ÖZGE YAVUZ
Çocuğunu birinci alışveriş tecrübesi kazanması için oraya gönderirsin, akşam işten konuta dönerken geç kaldığında “Mustafa Ağabey bana iki ekmek ayır” dersin. Konutunun adresini bilir, veresiye satar, gerekirse borç verir, seni ve aileni tanır. Mahallenin bakkal ağabeyidir o… 1990’dan sonra süpermarketlerin sayılarının süratle artmaya başladığı periyotlarda perakende bölümü yine şekillenirken, ‘Kahraman bakkal, süpermarkete karşı’ haberlerinin baş aktörü olmuştur bakkallar. Yıllardır organize besin zincirlerine karşı çaba veren bakkallar, bugün yine gündemde. Sebebi ise pandemide değişen toplumsal alışkanlıklar. Türkiye’de geçen yıl Mart ayında başlayan pandemi sürecinde, neye uğradığını şaşıran tüketiciler birinci şokla birlikte marketlere koştu, rafları boşalttı. Market raflarında eser bulamayan kimi müşteriler ise mahallenin bakkalına koştu. Bakkallara yine ayağı alışan müşteriler, mahalledeki esnafın adeta farkına vardı.
Birçok avantajı var
Bakkallar, bir toplumsal dayanışma merkezi üzere faaliyet gösteren yapılar aslında. Bizi yakından tanıyan, kredi kartı ya da nakit para olmadığında veresiye imkanı sunan, konuta servis de yapan bakkallar, pandemide yine yıldız oldu. Kısıtlama sürecinde konutundan çıkamayan müşterilerine telefonla sipariş alıp konuta teslim imkanı sunan bakkallar, çok daha fazla tercih edilmeye başlandı. Hafta sonu kısıtlamalarında konuta en yakın nokta tekrar çoklukla bakkallar oldu. Yürüme uzaklığında olup, bilhassa günlük muhtaçlıkları market fiyatına sunan bakkallara yönelik ilgi artmaya başladı. Bu haberi hazırlarken görüştüğüm bakkala gelen bir müşteriye, “Neden bir süpermarket yerine burayı tercih ettiniz” diye sorduğumda şu yanıtı verdi: “Kendisini hem tanıyoruz, hem de aldığım eserlerde marketle ortasında bir fiyat farkı yok. Üstelik pandeminin birinci günlerinde marketlerde raflar boşken, burada istediğimiz eseri bulabildik. Konuta de getiriyorlar üstelik.”
Sayı 220 bini buluyor
Bugün Türkiye’deki bakkal sayısı 220 bin olarak belirtiliyor. Son 10 yıldır ise sayı pek değişmiyor. Bakkallar çoğunlukla dükkanı kapatmıyor, el değiştiriyor. Sayı azalmıyor tahminen lakin bakkalın da iş modeli değişiyor. 1990’lı yıllardan evvel envai çeşit eser satan bakkallarda artık eser çeşidi azalmış durumda. Daha çok ekmek, tütün mamulleri, yoğurt, süt, yumurta, çay, şeker üzere günlük gereksinimlere yönelik eserler satılıyor. Bir de bakkallık işine emekli olan ya da biraz sermayesi olan girişimcilerin girdiği lakin iyi fizibilite yapmadıkları için 1-2 yıl içinde yok olup gittikleri belirtiliyor. Buradaki püf noktası şu: Bakkalların mahalleyi iyi tanıması gerekiyor.
Veresiye defteri kabarıyor
►İstanbul Maltepe’de 47 yıldır bakkallık yapan mahallenin Niyazi Ağabeyi, Niyazi Sarı’ya da son devirde işlerindeki değişimi sorduk. Pandemiyle birlikte cirosunda hareketlilik olduğunu söyleyen Sarı, sabah 07.30’da dükkanı açtığını, marketlere karşı bu saat farkından ötürü bir adım öne geçtiğini söyledi. Organize besin bölümünün hareket kazanmasıyla birlikte eski çıkarlarının kalmadığını belirten Sarı, mahallelinin en çok yoğurt, ekmek, tütün mamulleri, süt üzere günlük eserleri tercih ettiğini, birçok eserde marketle birebir hatta kimi eserlerde marketten daha ucuz olduklarını sav etti.
Tedarikçilerin de pandemi periyodunda açık hesap uygulamasından peşin ödemeye döndüğünü belirten Sarı, “Gıda toptancıları vade yapıyor. Tütün mamullerinde de yapılıyor. Birtakım üreticiler de bir hafta 15 gün vade imkanı sunuyor. Ancak genelde peşin ödeme isteniyor” dedi.
Gelelim bakkalların veresiye defterine. Niyazi Ağabey’e “Veresiye defteri kabarık mı” diye soruyoruz, “Olmaz mı hiç” diye yanıtlıyor. Pandemide işsiz kalan, finans külfeti çeken, ya da kredi kartı olmayan müşteriler ile bir ayı güç bitiren emeklilerin veresiye defterini kabarttığına dikkat çeken Sarı, “Her aybaşı maaş alınca borcunu kapatan da var, taksitle veren de… Hatta bizim kimi müşterilere borç para verdiğimiz bile oluyor. Kendi sistemimizde bir finans akışı yönetiyoruz. Devletin bizi müdafaası lazım” diyor.
“Bu da, askıda bakkal borcu”
Birtakım hayırseverler bilindiği üzere, vatandaşın veresiye defterlerinde birikmiş olan borçlarını ödüyor, onlara bilinmeyen bağışta bulunuyor. Niyazi Sarı da, geçen Ramazan ayında bir hayırseverin 2 bin 500 lira ödeyerek 7-8 vatandaşın borcunu sıfırladığını söyledi. Sarı, “Zaman vakit bu türlü hayırseverliklere şahit oluyoruz” dedi. Bu da, askıda ekmek ya da fatura üzere, ‘Askıda Bakkal Borcu’.
Bendevi Palandöken: Bakkallık ölmez
59 yıllık bakkal olan ve Ankara Cebeci’de hala bu dükkanı işleten Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) Genel Lideri Bendevi Palandöken, pandemide vatandaşın yalnızca bakkal değil, mahallesindeki kasabı, manavı, çiçekçiyi de keşfettiğini söyledi. Palandöken şöyle devam etti: “Eskiden beri mahallede olan esnafın farkına varıldı. Bunlar hem keşfedildi, hem de ne kadar gerekli olduğu hissedildi. Vatandaş market kuyruğuna girmedi, ‘Mehmet Amca bana 1 kilo un gönder eve’ dedi. Yürüme aralığı olduğu için de pandemide bakkallarda bir hareketlilik oldu. Bakkallar, bir toplumsal dayanışma merkezidir aslında. Her bakkal bir psikolog üzeredir. Mahallede sizi en iyi tanıyan insandır. Mesken adresinizi bilen, hastalandığı vakit çocuğunuzu doktora bir arada götürebildiğiniz, yol parasını aldığınız, faizsiz kredi temin ettiğiniz kişidir.
O bölgenin insanıdır, herkes tanır. Paraya sıkıştığınızda kuyumcu dükkanına gitmezsiniz, lakin bakkala gelirsiniz, güya sizin dükkanınız üzeredir. Dersiniz ki, “Bir 5 lira ver, taksi bekliyor. Ben akşam, beyefendi gelince veririm.” Ayrıyeten eserleri tadarak alırsınız, fiyatlar da marketlerden ucuzdur. Bakkalda daima fiyat güncellenmez marketlerdeki üzere. Lakin her ne kadar bakkallara uğrama sıklığı son periyotta artarsa artsın problemlerimiz var. Dalda bakkallara karşı haksız rekabet var. Bunun için perakende yasasında düzenleme yapılması lazım. Dünyanın hiçbir yerinde sabahtan akşam 10’a kadar açık kalan market yok. Yurtdışında market zincirleri 6’da 7’de kapatır. Dünya bunu yapmış, küçük esnafı muhafazaya almış. Bizde de yapılmalı.”
Servet Topaloğlu: Ticaretin vazgeçilmez ögeleri
Perakende kesimine yıllarını veren, geçmişte Metro-Real kurucu genel müdürlüğü, Tansaş-Macrocenter genel müdürlüğü, CarrefourSA icra heyeti üyeliği, Bim-FİLE kurucu icra heyeti üyeliği ve Yaşar Holding idare şurası üyeliği vazifelerinde bulunan ve hala perakende idare mentorluğu yapan Servet Topaloğlu da, pandemiyle birlikte değişen dinamikleri anlattı. Besin perakendeciliğinde kazanan formatın müşteriye yakın olan mağazalar olduğunu belirten Topaloğlu, “Organize perakendede discount ve küçük marketler daha avantajlı konumdalardı. Bakkallar ise her vakit ticaretin vazgeçilmez ögeleri olarak kalacaklar” diyor. Pandemi periyodunda e-ticaretin de kazandığına vurgu yapan Topaloğlu, “E-ticaret formatı pandemi sürecine mesken ödevlerini tam hazırlamış olarak girdi. Tüm tüketicilerin elinde dijital bir aygıt vardı, ödeme teknikleri çok gelişmiş ve güvenlik açısından da oldukça iyi yapılandırılmıştı, kargo şirketi süratli sevkiyata hazırdı ve perakendeciler lakin yanlışsız eserleri, yanlışsız fiyata ve iade garantili satmaları kaidesiyle başarılı olacaklarına ikna olmuş ve sistemlerini buna nazaran kurmuşlardı. Pandemi periyodunda tüketiciler “mecburen” dijital kanalları kullanmak zorunda kaldı ve olumlu istikamette şaşırdılar. Beklemedikleri bir hizmeti eksiksiz alabildiklerini gördüler. Bu sayede e-ticaret satışları dayanılmaz bir sıçrama yaptı. Bu trend kalıcı” diye konuşuyor.
Kanal değişimi yaşanıyor
Ipsos Hane Tüketim Paneli’nden derlenen yıllık bilgiler de, gerçek alışverişçi davranışlarını, 2020 yılında görülen davranış değişimlerini ve oluşan yeni trendleri ortaya koydu. Buna nazaran; alışveriş davranışındaki en bariz değişim alışverişçinin daha seyrek alışverişe gitmesi oldu. Haziran ayı, olağanlaşma telaffuzlarının tesiri ve meskende stok oluşumundan kaynaklı daha olağan geçti üzere görünse de eski yılların üzerinde bir harcama kelam konusu. Tüm bu etkenlere bağlı olarak hanelerin davranışlarında belirli trendler oluştu. Bu trendlerden biri de “kanal değişimi” oldu.
Buna nazaran, artık daha az noktaya gidiliyor, online alışveriş hayatımıza girdi ve alışverişte yakın noktalar tercih ediliyor. Hane içi harcama dinamiklerine bakıldığında; hanelerin kanal tercihlerinde, artan indirim marketleri trendi görülüyordu. Bu sene ise indirim marketleri geçmiş yılların ortalamasının üzerinde büyüdü. Haneler, harcamalarının 1/3’ünü indirim marketlerinde yaptılar. Bu sene alışveriş için yakın yerlere gidilmesi bağımsız süpermarketlerin de hisse artırmasını sağladı, açık pazarlar ise hisse kaybeden tek alışveriş yeri oldu.
Organize perakendede market sayısı 35 bini aştı
Yapılan araştırmalara nazaran son yıllarda tüketiciler, daha büyük metrekareli marketler yerine meskene daha yakın ve daha küçük metrekareli olanları tercih ediyor. Tüketiciler, 400 metrekareden küçük ya da400 ila 999 metrekare ortasındaki marketlere gidiyor. Bakkallar da bu formatlardakilerin büyüme oranını neredeyse yakalamış durumda.
Pekala, Türkiye’deki organize besin zincirlerinin ulaştığı son mağaza sayısı ne? Besin Perakendecileri Derneği bilgilerine nazaran Türkiye’deki organize market sayısı 2020’de 35 bin 675’e ulaştı. Sayı 2019’da 32 bin 906’ydı.
Dünya