Talih Sohbetleri bu hafta Kocaeli Sanayi Odası meclis üyeleriyle birlikte yapıldı. KSO Lideri Ayhan Zeytinoğlu’nun konuşmasından sonra Meclis Lideri Tahsin Tuğrul’un idaresinde üyelerin sorularını yanıtlayan Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, büyüme, enflasyon, faizlerin seyri ve yurtdışındaki gelişmelerin iktisada tesirini ele aldı.
Güldağ: Öncelikle Kocaeli Sanayi Odası’nın çok pahalı liderlerini, meclis üyelerini hürmetle selamlıyoruz. Bu kere Baht Sohbetleri’ni bedelli lider Ayhan Zeytinoğlu’nun daveti ile birlikte yapıyoruz. Bildiğiniz üzere biz Talih Sohbetleri’nde Ali Ağaoğlu ile birlikte, ‘bizi neler bekliyor’ sorusu etrafında gündemi kıymetlendiriyoruz. Artık birinci çeyrek sayıları da şekillenmeye başladı; görünen o ki, biz bu yıl sayı bazında yüksek bir büyüme göreceğiz. Birinci çeyrekte yüzde 6 civarında bir büyüme görürsek şaşırmayacağız. İkinci çeyrekte büyüme çok daha yüksek olabilir. Hatta büyümenin çok kıymetli bir ögesi sanayi üretimi tarafından bakarsak çok şaşırtan büyüme sayıları görebiliriz. Nedir çok şaşırtan derseniz, yüzde 50’ye varan sanayi üretiminde artışlar görebiliriz. Olağan baz tesiriyle… Nisan ve mayıs aylarında geçen yılki harikulade daralmaların karşısında bu yıl fevkalade büyümeler olacak. Doğrusu, yalnızca baz tesiri dersek de haksızlık olmasın. İmalat bölümü iyi bir performans gösteriyor. İhracatın yanı sıra, virüs nedeniyle konutta oturmaktan da kaynaklanan bir iç talep canlılığı var. Geçen Türkiye İMSAD Lideri Tayfun Küçükoğlu anlatıyordu; inşaat kesimi küçüldü ancak inşaat gereçleri kesimi yüzde 6 büyüdü diye. Boyaydı, tamirdi meskende otururken olumlu etkiledi. Mobilyayı da o denli… Gözünüze eskimiş geliyor koltuk, değiştiriyorsunuz. Ya da ofis koltuğu alıyorsunuz meskende çalışırken tahta sandalyeye oturmaktan rahatsız olunca. Besin da iyi gitti mesela. Neyse uzatmayayım, sanayi tarafı canlı ve yavaşlamakla birlikte bir müddet daha o denli kalacak üzere görünüyor. Münasebetiyle, büyümede ikinci çeyrekte önemli oranlar görürüz. Çift hane kesin üzere… Bu durumda yılın birinci yarısı en az yüzde 8 büyüme. İkinci yarı hiç büyümesek bile yüzde 4 büyüme bu yıl garanti. Doğal sayı olarak. İşsizliğe olumlu bir katkı sunmasını bekleyemiyoruz maalesef. Datalar de onu gösteriyor. Şubatta yüzde 10 civarında büyüdü sanayi endeksi fakat istihdama katkısı nedir diye bakınca 80 bin civarında kalıyor. Milyonlarca işsizimizin olduğu bir ortamda, tahminen de yeniden ‘şu kadar büyüdük’ denilince, ‘niye biz hissetmiyoruz’ soruları daha da güçlü sorulacak. Enflasyon cephesinde de işler iyi gitmiyor. 6 Kasım’dan sonraki tablo yine değişti. Martta, bilemediniz nisanda enflasyonda düşüş eğilimini görürüz diyorduk. Artık bunun o kadar süratli olmayacağını anlıyoruz. Hem o kadar süratli bir geri dönüş olmayacak enflasyonda hem de ineceği düzey de… Yüzde 10-11 iddiaları yapılırken artık iddialar yıl sonu için 15’lere çıktı enfl asyonda. Resmi sayı olarak. Yoksa herkes birbirine ‘senin enfl asyonun kaç?’ diye soruyor. Kurlar bir müddet sabit kalabilirse tahminen aşağıya çekme talihi olabilir enfl asyonu.. Döviz lazım lakin turizmde de olumlu senaryolar önemli biçimde bozuldu. Kurların düzeyi çok kıymetli. “Dolarda 9’u görürüz” kelamlarını daha çok işitir olduk.
Ağaoğlu: Bana pek bir şey bırakmadan, resmi özetledin. Yeniden kur kestirimleri ne olacak sorusu bana kalıyor. Katılıyorum, şu anda iç talepten kaynaklı bir beklenti bozulması ve enfl asyon artışı, bir de yurtdışından emtia fiyatlarının üzerinden ithal ettiğimiz bir enflasyon var. Mesela ABD’de bu sene içinde en fazla yükselen finansal eser ne diye sorsam, birçoğunuz ‘Bitcoin’ diyeceksiniz. Lakin ondan da fazla yükselen bir şey var: Kereste fiyatları… ABD’de genç nüfus kentten uzakta çalışmak için küçük ağaç meskenler yapma talebi ortaya çıkarmış. Yalnızca Türkiye’ye de has değil. Global bir enflasyon dalgasıyla karşı karşıyayız ve ister istemez faiz artışları gündeme geliyor. Bu ortamda kimse buna cüret edemiyor lakin bahis oraya gelecek. O vakit Türkiye açısından durum daha dertli hale gelebilir. Bu ortamda faiz indirdiğiniz vakit bankaların mali genişlemeye takviye verme kapasiteleri hudutlu. Yeniden mi kamuya yükleneceğiz tasası var, ki şu anda o denli. Şayet o denli bir şey olursa enfl asyonu denetim etmenin sahiden zorlaşacağı bir periyoda gireceğiz demektir. Şu anda söyleyeceğini söyledi Merkez Bankası. Ama bundan sonra şayet siyaset faizinde eğilim aşağı taraflı dönmüşse söylediğin dolarda 9 düzeyini görmemiz an problemidir. Fakat orada bir ‘iyi haber’ vereyim, 9’u görmeyiz büyük ihtimalle… 8.98-8.99 düzeylerinde kalırız. Sebebi de finansal piyasalardaki birtakım opsiyonlar nedeniyle orayı kırdırmak istemezler.
Güldağ: Enflasyonda varsayımın ne?
Ağaoğlu: 6 Kasım’dan sonra makul işler yapılacak diye bir beklenti içindeydim. Ve yılsonunu 8.60, enfl asyonu da 10.50 bitiririz diye de bir kestirimle bu seneye başlamıştık biz. Şu an gelinen noktada gerek Merkez Bankası gerek de dış problemlerden ötürü dertli bir periyot bizi bekliyor.
Güldağ: Dış siyaset da ısındı biraz. Bilhassa ABD ve Rusya cephelerinde…
Ağaoğlu: Lakin hoş haberler de var. Asıl hoş olan haber Mısır tarafında olumlu bir gelişme olması. Dostluk heyetleri toplanacak. Mısır’ın açılması Türkiye için çok değerli. Oradaki müspet alakalar öbür tarafl a olan ilgileri teraziye oturtabilir lakin Doğu Akdeniz’deki bu yumuşak adımlar müspet tarafl arımız. Rusya, Ukrayna, Boğazlar, NATO tatbikatı ise negatifl erimiz. Gece yarısı yapılan değişiklikler negatifl erimiz. Bunları dengeleyecek atılımlar nelerdir derseniz Türkiye’nin iç talebi.
Güldağ: Negatiflerimizi dengeleyecek atılım ya da ataklar çok değerli. Öncelikle de CDS primlerimizi düşürecek bir ekonomik programa muhtaçlığımız var. Aslına bakarsan bir müddettir hem iç hem de dış piyasalar açısından gereksinim tıpkı: İnanç inşa etmemiz gerekiyor. Bugünkü faizlerle borçlanarak bir yere gidemeyeceğimiz kesin. Dünyada faizler hala çok düşükken fırsatı kıymetlendirmemiz lazım. Ayrıyeten dünya talebi de bu yıl toparlanacağı için yardımcı olacaktır…
Ağaoğlu: 3 ülke süratli çıkacak. Çin zati çıktı, ABD iddiaların çok ötesinde süratli aşıladı vatandaşlarını ve İngiltere krizi en makûs yönetip en süratli çıkan ülke oluyor. Fakat onlar toparlanırken biz de onlardan faydalanır mıyız dersek? Hayır, maalesef faydalanma ihtimalimiz düşük. Zira, Çin zati süratli toparlanıp yoluna koydu, dünyanın talebini karşılıyor. ABD tarafındaki toparlanma ise enfl asyon yarattı, yaratacak. Bu da beklentileri orada da bozdu. ABD 10 yıllıkları yükseldi. 1.77’ye kadar geldi. Orası geçilmezse bu yıl içinde şimdilik telaş etmeyelim. Fakat ABD 10 yıllık tahvillerinde 1.77 geçilir, 2’ye yanlışsız bir hareket olursa inanılmaz bir dolar talebinin olduğu periyoda giriyor olabiliriz. Kurlardan çok likiditesiyle ilgili bir zahmet yaşayabiliriz. Bu durumda Türkiye ve emsal ülkelerin dış borçlanmasında kimi dertler olabilir. Neyse ki biz mart ve nisan ayında vadesi gelenlerimizi uzattık, uzatıyoruz. Parayı buluyoruz. O şu anda sorun değil. Paranın maliyeti sorun. O maliyet de maalesef düşmüyor şu anda ve yakın vakitte da düşecekmiş üzere görünmüyor. Bir mühlet daha ayağımızı yorganımıza nazaran uzatalım diyeyim.
Güldağ: O denli… Lakin COVID de hiç göz açtırmıyor. Bu son dalga çok kuvvetli geldi. Virüs hala iktisadın geleceği bakımından en büyük risk. Hala şu anda öngöremediğimiz pek çok külfete yol açabilir. Kocaeli, her bakımdan endüstrinin nabzının attığı bir üretim üssü. Bu noktada Kocaeli Sanayi Odası’nın görüşü değerli… Ayhan Zeytinoğlu bu bahiste ne diyor sanki?
Zeytinoğlu: COVID-19 nedeniyle çalışanlarımızın hastalanması önemli bir kahır. Biz pilot vilayet seçildik. Artık Kocaeli’de antikor sayıları yüzde 35 mertebesinde, PCR sayılarının yüzde 3,5-4 mertebesinde olduğunu söyleyebilirim.
Güldağ: Çok teşekkürler sayın Zeytinoğlu. Yüzde 35 antikor hem şaşırtan hem sevindirici geldi bana. Birinci kere bu türlü bir bilgi edindim. Demek ki bir halde yalnızca aşı değil, antikor üretmeye başladı Türkiye. Umut verdi bu paylaşımınız. Şayet Meclis Liderimiz sayın Hasan Tahsin Tuğrul uygun görürse, sizleri de dinleyelim ve soru-cevaplarla sizden öğrenelim.
Mısır’la görüşmeler iyi haber…
Hayrettin Çaycı: Mısır ile görüşmeler başlayabildi fakat Mısır Dışişleri Bakanı Türkiye’den isteklerini sıraladığında bunların hiç birini bizim yapmaya imkanımız olmayacak. O açıdan fazla iyimser olamıyoruz. Fakat olmak da istiyoruz. Zira Arap aleminde Mısır’ın çok kelamının geçtiğini de biliyoruz. Afrika konusunda da kapıdır Mısır…
Ağaoğlu: Mısırla görüşmeler konusunda iyimserim zira görüşmeler başladı. Hem Türk şirketlerin Mısır iktisadına, hem Süveyş Kanalı’na lojistikle katkımız küçük değil. Öte yandan Suudi Arabistan’la gerginlik de sert bir hale geldi. Türkiyee ihracat noktasında hala sorunlu halde. Artı İran, oradan da çıkamıyorsunuz. Artık bir tek Azerbaycan çıkışımız kaldı Doğu’ya yanlışsız. Son derece güçlü ve aslında olmaması gereken bir lojistik sorunuyla karşı karşıyayız. Tahlili kıymetli ölçüde Mısır’dan geçiyor. Ayrıyeten İsrail’le de görüşmeye başladık. Doğalgaz aramaları sırasında birtakım ileri geri hareketler oldu fakat görüşmeler de yapıldı, yapılıyor, mecburen yapmak zorundayız. Yoksa o siyasetlerin sürdürülebilir olması mümkün değil. Fakat şunu da söyleyeyim İsrail, Mısır, Ürdün, Yunanistan, Güney Kıbrıs’ın yapmış olduğu boru çizgisi mutabakatı da çalışır bir muahede değildir. O boru çizgisinin başa baş noktası 25 yıldan kısa olamaz. O zamanki ve bugünkü doğalgaz fiyatlarıyla o denli. O doğalgazla birlikte doğalgaz fiyatları daha da düştüğünde o boru sınırının başa baş müddeti 30 yılı aşar. Kimse yapmaz o boru sınırını. Onun da tek tahlili Türkiye’dir. Türkiye burada makul bir paydaşlığı ortaya koyabilirse Mısır ve İsrail’in gazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılarak hem Türkiye, hem İsrail ve Mısır bölgesi hem de Avrupa bundan yarar sağlayacaktır. Umarım bir işbirliğine hakikat gidilir. Fakat bu görüşmeler hiç başlamazsa bunların hiçbirinin olmayacağını biliyorum. O yüzden iyimser tarafta olmayı tercih ediyorum.
Emtiayı hedge etmek yararlı
Sedat Silahtaroğlu: Endüstricinin şu anda en büyük sorunu hammadde ve lojistik krizi. Arz-talep istikrarı bozuldu. Bu da beraberinde fiyatlarda ve teslim müddetlerinde çok önemli bir meşakkat ortaya çıkarıyor. Yetkililerle bu sıkıntıları aşmaya çalışıyoruz fakat rastgele bir tahlile de şimdi gelebilmiş değiliz. İkinci kıymetli meselemiz ise aşı konusu… Biz bu bahiste endüstriciler olarak çok önemli bir haksızlığa uğradığımızı düşünüyoruz. Turizm işçisine aşı yapılırken, bizim bu bahiste geride bırakılmamızı büyük bir haksızlık olarak görüyoruz. Asıl soruma gelirsem. Siz de belirttiniz büyük bir küresel enfl asyon geliyor. Biz 50 yıldır enfl asyonda yaşıyoruz fakat bu glabol enfl asyona karşı işletmemizi nasıl koruyacağız?
Ağaoğlu: Futbol dünyasının aşı olduğu bir ortamda servislerle getirip götürdüğünüz endüstrinin aşı olmaması çok kabul edilebilir bir şey değil. Bu kısımda hak veriyorum size, benzeri şeyleri düşünüyoruz. Gelelim enflasyondan korunma meselesine… Küresel enfl asyon tarafında şu soruyu sormamız lazım: Evet fiyat artışları var ancak bu enfl asyon kalıcı mı olacak? Herkesin kabul ettiği bu bir seferlik şok. Bizim Türkiye’ye benzeyen bir enfl asyon davranış biçimi olacağını zannetmiyorum. Bir yere çıkacak ve ondan sonra yataya dönecek biçimde. Bir düzey yükselişi ondan sonra yeni bir platoda devam edecek o fiyatlar lakin kendi içinde artışı duracak varsayımı var şu anda. Ki geçtiğimiz devrin çok düşük faizlerine nazaran şu anda yeni bir platoya gelmesi olağan kabul edilecekti. Şu anda o tartışılıyor. Yeni tahvil alım programlarını durdurarak buna karşılık verecekler. Zati piyasa da onların tepkilerini verdi, faizlerini yükseltti. Artık nasıl korunuruz konusu, düşünce verici bir tercihler demeti diyeyim. Bilhassa finansal enstrümanı olan hammadde kullanıcılarının, en azından finansal piyasalar üzerinden bir kısmını alıp fizikî olarak fakat bir kısmını da hedge etmesi iyi olabilir. Risk olağana döndüğünde o fiyatlar gevşeyecektir. Ona karşılık da önlemli olmanızda yarar var.
Tek yol-Tek jenerasyon kesin tartışılmalı
Emre Giray: Geçen haftaki sohbetinizde, 130 km süratle seyredilen otobanda bir kamyon 80 km süratle sol şeride geçince sıkışıklık yaşanıyor demiştiniz. Artık kamyon tekrar sağ şeride geçti mi? Otobandaki şerit tekrar 130 kilometreye çıkar mı? Yoksa 110 mu olur? Ya da 150km sürate mı çıkar?
Ağaoğlu: Kamyon sol şeritten yavaş yavaş çıktı. Aşı probleminde Çin ve ABD bu süreci aşarsa dünyanın geri kalanı bir biçimde halledecektir. Birinci basamakta 110 olacağı kesin. Şu anda Türkiye’nin sık konuşmadığı, önümüzdeki devirde daha sık konuşacağı, bilhassa Kocaeli Sanayi Odası’nın daha sık konuşması gereken bir mevzu var. Onu hasebiyle size anlatayım. Tek yol tek nesil Çin. Türkiye bunu çok tartışmıyor. Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı sürerken İktisat Kongresi’ni toplaması üzere bir şey bu. Bizlerin bunu Türk endüstrisi ve Türkiye olarak önemli değerlendirmesi lazım. Herkes diyor ki o Jenerasyon tamamlandığında Türkiye’ye ucuz hammadde kolay mal gelecek. Ya kolay mamul husus gelirse, o denli bir otoban düşünün ki 130 kilometre otoban şoförsüz TIR’larla art geriye eklenmiş 30 TIR’ı 5G teknolojisiyle buraya getiriyor. Türkiye 110 kilometre devam ederken 150 kilometre bir süratle gelen bu türlü bir katarın karşısında nasıl duracak? Hazır mıyız buna? Değiliz. 5G teknolojisini bırakın biz hala daha 4G teknolojisini çalıştıramıyoruz. Hal bu türlü olunca Türkiye üzerinden geçen bir 5G ile yönetilen bir yol Türkiye’ye yarar mı getirir ziyan mı getirir? Türkiye’yi pas geçecek bir devir geliyor. Hazır olmamız lazım.
Borçlanmada fark daralmalı
Selçuk Aksoy: Yurtiçi finansman maliyeti yükseldiğinde yurtdışından direkt finansman temin edebilen büyük ölçekli firmalarımız ile yabancı sermayeli firmalar piyasada hakimiyet kuruyor. Bu da haksız rekabet yaratıyor.
Ağaoğlu: Orada naçizane bir haklılık hissesi olduğunu eski bir bankacı olarak söyleyeyim. Bu bankalar için de emsal bir rekabet dezavantajı kelam mevzusudur. Lakin yurtdışından Türkiye’ye yatırımı olan şirketlerin Türkiye’ye bakış açılarıyla da direkt ilgili. Türkiye’nin yapması gereken çok kolay bir şey var, TL ile döviz borçlanma ortasındaki farkı risk manasında düşürmesi lazım. Türkiye’nin önünde Jenerasyon Yol Projesi üzere bir risk varsa bir öbür sorun da TL ile döviz borçlanma ortasındaki farkın daralması, Türkiye’nin risk priminin düşürülmesi gerekiyor. Ve de bunu yalnızca piyasa kaideleri içinde düzenlemek gerekiyor.
Dünya