorabilsin mi?
2. Hakkaniyet kıymetli mi? Biz hakkı olanın hakkını vermek durumunda olmalı mıyız? Yoksa keyfi mi olalım?
3. Dürüstlük değerli mi bizim ailede? Yoksa dürüst olmamayı kabul eder miyiz? Yani anne de dürüst olacak baba da dürüst olacak, büyük de dürüst olacak küçük de dürüst olacak. Değerli mi yoksa palavra söylemek okey mi? Bunun tartışmasını yapalım.
4. Sorumluluk değerli mi bizim ailede?
5. Halden anlamak değerli mi bizim ailede?
6. İş birliği bizim için kıymetli mi?
7. Hürmet değerli mi?
8. Sevgi değerli mi?
Dünya