Güldağ: İstanbul Sanayi Odası’nın klasik 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırması açıklandı. 53’üncüsü bu yıl. Lisana kolay. Çok kıymetli bir data kaynağı Türkiye açısından. Hazırlayanların eline, emeğine sıhhat. Ayrıntısına girmeyeceğim. Lakin İSO Lideri Erdal Bahçıvan’ın iki açıklamasını vurgulamak istiyorum. Bir, ‘enfl asyon endüstrici için büyük gerilim kaynağı’ kelamı. İkincisi, “kısa vadeli borçlanmalar şirketlerimizin üzerinde değerli bir yük” kelamı. Epeydir durum bu natürel. Lakin, dünyadaki gelişmelere bakınca, ABD’deki enfl asyon telaşlarını dikkate alınca, hammadde fiyatlarında hala süren dalgalanmaları, hasebiyle ortaya çıkan ek finansman muhtaçlıklarını göz önünde tutunca, sanki diyorum, orta vadede borçlanma konusunda bir dert yaşar mıyız?
Ağaoğlu: Daha evvel Fortune Mecmuası’nın Genel YayınYönetmeni olarak Fortune 500 listesi yayınlıyorduk. Ve o listeyle ilgili tahlil manasında bayağı çalışıyordum. O tahlillerde ne gördün derseniz, aslında bakarsanız ciro bazında yüzde 2,5-3 civarında finansman maliyeti vardır. Dikkat edin artışı ya da azalışı değil, kendisi… Son İSO 500 Araştırması’na baktığımda, yüzde 13- 14 civarında satılan malın maliyeti içinde hissesi var. Finansman maliyeti diye konuştuğumuz sayı, çok göze batmakla birlikte gerek satılan malın maliyeti gerekse ciro bazında baktığınızda aslında ana kalemi oluşturmuyor. Satılan malın maliyeti içinde hangi işi yapıyorsanız o işin kendi ham hususu var öncelikle. Bilançolara yansıyan kısmıyla çok hakikat bulmuyorum lakin işin finansa ulaşabilme ve uygun şartlarla ve vadelerde ulaşabilmesi diğer bir sorun.
Güldağ: Ben de işin o tarafına bakmaya çalışıyorum. Yüzde 17.5 faizli yeni nefes kredisi KOBİ’ler için kıymetli doğal. Zira bizde kredi talebi yalnızca faizle, maliyete nazaran oluşmuyor. Bankadan kredi alabilmek, krediye erişim daha kıymetli olabiliyor. Öte yandan kamu bankalarının borçlanma içindeki hissesinin yüzde 35’e ulaştığını dikkate alırsak…
Ağaoğlu: Finansa ulaşabilme ne 500, ne 1000’lerin sorunu, ne de KOBİ’lerin… Makro düzeyde Türkiye’nin sorunu…
Güldağ: İşte demem o ki, bu sorun şu sıralar ağırlaşma eğilimi gösteriyor…
Ağaoğlu: Sayın Bahçıvan ‘kısa vadelilerin yükü arttı’ diyor, doğrudur zira uzun vadeli bulamadığımız için kısa vadelilerimiz artıyor. Pekala neden uzun vadeli borç bulamıyorsunuz diye bakmak lazım. Uzun vadeli TL mevduat var da bankalar uzun vadeli kredi vermiyorlar mı?
Güldağ: Bu soru haklı fakat bu sorunu çözmüyor. Borçlanma şirketlerin değerli bir kısmı için sürdürülebilir olmaktan çıkıyor. Doğrusu bankaların sendikasyonlarını çevirmede bir sorunu yok görünüyor. Oranlar da görece makul. Zımnî maliyetler varsa bilemem. Lakin, kısa müddet evvel 2 büyük özel dal tahvil ihracı oldu. Bence epey dikkat cazipti. Getirileri dudak uçuklatıyordu adeta…
Ağaoğlu: Bugün Türkiye CDS’leri en yüksek ülkelerden biri. Risk priminiz bu kadar yüksek olunca uzun vadeli ve uygun şartlı finansmanı Hazine bulamıyor. Şirketler nasıl bulsun? Bugün bir yıllık bonolar dünyada LIBOR artı yüzde 0,25 düzeyinde, ABD 10 yıllık tahvilleri 1,55 düzeyinde getiri sağlarken siz 5 yıl için yüzde 6-6,5 düzeyinde devlet olarak borçlanıyorsunuz. Özel bölümünüz doları yüzde 9-9,5’la eurobond olarak çıkarıyor o vakit da. 5, 6 ya da 7 yıllık. Artık yüzde 9,5 dolar bazında faiz dediğinizde yüzde 19 TL’nin içindeki devalüasyon hissesi yüzde 10 demektir. Yani 5 yılda, teorik olarak, bugünkü faizlerle yıllık yüzde 10’luk bir devalüasyon olacak. Ki devalüasyonun enfl asyon kadar olmadığı durum bu. Yüzde 9 da yurt dışına dolar olarak ödeyeceksin. Nereden baksanız çok yüksek bir faiz.
Güldağ: Bilhassa Avrupa ve ABD ile karşılaştırınca…
Ağaoğlu: Şöyle düşünün, şu anda 4 yılda lakin yüzde 1 yapıyor. Yüzde 100’e ulaşmak için 400 yıl lazım. Yani paranızı ikiye katlamanız için Amerika’daki faizle 400 yıl lazım. Türkiye’de ise 9’la 11 yılda 2 katına çıkarıyorsunuz paranızı. Biri 400 yıl biri 11 yıl. Kaba hesapla söylüyorum…
Güldağ: Dayanılmaz bir fark. Bu ortada, İSO 500’ün açıklandığı gün, Hazine ve Maliye Bakanlığı euro cinsinden tahvil ve sukuk ihraçları gerçekleştirdi. Toplamda 39 milyar TL. Mayıs ayına ait programda maksat 44 milyar TL’ydi. Yani, borçlanma maksadın altında kaldı. Bu artık Merkez Bankası’nın rezervlerine de olumsuz yansıyabilir. Rezervlerde yaklaşık 1.5 milyar dolar erimeye yol açar yorumlarına rastlıyorum.
Ağaoğlu: Sorun bugünün sorunu değil, dün yediğimiz hurmaların sonuçları… Riski en düşük olan devletin teklif ettiği getiri zati dolar bazında yüzde 6-6,5’ta. Yani bu şirketler devletin üzerine 300 baz puan veriyorlar. Problem esasen bu. Devletin kendi baz oranı da yüksek, onu düşürmek gerekiyor.
Güldağ: Doğrusu bugün yaptıklarımız da hayatımızı çok kolaylaştırmıyor. Sık sık Merkez Bankası lider değişiminden ortalıkta dolanan görüntülere…
Ağaoğlu: Bu ortamda Türkiye’nin risk pirimi artar mı azalır mı?
Güldağ: Artık bu her açıdan kıymetli. Zira bu kurların da enfl asyonun da seyrini etkiliyor. Ve bizim CDS risk primlerini düşürmeden sürdürülebilir finansmanı yakalamamız çok sıkıntı.
Ağaoğlu: Toplam iktisadın ya da ülkenin uzun vadeli TL yahut yurt dışından fonu uygun şartlarla temin edeceği bir yapıya getirmemiz lazım.
Güldağ: Görüntü o denli çok kolay değişebilecek üzere de görünmüyor. Senin saydığın etkenlerin yanı sıra, faizlerdeki artışa karşın kredi hacminde daralma olmadı. Daha doğrusu istenildiği kadar olmadı. Bu da enflasyon beklentilerinin yüksek kalmasına yol açıyor. Tahminen de iş insanları ilan edilen enflasyon oranına pek inanmadıkları için, krediye verdiği gerçek faiz oranını da çok yüksek görmeyebilir. Birebir biçimde, tüketiciler de dahil olmak üzere, enfl asyonun önümüzdeki aylarda artmaya devam edeceği beklentileri olabilir. Şayet fiyatının artacağını düşünüyorsanız, paranız da varsa masraf o malı beklemeden alırsınız. Bu da faiz siyasetinden beklediğiniz etkiyi azaltır.
Ağaoğlu: Yalnızca bugünü değil yarını düşündüğümüzde de ikna etmemiz lazım. Bankacılık bölümü vazifelerini ziyadesiyle yaptı. Kamu bankalarına da esasen gereğince yüklenmiş durumdayız. Tekrar yapılandırmalarla onların varlık kalitelerinin önemli elden geçmesi gerekiyor. Mümkünse tarafsız bir gözün bakması gerekiyor buna da. Bunu yapacak hamasetimiz olursa o dediğimiz risk primleri önemli oranda azalır.
Güldağ: Gerçek dal, şirketler kesiti, ihracatçılar kıssa yazmak için hazır aslına bakarsan. Yeni bir heyecan ve coşku verecek bir programı herkes takviyeler. Türkiye’nin risk primlerini düşürecek, dış politikayı da, ekonomiyi de bu bakış açısıyla ve kararlı biçimde CDS’lerimizi düşürecek tarafta hazırlanacak bir programa gereksinim çok açık. Yoksa…
Ağaoğlu: Yoksasını herkes biliyor aslında.
Altın 1835’in altına düşmediği sürece 1965’lere gidebilir
Güldağ: Türkiye’de altın seven çok. Altın fiyatları 1900’ü geçti. Çok ihtimal vermiyor üzereydik, ne oldu da o denli oldu? Evvelce petrol paraları altına gittiği için o ikisi ortasında bir korelasyon vardı. Artık ise altına mı, kriptoya mı nereye gidiyor bu paralar?
Ağaoğlu: Evet, evvelden petrol arttığı vakit onu nereye yatıracağını bilmeyen petro-dolar sahipleri altına gidiyordu diye varsayıyorduk. Artık de altınla kriptolar ortasında gidip geliyorlar. İnançlı liman yahut risk iştahının arttığı periyotlar üzere enteresan bir şey oldu. Birinci başlarda evet altınla kriptolar birbirlerine rakiplerdi yahut birinden çıkan ötekine giriyordu. Son vakitlerde bu korelasyon gitgide azaldı. Kriptodaki sert düşüşten sonra enteresandır, kripto dünyasındakiler yeniden kripto dünyası içerisindeki daha istikrarlı coin olarak isimlendirilen Tether üzere coinlere gittiler. Ben ona da inanmıyorum, zira kontrolü kabul etmiyorlar. Uzatmayayım, kripto dünyasındaki para tekrar kripto dünyasındaki stabil paralara geçti. Yeniden altına gitmediler. Artık altınla ilgili 1865 düzeyi kıymetliydi, onun üzerine çıkılırsa tekrar 1930’lara gidebilir diye konuşuyorduk. Şu anda üzerine çıktık, 1910-12 düzeylerine geldi. Buradan üst gidecek mi? Doğrusunu istersen enfl asyon kıssası ortada. Dolar endeksi başka para ünitelerine karşı bedel kaybediyor. Bakmayın Türk Lirası’na. Bu türlü bir durumda, 2008’de de benzeri bir durum yaşanmıştı, doların paha kaybettiği o 1.60’lara gittiğinde. Dolar bazında fiyatlanan çabucak hemen tüm emtia kümeleri dolar cinsindeki fiyatlarını artırdılar. Altın ondan da faydalanacak üzere. Fakat gümüş şu anda altından biraz farklı davranıyor. Ayağı geri çekiliyor gümüşün. Altının da biraz ayağına dolaşıyor. 1910 düzeyleri aşılırsa tekrardan bir 1930 düzeyleri hatta yeni tepe görünür mü? İşte o değişik olacak. Ben beklemiyordum lakin benim beklemediğim birçok şey de oluyor bu piyasada. 1960’a kadar gidebilecek üzere görünüyor şu anda. Önümüzdeki 2 ay içinde 1835’in altına düşmediği sürece 1965’lere kadar gidebiliyor altın.
Bitcoin ve Ethereum’da yeni rekorlar güç
Güldağ: Geçen haftayı kriptoların kağıttan kuleleri yıkılıyor mu? diye kapatmıştık. Zira manzara o taraftaydı. Nasıl bir iddianın, bir sezgin var önümüzdeki sürece ait? Kriptolarla ilgili çok ayrıntı konuşmuyoruz ancak artık çok geri geldi. Vakit zaman da bakıyorum bir sanki üste hakikat çıksam mı? niyeti de oluyor. Sonra bir darbe daha yiyorlar, ne beklersin?
Ağaoğlu: Kriptoları herhalde bugünlerde en iyi anlatacak şey ‘yıkılmadım ayaktayım’ Zira her fırsatı pahalandırıyor piyasa. Ben eminim bu türlü bir sert kırılma, arka arda gelecek yasaklamalar olsa o dünya sahiden çok önemli dağılabilir. Doğrusunu istersen ben de istemem onu, zira orada iyi bir deneyim, iyi bir deneme yaşanıyor. Kırıp döküp züccaciye dükkanına girmiş fil üzere yapmak istemiyor devletler de… Atfedilen bedeller de biraz makul düzeylerde kalması bu periyoda nazaran az hasar verici, can yakıcı kılacaktır diye düşünüyorum. Önümüzdeki 6 ay içinde yeni rekorlar geleceğini beklemiyorum. Bitcoin ve Ethereum bazında bahsediyorum aslında bakarsan. Zira altcoinlerde kimin hangi coinde manipülasyon yapacağını bilmek sıkıntı. Yeni rekorlar sıkıntı, arka arda düzenlemeler daha çok konuşulacak diye düşünüyorum.
Petrolde, İran üzerinden 2015’e benzeri bir oyun tezgahlanıyor!
Ağaoğlu: İstersen kısaca şu petrole de değinelim, zira değerli bir nokta.
Güldağ: Alışılmış. 70 dolarlara gelmişti, sonra aşağı döndü. 65-66 dolara geldi. İran ile ABD’nin tekrar nükleer muahedeye geri dönebilecekleri konuşulmaya başlayınca işler değişti üzere…
Ağaoğlu: Bu ihtimali dünya barışı ve iktisadı seviyor. Gerçi artık tekrar 68-69 dolarlara çıkmaya çalışıyor. Ama ardında İran’ın yaratacağı ek arza karşın OPEC kotalarla oynayarak bu petrol fiyatını üstte tutmaya devam edecek. Argümanları da dünya iktisadı toparlıyor biçiminde olacak. Avrupa’da bilhassa aşılanmanın hızlanması haberleriyle birlikte… Bugüne kadar manipülasyonu daima üstte tuttular, yavaş yavaş talep oraya yanlışsız yaklaşacak. İran buraya eklense de şu anda kısılmış olan üretimlerin bile talebin artışıyla birlikte dengelenecek beklentisiyle petrol fiyatı çok düşmüyor.
Güldağ: Biz bu sineması bir sefer daha görmedik mi? Obama devrinde…
Ağaoğlu: Evet, 2015’te İran mutabakatı yapılacak diye petrol fiyatı acayip düştü. Hatta 30 doların altına 20 dolara 25 dolara düşecek diye yabancı raporlar var. Ben o vakit demiştim ki 30 doların altına düşsün, ben varil varil alırım. 9 gün boyunca düşmüştü.
Güldağ: Senin bu argümanın gerisinde ne vardı?
Ağaoğlu: İran petrolünü ucuza kapatacaklar varsayımım vardı. Gerçekten de o denli oldu. Yaklaşık 80-85 milyon varillik bir stoku vardı İran’ın onu ucuza alabilmek için petrol fiyatlarını düşürdüler. Artık yeniden ben benzeri bir durum olacak diye düşünüyorum.
Güldağ: Yeni bir oyun, bir tezgah mı?
Ağaoğlu: O denli düşünüyorum. İran mutabakatı gelene kadar üstte tutmaya devam edecekler, İran geldiği vakit stoklarını ucuza almak için yeniden bir düşecek lakin sonra tekrar üst gideriz. O denli bir döngü olacak diye beklentim var. Bundan faydalanmak isteyenler olursa ya da en azından işi buna yakın olanlar olursa, bu durumu yakından izlemekte yarar var. Türkiye için de bir avantaj o. Ülke olarak bile bu türlü bir fırsatta, ki ülkenin varlık fonu var artık, bu tip işler için yaratıldı diye düşünüyorum. Oradan da tahminen Türkiye’nin petrol faturasını indirecek bir şeyler yapılabilir. Paylaşayım istedim.
Güldağ: Sana teşekkür etmemiz lazım.
Borsada ‘sat, tatile git’ modu var Haziran sakin geçerse toparlarız
Güldağ: Türkiye varlıkları açısından durumu nasıl değerlendiriyorsun? Borsa 1400’lerde takıldı…
Ağaoğlu: Yaz geliyor, piyasada mayısta sat tatile git modu vardır. Şu anda onu yaşıyor olabilir Türkiye. İnşallah onu yaşıyordur.
Güldağ: Neden inşallah?
Ağaoğlu: Zira ondan sonra olağana döneceğiz demektir. Biraz evvel sen belirttin ya… Borçlanmada sıkışıklık durumunu… Haziran ayı, bahsettiğin sendikasyonların ve dış borç ödemelerinin olduğu bir ay. Şayet sakin geçirirsek toparlarız. Mayıstaki düşüşleri toparlama fırsatı olarak görürüz ileride fakat şayet bu yüksek maliyetli borçlanma sürecek olursa, ki dikkat edersen inanılmaz bir halka arz furyası var. O halka arzlar da varlık fiyatlamalarında garipliklere yol açabiliyor. Lakin ben şu an Türkiye’de fevkalade fırsatların kaçtığı tarafta değilim. Türkiye burası diyeceğiz yeniden, burada fırsat bitmiyor.
Dünya