Hüseyin GÖKÇE
Dışişleri Bakan Yardımcısı ve AB Lideri Büyükelçi Faruk Kaymakcı, Türkiye’nin rekabet gücünü müdafaası için yeşil dönüşümün bir modülü olmak zorunda olduğunu, AB’nin sonda karbon düzenlemesinin karşılıklı olarak yükümlülüklerle çelişmemesi gerektiğini söyledi.
Üyelik müzakerelerinin durma noktasına gelmesinde en kıymetli etkenin, AB’nin Türkiye’nin üyeliği konusunda gerekli siyasi iradeyi gösterememesi olduğunun altını çizen Kaymakcı, konjonktürel sıkıntılara karşın Türkiye’nin iştirak kararlılığını sürdürdüğünü söyledi. Kaymakcı, Gümrük Birliği revizyonu konusunda ise “GB’nin asimetrik yapısından kaynaklanan sistematik sıkıntılar çözülmeli” sözlerini kullandı. Ankara Sohbetlerine konuk olan Faruk Kaymakcı, Ankara Temsilcimiz Maruf Buzcugil’in sorularını yanıtlandırdı.
UZUN İNCE BİR YOL
Türkiye ile AB ortasındaki üyelik müzakerelerinin durma noktasına getirilmesinin nedenleri nelerdir?
Uzun bir geçmişi olan Türkiye-AB münasebetleri, her periyot inişli/çıkışlı bir seyir izlemiş, yıllar içinde her iki tarafın da yanlışları olmuş, bazen mert adımlar atılmış, bazen değerli fırsatlar kaçırılmıştır. Cumhurbaşkanımız merhum Turgut Özal’ın 1987 yılında tam üyelik başvurusu yaparken söylediği üzere, Türkiye’nin AB’ye iştirak süreci “uzun ince bir yol” olmaya devam etmektedir.
Türkiye-AB münasebetlerini incelediğimizde bu bağın yalnızca Türkiye ve AB’nin iç dinamiklerinden etkilenmediğini, bölgesel ve global değişimlerin de bağlantılarda değerli rol oynadığını söyleyebiliriz. Örneğin son yıllarda, Türkiye’nin yaşadığı hain darbe teşebbüsü, bunun sonucu izlemek durumunda kalınan güvenlik odaklı siyasetler, AB’deki Avro krizi, artan yabancı düşmanlığı ve İslam tersliği üzere konular münasebetlerimizi olumsuz etkilerken, bölgesel çatışmalardan kaynaklanan sistemsiz göç krizi yahut global bir tehdit olan salgın münasebetlerimizde işbirliği ve dayanışmayı ön plana çıkarmıştır. Münasebetiyle Türkiye-AB ilgilerini değerlendirirken, her vakit büyük resme bakılmalıdır.
TÜRKİYE’YE ÖNEMLİ HAKSIZLIK YAPILDI
Fakat AB ile aramızdaki iştirak müzakerelerini incelediğimizde, Türkiye’ye başından itibaren önemli haksızlık yapıldığı ortadadır. 2005 yılında başlayan iştirak müzakereleri, en başından itibaren (Aralık 2006 tarihli Ek Protokol Kararı) bir iki üye ülkenin siyasi mahzurlarına takılmıştır. Türkiye iştirak müzakerelerinde, öncelikle Kıbrıs sorunu lakin tıpkı vakitte kimi üye ülkelerin aldığı siyasi kararlar yüzünden, ne istediği ne de hak ettiği süratte ilerleyememiştir. 35 bahis başlığı üzerinden yürütülen iştirak müzakerelerinde, 2009 yılından itibaren, başlıkların yarısından fazlası siyasi olarak engellenmiştir. Sonuçta, bugün üyelik müzakerelerinin durma noktasına gelmesinde en kıymetli etken AB’nin Türkiye’nin üyeliği konusunda gerekli siyasi iradeyi gösterememesi ve birtakım üye ülkelerin oyunlarına alet olmasıdır.
AB BAKIŞ AÇISINI DEĞİŞTİRMELİ
AB’nin kendi genel çıkarlarını gözeterek, Türkiye’ye bakış açısını değiştirme vakti gelmiştir. Türkiye AB’nin komşusu ya da stratejik ortağı olmanın ötesinde, AB üyeliğine aday, müzakere eden bir ülkedir. İştirak perspektifinde ve üyelik müzakerelerinde yaşanacak bir canlanma, münasebetlerin her boyutunu olumlu etkileyecek, Türkiye’nin ıslahat gündemine de ivme kazandıracaktır. İlgilerimizdeki konjonktürel sıkıntılara karşın, Türkiye’nin iştirak müzakerelerini sürdürmek konusundaki iradesini koruduğunu da bilhassa vurgulamak isterim.
KARBON KAÇAĞI RİSKİ TAŞIYAN 5 DAL
Sonda Karbon Düzenlemesi, Türkiye ile AB ortasındaki müzakereleri ve Gümrük Birliği bağlantılarını nasıl etkileyecek?
AB’nin yeni büyüme stratejisi olarak anılan Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM) çerçevesinde ön plana çıkan Hudutta Karbon Düzenleme Düzeneğini (SKDM), AB’ye ihracatımızın korunması ve artırılması açısından dikkatle takip ediyoruz. SKDM’nin yasal çerçevesine dair teklif, Avrupa Kurulu tarafından, 14 Temmuz 2021 tarihinde “Fit for 55” isimli mevzuiat paketi kapsamında sunulmuş ve SKDM’nin, AB’nin karbon fiyatlandırma sistemi olan Emisyon Ticaret Sistemini yansıtacak biçimde tasarlanması teklif edilmiştir. AB içinde güç ağır üretim yapan sanayi tesislerinin sebep olduğu sera gazı emisyonları Emisyon Ticareti Sistemi vasıtasıyla maliyetlendirilmektedir. Önümüzdeki periyotta, sözkonusu maliyete muadil seviyedeki vergi yükünün SKDM ile belirli kesimlerdeki AB ithalatçılarından talep edilmesi öngörülmektedir. SKDM’nin kademeli olarak uygulanması ve başlangıçta sadece yüksek karbon kaçağı riski taşıyan demir-çeilik, çimento, gübre, alüminyum ve elektrik üretimini kapsayan 5 dal için geçerli olması öngörülmektedir. Önümüzdeki periyotta, Türkiye ile AB arasınidaki güçlü bağın korunabilmesi için SKDM’nin iki tarafın memleketler arası taahhütleri ve Gümrük Birliği’nden kaynaklanan yükümlülükleriyle çelişmemesi gerekmektedir. Bu mekanizmainın, Türkiye ile AB ortasındaki malların özgür deveranını ve Gümrük Birliği, Türkiye-AB AKÇT STA’sı ve tarım eserleri ticaretine ait 1/98 sayılı Paydaşlık Kurulu Kararı kapsamında, AB tarafından uygulanması gereken istişare yöntemlerini etkilememesi ehemmiyet arz etmektedir. Sonuç olarak, AB bilhassa AYM ile birlikte çevresel öncelikleri, ortak ticaret siyasetinde daha belirleyici bir öge haline getirecek görünmektedir. Hasebiyle Gümrük Birliği’nin güncellenmesi müzakerelerinin başlaması durumunda, etraf ve iklim değişikliğine ait konuları da gündeme gelecektir. Bu nedenle, Gümrük Birliği ve AKÇT STA’sı ile sağlanan derin ticari entegrasyonumuz göz önünde bulunduirularak, AB ile ikili ticaretimizde karşılaşılması olası aksiliklerin ortadan kaldırılmaisı için çalışmaların eşgüdüm içinde yürütülmesi ve bu çalışmalara özel bölümün katılması için azami efor harcıyoruz.
YEŞİL’DEN EN ÇOK TÜRKİYE ETKİLENECEK
Türkiye, Avrupa Yeşil Mutakabatı’na ne kadar hazır?
Türkiye, hem AB üyeliğine aday bir ülke olarak, hem AB ile ortasındaki Gümrük Birliği’nden ötürü AYM’den en çok etkilenecek ülkeler ortasındadır. Biz gerek AB müktesebatına ahenk çalışmalarımız gerek ticari ilgilerimiz açısından gelişmeileri yakından takip ediyor, AYM’ye hazır olmak için ilgili tüm tarafl arın dahil olduğu kapsamlı çalışmalar yürütüyoruz. Ticaret Bakanlığımızın eşgüdümünde hazırlanan ülkemizin AYM Hareket Planı temmuzda açıklandı. 9 ana başlık altında toplam 32 gaye ve 81 aksiyonu içeren AYM Hareket Planı, ülkemizin yeşil dönüşüm alanında gerçekleştireceği ahenk çalışmailarına yol gösterecektir. AYM Hareket Planı kapsamında sürdürülebilir akıllı ulaşım, tarım, pak, ekonomik ve inançlı güç arzı, döngüsel iktisat üzere birçok alanda kapsamlı gaye ve aksiyonlara yer verilimektedir. Yeşil dönüşüm kapsamındaki, yenilenebilir güç ve güç verimliliğinde ülkemiz çok değerli atılımlar atmıştır. Ayirıca, AYM kapsamında AB’nin karbon-nötr olma gayesine ulaşmasında kilit rol oynaiyacağı düşünülen hidrojen teknolojilerine yönelik çalışmalara da sürat verilmelidir.
‘DÖNÜŞÜMÜN MODÜLÜ OLMAK ZORUNDAYIZ’
AB, Türkiye’nin en büyük ticaret ortağıdır ve dış ticaretimizde rekabet gücümüizü koruyabilmemiz için AB’deki yeşil dönüşümün bir kesimi olmak zorundayız. Bu bağlamda, Gümrük Birliği altındaki teknik mevzuata ahenk sürecinin kararilılıkla sürdürülmesini çok önemsediğimi vurgulamak isterim. Bu konu AYM Hareket Planımızın muvaffakiyetle uygulanmasına da katkı sağlayacaktır. Öte yandan bu hedefl erin, yalnızca AYM açısından değil, AB’ye ihracatımız açısından da dikkatle takip edilmesi gerekiyor. Ülkemize has bir karbon fiyatlandırma sisteminin kuirulması büyük değer taşıyor. Ayrıyeten AYM’ye ahenk kapsamında kesimlerin emisyon yoğunluklarının düşürülmesi için gereken maliyet ve teknik yeterlilik ile kapasite muhtaçlığının da dikkate alınması gerekiyor.
GÜNCELLEMELERİ AB BEKLETİYOR
Gümrük Birliği’nin revizyonuna ait müzakereler hangi evrede?
Türkiye-AB Gümrük Birliği’nin güncellenmeisi teknik çalışmaları Nisan 2014’te başlamışitır. Avrupa Komitesi ile varılan mutabakat çerçevesinde, GB’nin işleyişinden kaynaklainan meselelerin giderilmesi, mevcut GB’nin modernize edilmesi ve ikili ticaretin daha da geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Esasen Ticaret Bakanlığımızın eşgüdümünde yürütülen süreçte, AB Başkanlığımız dâhil ilgili kurum ve kuruluşlarımızın katkılarıyla ağır bir hazırlık devri sürdürülmüştür. Emsal bir hazırlık süreci, Avrupa Komisiyonu’nca da yürütülmüş ve nihayetinde Avrupa Komitesi 21 Aralık 2016’da GB’nin güncellenmesine ait müzakerelerin başlatılması yetkisini üye ülkelerin oluşiturduğu AB Bakanlar Konseyi’nden talep etmiştir. Lakin kelam konusu yetki kararı kimi üye ülkelerin siyasi engellemeleri nedeniyle hala çıkmamıştır ve bu engellemelerin kaldırılması Türkiye-AB bağlantılarının genel seyriyle ilişkilendirilmektedir.
GB GÜNCELLEMESİ, KIBRIS VE DOĞU AKDENİZ’E ŞARTLANDIRILDI
Ekim 2020 AB Önderler Özel Doruğunda Türkiye-AB olumlu siyasi gündemi ortaya konulmuş, Mart 2021 AB Önderler Doruğunda ise Komisyon’a, GB’nin işleyi- şinde mevcut zorlukları ele almak üzere Türkiye ile görüşmeleri ağırlaştırma, Konsey’e de eşzamanlı olarak güncellemeye yönelik yetki üzerinde çalışma davetinde bulunulmuştur. Bu kapsamda, Haziran Doruğuna kadar geçen süreçte Avrupa Komitesi yetkilileri ile teknik seviyede görüşmeler, mektup teatileri ve üst seviye temaslar gerçekleştirilimiştir. Fakat, ülkemizin iyi niyetli uğraşlarına ve kararlılığına karşın, 24-25 Haziran 2021 tarihinde gerçekleştirilen Dorukta maalesef bu mevzuda somut bir karar çıkmamış; GB güncellemesi, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz mevzuları ile koşullandırılmıştır. Ülkemizin bu süreçten temel beklentisi, Gümrük Birliği güncelleme müzakerelerine derhal başlanarak, AB’nin karar alma süreçlerine dâhil olunamaması, AB’nin özgür ticaret muahedesi yaptığı üçüncü ülkelerle gibisi mutabakatlar yapma sürecinde yaşanan kahırlar ve karayolu nakliyatı konusunda yaşadığımız problemler başta olmak üzere, GB’nin asimetrik yapısından kaynaklanan sistematik meselelerin tahlile kavuşturulmasıdır. Bilahare, GB’nin kapsamının hizmetler ve kamu alımlarını da içerecek halde genişletilmesi ve tarım eserleri ticaretinde odunların artırılması ile değişen dünya şartlarına ahenk sağlanması ve AB ile ekonomik entegrasyonumuzun güçlendirilmesi de hedeflenmektedir. Güncelleme müzakerelerinin ve güncellemiş bir Gümrük Birliği muahedesinin onay sürecinin de 2-5 yıl sürebileceği iddiaya müsaittir.
AB-Türkiye alakalarının bellek tazelemeye gereksinimi varılan
Maruf Buzcugil
Bugüne kadar türlü münasebetlerle krizlere, yol kazalarına sahne olan, az da olsa vakit zaman umut ve yürek verici ilerlemeler gösteren AB-Türkiye alakaları, göç krizinin itici gücüyle “Gümrük Birliği’nin güncellenmesi” ve “Yeşil Mutabakat” gündemine odaklanmaya çalışıyor. AB Lideri ve Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Faruk Kaymakcı , DÜNYA okurları için Ankara Sohbetleri kapsamında sorularımızı samimiyetle yanıtladı, Türkiye-AB bağlantılarındaki aktüel durumu kıymetlendirdi. AB Lideri Kaymakcı, “konjonktürel problemlere karşın AB’ye iştirak kararlılığımızı sürdürüyoruz” iletisini verdi.
Bir türlü bitmeyen “uzun ince bir yol”
AB ile Gümrük Birliği sarmalında mühlet gelen alakamız inişli çıkışlı seyrediyor. Türkiye’nin AB seyahati, tam üyelikle sonuçlanacağı varsayımı altında; üyelik müracaatının yapıldığı günden bu yana daima lisanlara pelesenk olan “uzun ince bir yol” benzetmesiyle anıldı. 1963 Ankara Antlaşması’yla önümüzde bulduğumuz bu şiddetli yolun uzunluğunun ne kadar olduğunu, seyahatin ne kadar süreceğini, hiçbir vakit bilemedik. Bu yolda daima “heyelan” tehlikesi altında ilerledik. Lakin 1996’da eksiklerle de olsa Gümrük Birliği’ni gerçekleştirdik. Büyüme çağındaki sanayimizi rekabete açtık. Acılar çektik lakin sanayicilerimiz, ihracatçılarımız birçok imtihandan muvaffakiyetle geçti.
GB, Yeşil Mutakabat iç içe
Artık, AB’yi Türkiye’nin memleketler arası ticaretinde birinci sıraya yerleştiren sanayicilerimizin, ihracatçılarımızın önünde AB’nin kabul ettiği, ticaret ortaklarının da uymasını beklediği “Yeşil Mutabakat” var. Bunun etraf hassaslığının, yeşillenmenin ötesinde, “yeni jenerasyon bir büyüme modeli, üretim ve tüketim modeli” olduğunu gözden ırak tutmamak gerekiyor. Türkiye, iç içe geçeceği aşikâr olan Gümrük Birliği’nin yine ele alınması ve yeşil ahenk süreçlerini birlikte götürmek zorunda.
Demokrasi ve hukuk ıslahatları
AB genişledikçe genişledi. Ensemizde bozalar pişirilirken gözümüze sokulan Maastricht ve Kopenhag kriterleri, AB içinde bile su götürmez tartışmalara vesile oluyor. Geçen yüzyılın ekonomik telaşlarını taşıyan Maastricht Kriterleri, arka arda gelen global sarsıntılarla bozulurken, Kopenhag kriterleri açısından sorgulamalar, hem AB içindeki Macaristan ve Polonya üzere ülkeler hem de Türkiye için yeniliğini koruyor. Türkiye’nin, AB’nin kendi içinde soruşturduğu üye ülkelerden daha öte demokrasi ve hukuk standardına ulaşması, topluluğa üye olsa da olmasa da ekonomik refahını artırabilmesi, toplumsal adaleti sağlayabilmesi için vazgeçilmez bir maksat.
Göç idaresi kıymetli
Göç krizi Türkiye –AB ilgilerinde değerli bir alan yarattı. Göç dalgalarının tesiriyle 2015 yılı sonundan itibaren tekrar canlanmaya başlayan Türkiye –AB münasebetleri, COVID-19 pandemisinin göç akınlarını yavaşlatmasıyla uyuklama periyoduna girdi. Türkiye’nin başta Suriye olmak üzere güneyden gelen göç akınlarını engelleyen ülke pozisyonunu sevmesi, AB’nin de göç krizi vesilesiyle o periyoda kadar ağırdan aldığı hususları göç meselesini öne çıkararak masaya taşıması bağları yeni bir boyuta taşımıştı. 18 Mart 2016’da varılan mutabakat, tam üyelik müzakerelerinin yine başlatılması, gümrük birliğinin güncellenmesi, vize serbestisi, terörle uğraş mevzuatının gözden geçirilmesi, Avrupa Polis Örgütü- Europol ile operasyonel işbirliği üzere mevzuları da kapsıyordu. Doğu Akdeniz’de yaşanan meseleler, Kıbrıs ve Ege problemleri ve akabinde gelen pandemi, mutabakatın yaşama geçmesini büyük ölçüde engelledi.
Yapılan araştırmalar, önümüzdeki 15-20 yıl içinde en az 100 milyon insanın Afrika, Ortadoğu ve Asya’dan batıya yanlışsız yöneleceğini öngörüyor. Bu göç hareketinin pandemi, iklim değişikliği ve çatışmalardan kaynaklanması bekleniyor. Öngörüler geçiş ülkesi pozisyonundaki Türkiye’nin AB ve dünya nezdindeki ehemmiyetinin daha da artacağını gösteriyor.
Dünya