Telegram’ın kurucuları Durov kardeşler tarafından gözetim Web3 odaklı Layer 1 blok zinciri Ton Foundation’ın İş Geliştirme Önderi Ömür Çataltepe ile hem web3’ü hem de Ton’u konuştuk.
Ton, Telegram’ın kurucuları olan Nikolai Durov ve Pavel Durov kenarlarında bulunani yuvalar ve artık de bölüm bölgelerinde bir blok zinciri. Aslında enteresan bir başlangıç kıssası var. Birinci yatırım çeşidinde bu blok zinciri 1.7 milyar gidiyor bir yatırım dikkat çekiyor. Ama regülatörlerin baskısıyla yatırım tipi iptal ediliyor ve akabinde Ton resmi olarak Telegram’dan ayrılıyor.
Bundan sonrasını Ton Foundation’ın İş Geliştirme Başkanı Ömür Çataltepe’den dinliyoruz: Şu an bizim en büyük maksadımız Layer 1 blok zinciri aracılığıyla bir işletim inşa etmek ve bu işletimde bir web3 yerleşimi oluşturmak istiyoruz. Ton blok zincirini kullanarak dex uygulamaları, NFT market’ler, launchpadler geliştirilip işletim sistemine kazandırılmasını amaçlıyoruz.
En pahalı partnerlerimizden biri Telegram. Telegram üzerinde de Ton kullanılarak web3 uygulamaları inşa ediliyor. Geçmiş yıllardaki botları yalnızca butonlara tıklayarak ve bir şeyleri kullanırdık. Bugün ise Telegram’daki yapı artık bir arayüzü konuşuyor. Yani ücretsiz uygulama tasarlıyorlar üzere Telegram botları uygulama uygulamaları tasarlayabiliyorsunuz. Bu sayede birçok web3 hevesda önü açılıyor.”
Ton burada Telegram’ın tek partneri mi yoksa öbür partnerlerle de çalışıyor mu?
geçmişteki örnekleri vereyim. Telegram üzerinde “add wallet” yazdığınız vakit ayırdığınız karşınıza çıkan doğrulanmış bir cüzdan var. Ve Ton üzerine inşa edildi. Birebir vakitte Telegram’da oyunlara yönelik ve Telegram üzerinden oyun oynamanızı Sağlayan Ton Place Market Place oyun pazar yeri de Ton üzerinde inşa edildi. Yani burada Ton’un Telegram ile uyumluluğu, bilhassa de Telegram’daki en büyük kripto topluluğuna sahip olan kripto varlığımızdan da en büyük ortak bizi yapıyor.
Teknolojiyi biraz daha açalım. Bir takım webapp’ler üzerinden bunu sağlayın. Uygulama geliştiriciler onun altında uygulama pazarlarından bağımsız olarak içerikten üretim yapmak üzere üretim imkanına sahip oluyorlar. Gerçek mu kesiti? Münasebetiyle buraya yönelik teşebbüsleri konuşuyorsunuz.
Webapp tam olarak bu onların ismi. Webapp kullanarak web3’te tahminm dex yahut bir launchpad uygulaması yazılabilir. Bunların hepsine olanak sağlayan uzunce özel çalıştırma olanağı bir yapı. Gerçek dünyadan elde edenler sunmak: İsteyen bir kişi şu anda Telegram üzerinden webapp kullanarak bir e-ticaret platformu tasarlayabilir. Burada yüklü olan cüzdanlar Ton cüzdanları.
Hatta son vakitlerde bize gelen bir turizm projesinden örnek deneme. Bu projede Telegram üzerinden, rastgele bir sonraki uygulamadan gitmeden Telegram kullanıcılarının uçak biletlerini alabilmesi, otel rezervasyonlarını yapabilmesi, özel çeşitlere katlanabilmesi dahil olmak üzere özelliklerin aktifleştirilmesi planlanıyor.
Aslında bu çok hoş bir örnek. Webapp üzerinde hem web3, hem web2 uygulamalarının geliştirilebileceği manasına geliyor.
Ton, iki başka fonlama programıyla girişimcileri bekliyor
Biz Ton Vakfı olarak Telegram’da yaklaşık 3 milyon fazla bir topluluğa sahibiz. Bölüm vakitte iki adet fonlama programımız mevcut: Biri Ton Grants, başkası TonCoin (TON) Fund. Ton Grants üzerinde üç katman fonlamamız var. Birinci katman Ton Ayak İzleri: 5 bin dolar kadar olan topluluk eforlarını tutukuz. İkinci katmanda 50 bine kadar olan fonlamaları yapıyoruz. Burada açık kaynak yahut yarı ticari kamu üretimine olan projelere dayanak veriyoruz. Üçüncü katmanda ise rastgele bir spesifik üst ucu olmayan ve açık kaynak olmak zorunda olmayan projelere yatırım yaptığımız, hibe için bir programımız var.
Girişim fonumuzda ise birden fazla girişim fonunun bir ortaya çıkmasıyla yaklaşık 250 milyon dolar gibi bir fon ortaya çıkıyor. Ve bu fon, yerli bir halde Ton ekosisteminde geliştirecek projelere yatırım yapıyor. Venture yatırımları olduğu için ticari maksadı olan projelere bir sonuca varmak. Bu iki programla biz aslında Ton ekosisteminde ve düşüncelerinde vakitte Telegram üzerinden hayata dokunur webapp virüsleri blok zincirini kapsamlı bir şekilde vermiştir.
Peki bu startup’lar en çok hangi alandan geliyor?
Bölgeden bölge değişiyor aslında. Ancak Türkiye’den bilhassa oyun ile ilgili bir talep var zira Türkiye’de oyun alanında önemli bir güce sahip sahibiz geliştiriciler açısından. Bu da en fazla oyun projelerinden daha fazla açık fikirlilikten kaynaklanır.
Hemen yuvalarının hepsi web3’e projelerini, oyunlarını bir formda implemente edip artık web3’ün farklı adımlarını fırlatmak. Bölümler vakitte launchpadler geliyor. Ton üzerinde gidecekleri defterler kendi launchpadinden bilgileri yahut kendi launchpadlerinde Ton gruplarına de yer vermek isteyenler de var. Çabucak ortamında her kategoride bize talep geliyor. Yüklü olarak mainnetimizi cüzdanlarımızı entegre etmeyi öneriyoruz. DeFi platformları oluşturmak isteyenler var. Son vakitte üç projeden bahsetmek istiyorum: Ston, Megaton ve Tsunami Exchange. Bu üç platform Ton özelinde bir merkeziyetsiz borsa tahlili sağlıyor.
En son örnek Tsunami: Telegram üzerinde bir merkeziyetsiz borsa inşa ediyor. Telegram’ın dışından çıkmadan görüntüleyebilecek durumda olacaksınız. Bu tip tek örnek. Telegram’da şu anda vade sürecinde özelinde merkeziyetsiz bir borsa tahlili şimdi yok.
Geçen aylarda bir hackhaton organize ettiklerimiz ve çok proje geldi. Bu projeler yüklü olarak altyapı geliştirme ve birebir vakitte DeFi, launchpad ve oyun platformlarını geliştirmek için çalıştırmayı başardı.
Web1’den web2’ye geçişin ne kadar sancılı olacağını düşünüyorlar. Hatta bu geçişin örnekleri hala hayatımızda. Artık ise web2’den web3’e geçiş hatta web4’ün örneklerini konuşuyoruz. Web1’den web’ye geçişte web3’e geçişle karşılaştırmanız nasıl olur? Yoksa çok daha süratli bir geçiş mi oluyor?
Web2 kullanıcıları yani kripto ile ilgisi olmayan beşerler web3’ü nasıl kullanacaklarını bilmiyor. Örnek web2’de kullanıcı ismi, email adresi yahut telefon numarası ve beraberindeki bir parola ile web2 platformlarını taşıyacak.
Ama web3’te artık dijital cüzdanlarımızı kullanmak zorundayız. Artık beşerler bir borsaya kaydolup, Orada bir kripto para almak ve daha sonra bir dijital cüzdan oluşturmak o dijital cüzdanı ortadan kaldırmak mecburiyetindeler. İlk girişimcilerin bu tarafta bir inovasyon oluşturması gerekiyor. Bu zorluklarımızı aştığımızda web3’ün yeni internet periyoduna açık orta farkla en yüksek beklentileri düşünüyorum. Temel ihtilal o vakit başlayacak. Bu taraf perakende kullanıcılarının gemiye bindirmenin kolaylaştırılması gerekiyor. Girişimcilerin en çok düşünmesi gereken şey, kriptoyu bilmeyen insanlar biz web3’e nasıl entegre edebiliriz.
Burada bir nokta da şahsî bilgilerin saklılığı. Web2 platformları ferdî bilgilerimizi kendi merkezi veritabanlarında depoluyor. Bu bilgiler okunabilir, değiştirilebilir, silinebilir. O denli bir risk var. Ancak blockchainde depolanan datalar şayet kriptolarsak yalnızca bizim cüzdanımız tarafından gözükür. Değiştirilemez, silinemez. Elbette bu blockchain anlayışından blockchaine değişiyor. Şahsî datalarda son vakitlerde Whatsapp’ın da bilhassa Türkiye’de yaşatmış olduğu bu data krizi insanları biraz daha kriptografiye yöneltmeye başladı. Blockchain’in değeri aslında bilgilerimizin değerini anladığımızda artacak diye düşünüyorum.
“2022 Whatsapp data krizinde 6.9 milyon Türk Telegram indirdi”
Telegram’ın whatsapp’a öncülük etmesi daha kriptosever olması bir avantaj olsa gerek…
Telegram’In zati gemi olarak kapatmaya çok ehemmiyet vererek değerli. Rusya cephesinden Pavel Durov’dan kesinlikle başlı bilgiler istiyor ve bu yönün mümkün olmaması için Pavel Durov tarafından reddedilmek zorunda kalınıyor. Aşikâr başlı uyuşmazlıklar yaşıyorlar. Kendi ülkesinin istihbaratının sahip olduğu bilgi dahi sağlayamıyor. Son vakitlerde yaşanan faal bir olaydan örnek vereyim: Brezilya’da bir okula taarruz düzenleniyor ve akını düzenlediği küme Telegram üzerinden bağlantı kuruyorlar. Ve ne yazık ki Telegram bu hususta dahi ne yazık ki işbirli sağlayamayan zira arkadaş olarak kullanıcıların saklılığı ön planda. Hatta o hafta Brezilya Telegram’ı yasaklanıyor.Daha sonra ise bu karar geri çekiliyor. Zira onlar da Telegram’ın bu verilerinin yapısının korumak üzere tasarlandığının bilincindedir. Whatsapp’taki bilgi krizinde Türkiye’den Telegram’da çok önemli bir indirme gerçekleşti. 2022’de teyit edilmeyen bilgi olayı Türkiye’den yalnızca tekil indirilme sayısı 6.9 milyon civarında. Aşikâr başlı avantajlar da var. Telegram’da kendinize bir bildirim gönderebiliyorsunuz. Oraya gönderdiğiniz bir resmi 4-5 yıl sonra da görün. Whatsapp’ta lokal cihazım bu bilgisayar depolamazsa bir mühlet sonra yok oluyor. Web3 sanayisinin Telegram’ı tercih etmesi için önemli sebepler var. Yapısal olarak buna biraz müstehak.
Türkiye’de görülen potansiyele ne ölçüde ve bu görülen potansiyele uyumlu bir taleple karşılaşıyor musunuz?
Ton şu anda katman bir blokzinciri, ultra hızlı ve mükemmel vakitte milyarlarca kullanıcıyı taşıyabilecek kapasitede dizayn edildi. Telegram’ın da Ton’u tercih edilen sebeplerinden bir tanesi de Ton’un bu kapasitesi. Türkiye’deki talep de Ton’un kapasitesinin süresi periyotlarda daha da artacaktır. Ziraat blokzincirleri yüksek bir talep yapılarında tıkanıyorlar ve yetkilendiriliyorlar.
Boğa depolama daha çok mu var bu durumda?
kesinlikle denli. Biz Türk kullanıcılarının sahip oldukları varlıklara dayanmak istiyoruz. Önreğin Telegram’da bir cüzdan var. Asıl gaye Telegram’da kriptoyu okumaların buna ulaşmasını sağlama. Cüzdan da özel olarak Ton için tasarlandı. Bunun bir köprü olması yoluyla, yahut başka borsalar da bir köprü olabilir, biz Ton ekosistemindeki eserlere Türk kullanıcıların geçişini süratlice elde etmeyi amaçlıyoruz. Bu eserler merkeziyetsiz borsalar olabilir, NFT pazaryerleri olabilir, launchpadler olabilir. Beşerler Ton ekonomisindeki projelere hızlı bir şekilde yatırım yapmak. Ya da yatırım yapmasına da gerek yok kimi yapmasıyla verilen görevin yerine getirilmesiyle de oluyor. örnek; bir proje başlatılacak, bu projeye yatırım yapmanız istenmiyor, üye olup misyonlarını tamamlamanız bekleniyor. Rastgele bir fiyat ödemeden airdrop alabiliyorsunuz. Bu da yarışmacılar yarışınca çekebilecek ayrıntılardan biri.