Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Finansal İstikrar Raporu yayımlandı. Raporda şöyle denildi:
“Koronavirüs salgınına karşı global ölçekteki kapanma tedbirlerinin kademeli biçimde gevşetilmesi, salgın boyunca alınan ve çoğunluğu hala devam eden ekonomik ve finansal destekleyici önlemler ve takip eden periyotta aşı konusundaki gelişmelerin katkısıyla, 2020 yılı ikinci yarısından itibaren global iktisadi faaliyette toparlanma eğilimi başlamıştır. Bu doğrultuda 2020 yılı Ekim ayından bu yana gelişmekte olan ülke (GOÜ) pay senedi piyasaları ve vakit zaman dalgalanma göstermekle birlikte tahvil piyasalarına portföy girişi yaşanmıştır.
Gelişmiş ülkeler ile Türkiye ve emsal ülkeler başta olmak üzere GOÜ borsaları karantina tedbirlerinin azaltılmaya başladığı Mayıs 2020’den bu yana olumlu performans sergilemiştir. Başka yandan, salgının ve salgın periyodunda sağlanan mali dayanakların tesiri ile artan gerçek bölüm ve kamu bölümünün yüksek borçluluğu hem gelişmiş ülkelerde hem GOÜ’lerde birer kırılganlık ögesi olarak ön plana çıkmıştır.
Önlemlerin müddeti, önlemlerden çıkışın zamanlaması ile bu sürecin yaratacağı ödünleşimlerin yönetilmesi ve aşılama konusunda ülkeler ortasındaki farklılıklar global büyüme görünümü üzerinde belirleyici olacaktır. Önümüzdeki devirde ekonomik büyümede ülkeler ortasındaki farklılaşma ve gelişmiş ülke para siyasetlerine dair belirsizlikler GOÜ’lere yönelik sermaye akımlarında oynaklığa neden olabilecektir.
Yurt içi iktisadi faaliyet 2020 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren iç talepte daha besbelli olmak üzere, güçlü bir toparlanma kaydetmiştir.
Kredilerdeki ivmelenme iç talep kanalıyla ithalatı artırmıştır. Öte yandan, 2020 yılı ikinci yarısında ihracatta görülen artış eğilimi, global büyüme görünümünün kademeli biçimde iyileşmesi ve değerli ticaret ortaklarımızın bulunduğu Avrupa ülkelerinde salgın kaynaklı kısıtlamaların daha fazla hizmetler bölümüyle sonlu kalmasıyla 2021 yılı Ocak-Nisan devri prestijiyle devam etmiştir. Sanayi üretimindeki güçlü seyre rağmen, salgının yayılımının devam etmesi başta turizm olmak üzere hizmet dalındaki toparlanmayı sınırlamaktadır. Güçlü seyreden iç talebin yanı sıra ithalat fiyatlarındaki artış da dış dengeyi olumsuz etkilemektedir. Buna rağmen, ihracattaki güçlü artış eğilimi, altın ithalatındaki bariz gerileme ve finansal şartlardaki sıkılaşmanın tesiriyle kredilerde gözlenen yavaşlama cari süreçler hesabında öngörülen iyileşmeyi desteklemektedir. İstihdamı müdafaaya yönelik önlemler salgının işgücü piyasası üzerindeki olumsuz tesirlerini sonlandırırken, işgücüne iştirak oranındaki yükselme eğilimi son aylarda işsizlik oranını artırıcı tesir yapmaktadır. Memleketler arası emtia fiyatlarındaki artışların yanı sıra talep ve maliyet ögeleri, kimi dallardaki arz kısıtları ve enflasyon beklentilerindeki yüksek düzeyler, fiyatlama davranışları ve enflasyon görünümü üzerinde risk oluşturmaya devam etmektedir.
2020 yılı son çeyreğinden itibaren sıkılaştırılan para siyaseti ve salgına yönelik önlemler kapsamında gerçekleştirilen kredi kampanyalarının son bulması ile birlikte kredi büyümesi son Rapor periyodundan itibaren düşüş eğilimine girmiştir. 2020 yılı Eylül ayı ile karşılaştırıldığında 2021 yılı Nisan ayı prestijiyle kur tesirinden arındırılmış yıllık (KEA) toplam kredi büyümesi yüzde 25’ten yüzde 13’e, KEA ticari kredi büyümesi de yüzde 19’dan yüzde 8’e gerilemiştir. Kişisel kredi büyüme oranı ise 2020 yılı Eylül ayında yüzde 50’yi aşmış ve 2021 yılı Nisan ayında yüzde 34 düzeyinde gerçekleşmiştir. Kredi büyümesine ait yakın periyot eğilimler göz önünde bulundurulduğunda, mevcut sıkı mali duruşun krediler üzerindeki yavaşlatıcı tesirinin önümüzdeki periyotta belirginleşmesi ve yaz aylarında baz tesirlerinin de devreye girmesiyle yıllık kredi büyüme oranlarının gerilemeye devam etmesi beklenmektedir.
Mevcut Rapor devrinde gerçek kesimin yabancı para (YP) açık konumundaki gerileme YP mevduatlardaki artış ve YP borçlarda devam eden düşüş kaynaklı olarak devam etmiştir. Bölümün net YP açık konum meblağı 2021 yılı Şubat ayı prestijiyle bir evvelki yılın tıpkı devrine nazaran 15 milyar ABD doları azalarak 155 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Dalın kısa vadeli döviz durumu fazlası ise 2020 yılı başından bu yana süratli formda artarak 2021 yılı Şubat ayında yaklaşık 26 milyar ABD doları düzeyine ulaşmış, kısa vadeli YP varlıkların kısa vadeli yükümlülükleri karşılama oranı yüzde 127 düzeyine çıkmıştır. YP konumuna ait kelam konusu göstergelerde süregelen iyileşme gerçek kesim firmalarının mali bünyelerinin kur gelişmelerine karşı dayanıklılığını artırmaktadır.
Birebir devirde, salgın kaynaklı olarak artan finansman muhtaçlığının bankacılık dalı tarafından TL cinsi olarak aktif bir biçimde karşılanması ve kur artışının YP borç stoku üzerindeki tesiri ile gerçek dal finansal borçlarının GSYİH’ye oranı yüzde 57’den yüzde 63’e yükselmiştir. Buna rağmen, Türkiye’de gerçek bölüm borçluluk oranı 2020 yılı üçüncü çeyreği prestijiyle GOÜ, G20 ve dünya ortalamalarının gerisinde seyretmeye devam etmiştir.
Salgın devrine mahsus uygun şartlı kredi kampanyalarının ardından kredi şartlarının sıkılaşması ve azalan ihtiyati nakit ve nakit gibisi varlık tutma tercihinin belirleyici tesirleriyle hanehalkı finansal varlık ve yükümlülüklerinin büyümesi mevcut Rapor periyodunda yavaşlamıştır. Kelam konusu devirde yükümlülük büyümesine en büyük katkı görece güçlü bir artış sergileyen muhtaçlık kredisi ve ferdi kredi kartı hareketlerinden gelirken varlık kalemi üzerinde tasarruf mevduatı, pay senedi ve değerli maden tercihleri belirleyici olmuştur. 10 yıllık ortalaması yüzde 47 düzeyinde bulunan hanehalkı finansal kaldıraç oranının son yıllarda gösterdiği kademeli düşüş eğilimi salgın devrinde sona ermiş, kaldıraç oranı mevcut Rapor devrinde yüzde 36 düzeyinde yatay bir seyir izlemiştir. Öbür taraftan, Türkiye’de yüzde 18 civarında olan hanehalkı borcunun GSYİH’ye oranı, yüzde 51 düzeyindeki GOÜ ortalamasının altında seyretmeye devam etmektedir.
Salgının firmaların nakit akışı ve hanehalkının borç ödeme kapasitesi kanalıyla bankacılık kesimi etkin kalitesi görünümü üzerindeki muhtemel tesirleri, alınan kapsamlı siyaset önlemleriyle sonlandırılmıştır.
Kredi taksitlerinin ötelenmesi, TGA ve yakın izlemedeki krediler için gecikme müddetlerinin belirlenen bir periyot için uzatılması, KGF teminatlı krediler üzere önlem ve uygulamalar sonucu TGA bakiyesi yataya yakın seyretmiş, kredi bakiyesi kuvvetli bir halde artmış ve kesimin TGA oranı 2021 yılı Mart ayı prestijiyle yüzde 3,8 düzeyine gerilemiştir. Öbür taraftan, gerek gecikme müddetleriyle ilgili düzenleme gerekse döviz kurundaki yükselişe bağlı olarak yakın izlemedeki kredi bakiyesi 2020 yılı ikinci çeyreğinden itibaren artmaya başlamış, kelam konusu kredilerin toplam canlı krediler içindeki hissesi ölçülü bir artışla 2020 yılı Mart ayındaki yüzde 10,9 düzeyinden 2021 yılı Mart ayı prestijiyle yüzde 11,1’e yükselmiştir.
Yapılandırılan yahut yakın izlemede sınıflandırılan kredilerin takip hesaplarına intikalinin tarihi ortalamalarıyla uyumlu biçimde hareket edeceği, BDDK’nın kredilerin sınıflandırılmasına esneklik sağlayan uygulamasının sonlanması halinde iktisadi faaliyetin güçlü seyriyle birlikte TGA oranındaki yükselmenin hudutlu olacağı beklenmektedir. Kesimin ihtiyatlı bir yaklaşımla karşılık ayırmaya devam etmesi sayesinde etkin kalitesindeki mümkün bozulmanın yönetilebilir düzeylerde kalabileceği öngörülmektedir.
Bankacılık bölümünün kısa ve uzun vadeli likidite konumları güçlü görünümlerini korumaktadır. Likidite karşılama oranları (LKO) yasal alt limitlerin hayli üstünde olup, bölümün kredi/mevduat (K/M) oranı 2021 yılı Nisan ayı prestijiyle yüzde 100 düzeyinde istikrarlı bir seyir izlemektedir. Dalın TL ve YP K/M oranları sırasıyla yüzde 150 ve yüzde 55 olup, mevcut YP likidite fazlası ve TL likidite muhtaçlığı yurt içi ve yurt dışı takas piyasaları ile faal bir biçimde yönetilmektedir.
Mevcut Rapor periyodunda global ve yurt içi gelişmelere bağlı olarak artan risk primine rağmen bankalar yurt dışı borçlanma piyasasında sendikasyon kredilerini evvelki yılın birebir periyoduna nazaran benzeri maliyetlerle ve yüzde 100’ün üzerinde yenilemektedir. Firmaların yatırım iştahının seyri ve mudinin YP mevduat tercihi ise bankaların yurt dışından borçlanma muhtaçlıklarını azaltan ögeler olmuştur.
Bankacılık kesiminin global şoklara karşı kâfi tampon bulunduran YP likit etkin portföyleri 2021 yılı Mart ayı prestijiyle kısa vadeli YP cinsi yurt dışı borcun yüzde 81’ini karşılayabilmektedir.
Bankaların kur takası durumlarıyla birlikte likit etkinlerinin kısa vadeli borcun tamamını karşılayabildiği görülmektedir.
Bankacılık bölümü kârlılığında mevcut Rapor periyodunda görülen gerilemede, net fiyat ve komite gelirleri ile artan fonlama maliyetleri üzerinden net faiz gelirlerindeki düşüş tesirli olmuştur.
Aktif-pasif vade farkı ve 2020 yılında kullandırılan düşük faizli krediler kaynaklı olarak net faiz gelirlerinde görülen düşüş, güçlü kredi büyümesi kaynaklı hacim tesiriyle bir ölçü dengelenmiştir.
2021 yılı birinci çeyreğinde net fiyat ve komite gelirleri kârlılığı desteklerken, önümüzdeki devirde kredilerdeki tekrar fiyatlama sürecinin devamıyla birlikte net faiz marjı kanalından gelen kârlılığı sınırlayıcı tesirin hafifleyeceği öngörülmektedir. Karşılık gelişmeleri, düşük seyreden operasyonel masraflar büyümesi ve sermaye piyasası süreçleri devir kârlılığına olumlu katkıda bulunmuştur.
Geçtiğimiz Rapor periyodunda ihtiyatlı bir yaklaşımla ayrılan karşılıklar kesimin risk idare kapasitesini desteklerken, mevcut Rapor periyodunda kredi karşılık masraflarındaki azalış da kârlılığa olumlu yansımıştır.
Bankacılık kesimi sermaye yapısı güçlü görünümünü korumaktadır. Sermaye yeterlilik rasyosu (SYR) mevcut Rapor periyodunda 143 baz puan gerileyerek yüzde 18 seviyesinde gerçekleşmiştir. SYR hesaplanmasına ait kullanılabilecek salgın devri imkânlarının BDDK tarafından 30
Haziran 2021 tarihine kadar uzatılması genel olarak SYR’yi desteklerken, kredi riskine temel fiyatın hesaplanmasına ait imkânda kullanılabilecek döviz kurunda yapılan güncelleme SYR’yi düşürücü istikamette etkilemiştir. Kârlılık mevcut Rapor periyodunda azalsa da özkaynaklara olumlu katkı sağlamaya devam etmiştir.
Finansal İstikrar Raporunun alt kısımlarında yer alan temel göstergeler kullanılarak hesaplanan Makrofinansal Görünüm Endeksi, 2020 yılı birinci yarısında global salgının olumsuz tesirleri sonucunda geriledikten sonra izleyen periyotta kademeli formda toparlanarak 2021 yılı birinci çeyreği prestijiyle tarihi ortalamasının üzerine çıkmıştır.
Son iki çeyrek prestijiyle krediler ve bankacılık sistemi bilanço sağlamlık göstergeleri ile firma bölümü ve hanehalkı finansal gelişmeleri daha destekleyici bir pozisyonda olmuştur. Global finansal şartlar bu devirde olumsuz istikamette gelişirken, yurt içi makroekonomik ortam iktisadi faaliyette kaydedilen güçlü seyir ile bir ölçü iyileşirken enflasyon ve cari istikrara yönelik riskler değerini korumuştur. Yılın geri kalanında sıkı nakdî duruşun tesirlerinin belirginleşmesiyle cari istikrarda ve enflasyon görünümünde beklenen iyileşme makrofinansal istikrarı destekleyecektir. Fiyatlar genel seviyesinde sağlanacak istikrar, ülke risk primlerinde düşüş, zıt para ikamesinin başlaması, döviz rezervlerinin artış eğilimine girmesi ve finansman maliyetlerinin kalıcı olarak gerilemesi yoluyla önümüzdeki devirde makroekonomik ve finansal istikrarı olumlu etkileyecektir. “
Dünya