Türkiye’de “Egemenlik kayıtsız koşulsuz milletindir” kuralını devlet idaresine yerleştiren ve demokrasiyi taçlandıran Cumhuriyet’in ilanının üzerinden 97 yıl geçti.
Ulusal Caba’nın zaferle sonuçlanmasının akabinde Büyük Lider Mustafa Kemal Atatürk, yeni Türk devletinin yüzünü çağdaşlaşma ve demokrasiye çevirdi.
Ankara’nın, Türkiye’nin hükümet merkezi olmasının akabinde mevcut rejimin isminin de bütün açıklığıyla konulması, yeni devletin liderinin da seçilmesi gerekiyordu. O güne kadar devlet başkanlığı vazifesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Lideri olarak Mustafa Kemal Paşa tarafından yürütülmüştü.
Birtakım yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması’nın onayı için Türkiye’deki yeni devlet rejiminin daha açık biçimde belirlenmesini istiyordu. Bu sıralarda İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve Meclisin itimadını kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması da bu meseleye acil tahlil gerektirdi.
25 Ekim 1923’te ise hükümetin istifasıyla bir buhran ortaya çıktı. Bu hadise Atatürk’e, cumhuriyeti ilan etmek için beklediği fırsatı verdi. 28 Ekim 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” diyerek fikrini açıkladı.
Atatürk o gece, İsmet İnönü ile 1921 Anayasası’nın kimi hususlarını değiştiren kanun tasarısını hazırladı.
“Türkiye Devleti bir cumhuriyettir”
AA Arşivi’ndeki bültene nazaran Meclis, 29 Ekim 1923 Pazartesi saat 18.00’de İsmet İnönü başkanlığında toplandı. Anayasa Kurulu tarafından sunulan ve anayasa değişikliğini içeren teklif hemen görüşülmesi için gündeme kaydedildi.
Görüşe sunulan tasarıda şu kararlar yer aldı:
“Egemenlik kayıtsız kuralsız milletindir. Ulusal işlerin fiili yönetimin idare hali halka dayanmaktadır. Türkiye Devleti bir cumhuriyettir.
Türkiye Devleti’nin dini İslam, resmi lisanı Türkçedir.
Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi tarafından yönetilir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı, Genel Şuranın toplantısında bir yasama periyodu mühleti için kendi üyeleri ortasında Millet Meclisi tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı misyonunu halefi seçilene kadar sürdürür. Geçmiş lider yine seçilebilir.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türk Devleti’nin başıdır. Bu sıfatıyla gerekli gördüğü vakit, Büyük Millet Meclisi ve Bakanlar Konseyinin başkanlığını yapar.
Heyet Lideri, Cumhurbaşkanı tarafından ve Meclis üyeleri ortasından seçilir. Öbür bakanlar yeniden milletvekilleri ortasında, Şura Lideri tarafından seçilir. Şuranın listesi Büyük Millet Meclisinin onayına, Cumhurbaşkanı tarafından sunulur.”
“Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlar…
Komite ismine kelam alan Yunus Nadi Beyefendi, Mondros Mütarekesi’ne kadar yaşanan vakaları hatırlatarak cumhuriyetin ilanının gerekliliğini lisana getirdi. Daha sonra kürsüye çıkan Vasıf Beyefendi, cumhuriyeti övdü.
Daha sonra Eyüp Sabri Hoca Efendi, gecikmeden cumhurbaşkanının seçimiyle devam edilmesini talep etti.
Konuşmaların akabinde tasarı saat 20.30’da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı.
“Türkiye, dünya devletleri ortasında tuttuğu yere layık olduğunu ispat edecektir”
Cumhuriyetin ilanından akabinde cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan bilinmeyen oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal, TBMM tarafından yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi.
Cumhurbaşkanı unvanıyla kürsüye çıkan Mustafa Kemal Paşa’nın Meclise hitabı TBMM kayıtlarında şöyle yer aldı:
“Efendiler; asırlardan beri Doğu’da haksızlığa ve zulme uğramış olan milletimiz, Türk milleti, gerçekte soydan sahip bulunduğu yüksek kabiliyetlerden mahrum zannediliyordu.
Son yıllarda milletimizin fiili olarak gösterdiği kabiliyet, istidat ve kavrayış kendi hakkında makus düşünenlerin ne kadar gafil ve ne kadar gerçeği görmekten uzak, görünüşe aldanan beşerler olduğunu pek hoş ispat etti.
Milletimiz kendisinde var olan vasıfları ve pahası, hükümetin yeni ismiyle medeniyet dünyasına çok daha çarçabuk gösterebilecektir. Türkiye Cumhuriyeti, dünya devletleri ortasında tuttuğu yere layık olduğunu yapıtlarıyla ispat edecektir.
Arkadaşlar; bu yüksek rejimi yaratan Türk milletinin son dört yıl içinde kazandığı zafer, bundan sonra da birkaç misli olmak üzere kendini gösterecektir. Bendeniz, kazandığım bu inanç ve itimada layık olmak için pek kıymetli gördüğüm bir noktadaki gereksinimi arz etmek mecburiyetindeyim. O muhtaçlık, şanlı heyetinizin şahsıma karşı gösterdiği sevgi, inanç ve dayanağın devamıdır. Lakin bu sayede ve Allah’ın yardımıyla, bana verdiğiniz ve vereceğiniz misyonları en iyi formda yapabileceğimi ümit ediyorum.
Sürekli sayın arkadaşlarımın ellerine çok samimi ve sıkı bir biçimde yapışarak, kendimi onların şahıslarından bir an bile uzak görmeyerek çalışacağım. Ebediyen milletin sevgi ve itimadına dayanarak daima birlikte ileri gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır.”
Dünya