HİLAL SARI
Tüm dünyayı varlıklı yoksul gözetmeksizin vuran pandemide insanlık tarihin en süratli aşılarını geliştirdi. Lakin ilaç devlerinin Dünya Ticaret Örgütü’ne ekim ayında gelen taleplere karşın COVID-19 aşılarında patentleri hala askıya almamış olması, global iyileşmenin ve bu sıhhat krizini yenmenin önündeki en büyük pürüz olmaya devam ediyor.
250’den fazla sivil toplum kuruluşu, 100’den fazla Nobel ödüllü isim ve 70’ten fazla eski ülke başkanı, Hindistan ve Güney Afrika’nın DTÖ’de yaptığı “patentler süreksiz olarak kalksın” davetine katılan 60’tan fazla ülke; hepsi tıpkı şeyi istiyor: Aşının zengin-fakir ayırmaksızın tüm dünyada muhtaçlığı olan insanlara ulaştırılması ve dünya iktisadının bu işbirliği sayesinde bir an evvel olağana dönmesi.
Varlıklı ülkeler DTÖ’deki öneriyi bloke etti
Ekim ayında, 2. dalga başlamadan evvel dünyanın en büyük aşı üreticisi Hindistan, Güney Afrika’yla birlikte DTÖ’de fikri mülkiyetlere ait TRIPS mutabakatında aşı patentlerine ait istisna yapılmasını talep etmişti. Pandeminin sert vurduğu iki ülke inisiyatifiyle DTÖ’ye gelen talepte “Patent aksisi değiliz, bu sıhhat krizi çözülene kadar patentlerin askıya alınmasını istiyoruz” denilmişti. Patent, endüstriyel tasarım üzere hakların askıya alınması yaptıkları resmi talepteki sözlerle “COVID-19’la gayret etmek için gerekli olan aşılar da dahil birçok medikal eserin araştırma, geliştirme, üretim ve tedarikinin ölçeğini artıracaktır.” Fakat bugüne kadar 60’tan fazla ülkenin takviye verdiği teklif ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği üzere devlerin taş koyması nedeniyle gerçeğe dönüştürülemedi.
İlaç devleri ve iş dünyası da “patentçi”
Özel dal de varlıklı ülkelerin itirazlarının büyük destekçisi olmuştu. ABD Ticaret Odası, bu çeşit teklifleri “yanlış istikamete saptırma” olarak nitelemişti. Pandeminin başında ilaç üreticilerinin “pandemide kâr gayesi gütmeyeceğini” söyleyen Milletlerarası İlaç Üreticileri ve Dernekleri Federasyonu IFPMA da patentleri askıya alma kararının “amaca ziyan vereceğini” söyleyerek “hayli aktif aşılar üretilmesini sağlayan kâr gayeli sisteme itimadın azalacağını” vurgulamıştı.
Lakin ortalarında Hudut Tanımayan Doktorlar’ın (MSF) da olduğu 250 kadar sivil toplum kuruluşu bu baş yapısının “geri kafalılık” olduğunu söylüyor ve dünya önderlerine patentlerin hemen askıya alınması davetlerini yineliyor.
Patentlerin kaldırılması için DTÖ’nün fikri mülkiyet kurallarında istisnanın şu anda aşının büyük kısmını almış olan güçlü ülkelerin de takviyesiyle bir an evvel onaylanması gerekiyor.
Biden’a mektup: Kapasiteler ilaç monopolleri yüzünden kısıtlı
Nobel ödüllü isimler ve başkanlar ABD Lideri Joe Biden’a gönderdikleri ve Financial Times’da da yayınlanan mektupta ABD’nin global aşılama oranlarının artmasını desteklemek gayesiyle COVID-19 aşılarında patentlerin kaldırılması için “acilen adım atmasını” istiyor. “Bu pandeminin sonunu getirebilmek için DTÖ’de istisna hayati kıymet taşımaktadır ve mecburî bir adımdır” diyen 175 kıymetli isim, istisnanın “şu anda dalın monopolleri tarafından kısıtlanarak aşıya yaygın erişimi bloke etmekte olan” global üretim kapasitesini artıracağını belirtiyor. Mektubu imzalayan isimler ortasında İngiltere eski Başbakanı Gordon Brown, Fransa eski Cumhurbaşkanı François Hollande, SSCB eski önderi Mihail Gorbaçov da bulunuyor.
Hindistan AstraZeneca’yı Covishield ismiyle üretiyor
Fakat bahsin istisnaları da ülke ve şirketler özelinde mevcut. Birtakım aşılar birtakım ülkelerdeki ilaç şirketleriyle üretim ve satış yetki muahedeleri yapmayı sürdürüyor. İngiliz- İsveç AstraZeneca aşısı, Hindistan’da dünyanın en büyük aşı üreticisi Hindistan Serum Enstitüsü tarafından “Covishield” marka ismiyle üretiliyor. Gaye yılda 1 milyar doz. ABD’li Novavax da Bharat Biotech şirketine üretim yaptıracak, amaç yılda 700 milyon doz. ABD’de kan pıhtısı sorunu nedeniyle askıya alınan Johnson & Johnson aşısı için ise Biological E. isimli Hint üreticiyle yılda 600 milyon doz hedefl enen bir üretim muahedesine ait görüşmeler sürüyor. Rusya’nın 60 ülkeden onay alan Sputnik V aşısı Hindistan’da 4 şirket tarafından üretiliyor, Brezilya, Çin, Güney Kore ve hatta İtalya’da bile üretimleri oluyor.
IMF: İşbirliği yapıp COVAX’ı fonlayın
Tüm bu davetlere geçen hafta Memleketler arası Para Fonu (IMF) da kısmen katılmış oldu. IMF direkt “patentler askıya alınsın” demiyor lakin fonun başekonomisti Gita Gopinath 6 Nisan’da yayımlanan IMF blog paylaşımında “İyileşme görünümünü düzeltmenin en süratli yolu pandemiyi bastırmak – ve bunun için aşıların üretim ve dağıtımı konusunda global iş birliği şart” diyor. Hükümetlerin siyasetlerinde ana odağının sıhhat – aşı, tedavi ve sıhhat altyapıları – harcamaları olması gerektiğini belirten Gopinath, “Her şeyden evvel ülkelerin kozmik aşılama için bir arada çalışması gerekiyor. Kimi ülkeler bu yaz yaygın aşılamaya ulaşsa da birden fazla ülke – bilhassa de düşük gelirli ülkeler 2022 sonuna kadar beklemek zorunda kalacak” diyor ve şöyle devam ediyor: “Aşılama kampanyalarının hızlanması için, ihracat denetimlerinden kaçınılmalı, aşı üretim ve dağıtımını artırmayı ve düşük gelirli ülkelere aşı tedariki amaçlayan COVAX koalisyonu büsbütün finanse edilmeli ve fazla dozlar dünyaya paylaştırılmalı.”
DSÖ: Aşıdaki dengesizlik şok edici
Dünya Sıhhat Örgütü geçen hafta yinelediği “aşı adaletsizliği” vurgulu açıklamasında, 9 Nisan itibariyle dünya genelinde üretilen aşıların yalnızca yüzde 0,2’sinin düşük gelirli ülkelere ulaştığını ve bunun yüzde 87’sinin yüksek gelirli yahut üst-orta gelirli ülkelere gittiğini söyledi. DSÖ Genel Sekreteri Tedros Ghebreyesus “Dünya genelinde 700 milyondan fazla aşı üretildi ve bunun yüzde 87’si yüksek ve üst-orta gelirli ülkelere giderken, düşük gelirli ülkelere yalnızca yüzde 0,2’si gitti” tabirlerini kullandı. Bu durumu “şok edici bir dengesizlik” olarak niteleyen Ghebreyesus, dünya genelinde altı haftadır hadise ve ölümlerde artış olduğunu vurgulayarak “pandeminin yanlış tarafa gittiğini” hatırlattı.
Küba, Türkiye ile iş birliğine hazır
Yeniçağ gazetesine konuşan ve Doğu vazifesi sırasında donup kesilecek noktaya gelen bacakları için Küba’da tedavi gören Emekli Albay Ömer Feza Güllü, Küba Sıhhat Bakanlığı MİNSAP yetkililerinin Soberana aşısı için Türkiye ile – müşterek üretim ihtimali de dahil – mutabakata hazır olduğunu söylemişti. Küba, habere nazaran şu an ülkede yalnızca kırılgan kümelere ve sıhhat çalışanlarına uygulanan – 45 bin gönüllüye ikinci doz uygulanmış – ve çalışmaları birkaç ay sonra bitecek yüzde 92 etkinlikteki Soberana aşısı karşılığında para değil, besin ve dokumacılık eseri talep ediyor.
Dünya