Elif KARACA
COVID-19 pandemisi başlayalı bir yıldan uzun bir müddet geçmiş olmasına karşın, salgının seyri ve tesirleri dünyanın büyük kısmında hala derinden hissediliyor. Pandeminin iktisat üzerindeki tesirlerini azaltma gayeli takviye paketlerine ise vakit zaman yenileri ekleniyor.
Pandeminin başından bu yana dünyada açılan dayanak paketleri emelleri ve yapıları bakımından temel benzerlikler gösterse de, ülkelerin farklı teşvik tedbirleri aldığını vurgulamamız gerekiyor. Bu paketler büyük ölçüde bütçeden finanse edilen kamu harcamalarını içeren mali paket, varlık alımları, kredi garantileri, ucuz krediler üzere tedbirleri içeren makro-finansal paket ve para siyasetinde faiz ve rezerv oranı indirimleri üzere tedbirlerden oluşuyor.
Paketlerin toplam büyüklüğü 25 trilyon dolar civarında
Şubat 2020’den beri açıklanan toplam teşvik paket büyüklüklerinin 25 trilyon dolar civarında olduğunu söylemek mümkün. Dünya GSYH’sinin 88 trilyon dolar civarı olduğunu düşünecek olursak bu da yaklaşık Dünya GSYH’sinin yaklaşık yüzde 28’ine denk geliyor. Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof, Dr. Ceyhun Elgin’e nazaran, bu büyüklükte teşvik paketleri, pandemi öncesinde hayal bile edemeyeceğimiz düzeylerde iktisada bir kamu müdahalesini gösteriyor. ABD’de ise son açıklanan 1,9 trilyon dolarlık mali paketle birlikte GSYH’nin yüzde 27,1’i düzeyinde mali, yüzde 10,7’si düzeyinde de makro-finansal bir pakete ulaşılmış oldu.
Dünya genelinde açılan teşvik paketlerine yönelik olarak grubuyla birlikte kapsamlı incelemeleri bulunan ve bu bahisteki çalışmaları ortalarında Time, Washington Post ve BBC’nin de bulunduğu pek çok basın kuruluşu tarafından yayınlanan Elgin, mevzuyu DÜNYA’ya kıymetlendirdi. Elgin, paketin nakdî büyüklüğünün GSYH’ye oranı bakımından hangi ülkelerin başı çektiği tarafındaki sorumuzu, “GSYH yüzdesi cinsinden yapılan sıralamada mali pakette Japonya (54,9), ABD (27,1), Singapur (27,05), AB üyesi ülkeler (ortalama 18,6) ve Kanada’yı (18,5) en dorukta görüyoruz” biçiminde yanıtladı. Makrofinansal paket sıralamasında ise en dorukta GSYH’nin yüzde 64,5 büyüklükteki paketiyle İtalya yer alırken, İtalya’yı Almanya (44,75), İngiltere (39,36), Finlandiya (35,45) ve BAE (29,98) takip ediyor.
Türkiye’nin durumu
Elgin’e nazaran, verisi bulunan 168 ülke ortasında Türkiye mali paket büyüklüğünde en iyimser tanıma nazaran %4’lük büyüklüğüyle 85.; makrofinansal paket sıralamasında ise %8.8 ile 45. sırada. Meğer mali paket büyüklüğünde Brezilya yüzde 12 ile 32., İsrail yüzde 12,46 ile 29., Güney Afrika yüzde 10 ile 43., Arjantin yüzde 6 ile 65., İran bile yüzde 8,85 ile 49. sırada.
“Türkiye’de mali tedbirlerin emsal ülkelere nazaran bu kadar düşük kalmış olması, iktisat siyaseti idaresinin aldığı bir karar. Özel bir nedeni var ise bilemiyorum” diyen Elgin ve takımının yaptığı araştırmalar mali dayanak büyüklüğünün bilhassa iki değişkenden etkilendiğini ortaya koyuyor. Bunlardan biri kayıt dışı iktisadın büyüklüğü öbür ise demokrasi düzeyi.
“Hakemlik sürecinde olan iki çalışmamızda iki net bulgu öne çıktı. 1) Kayıt dışı iktisadı (GSYH’ye yüzdesel olarak) daha büyük ülkeler daha kısıtlı mali paketler açıklamış durumdalar, çünkü bu ülkelerde kamunun mali esnekliği daha hudutlu kalıyor. 2) Demokrasi düzeyi daha yüksek (ki demokrasi her ne kadar ölçülmesi sıkıntı bir kavram olsa da siyaset bilimi yazınında çok sayıda ölçüm prosedürü geliştirilmiş durumda) ülkeler daha geniş mali paketler açıklıyorlar. Bunun da temel münasebeti bu ülkelerde halktan ve iktisattan ekonomi idaresine olan bilgi akışı daha şeffaf ve hakikat oluyor. Türkiye her iki değişken itibariyle de maalesef dünyanın gerisinde kalıyor, mali paketin sonlu kalmış olmasının bir münasebeti de bu olabilir diye düşünüyorum”.
Dayanakların büyümeye tesiri ne oldu?
Birçok ülkede 2020 büyüme istatistikleri açıklandı ve pandemi ile ilgili muhakkak değişkenleri (vaka sayısının nüfusa oranı gibi) denetim ettikten sonra bu paketlerin büyüklüğü ile 2020 büyüme oranları ortasında olumlu istikametli bir bağ öne çıkıyor. Yani daha büyük paket açıklayan ülkeler 2020’yi nispeten daha iyi bir büyüme oranı ile kapamış durumdalar. Elgin’in Sheffield Üniversitesi’nden Colin Williams ve Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nden Gamze Öz Yalaman ile yaptıkları çalışmada buna ek olarak yeniden daha büyük ve geniş teşvik tedbirleri alan ülkelerin işgücüne iştirak oranlarında 2020’de 2019’a nazaran daha az bir düşüş yaşandığı, keza kaybedilen çalışma saatindeki düşüşün de daha sonlu olduğu saptanmış.
Dünya