Ali Ağaoğlu ve Hakan Güldağ, bu hafta sohbetlerinde 2021 büyüme trendlerine değindi. İhracatın bu yıl büyümeye katkı sağlayacağını söyleyen ikili, negatif tarafta emtia fiyatlarına dikkat çekti. Kurlarda ise şimdi bir trend değişikliği olmadığı belirtildi
Güldağ: Görünen o ki, sanayi cephesinde, imalat cephesinde işler iyi gidiyor. Yalnızca Sanayi Üretim Endeksi kasımda yıllık olarak yüzde 11 yükselme gösterdiği için söylemiyorum. Ki, çok iyi bir haber. Dün Türkiye’nin en büyük gümrük müşavirliği şirketlerinden birindeydim. İhracat da iyi gitmeye devam ediyor.
Ağaoğlu: Nasıl bilgiler? Güldağ: Aralık ayında gördüğümüz ivme devam ediyor. Yalnızca İstanbul’da değil. Anadolu’da da ihracat, münasebetiyle üretimde bir düşüş yok. Hatta bir kısım ihracat sayılara da yansımıyor. Aslında daha fazla ihracat yapıyoruz. Ağaoğlu: Ne kastediyorsun? Güldağ: Mikro ihracatı kastediyorum. E-ticaret süratle büyüyor. Keza e-ihracat ve mikro ihracat da… Diyeceksin ki ismi mikro, ne olur? O denli değil. Her pakette 700-800 Euro. Önemli para ediyor. Denizli’de geçen sene hudut ötesi e-ticaretten 4 milyon dolar gelir elde eden bir firma ile konuştum. Bu yıl, gayesi 8 milyon doların üstüne çıkarmış. Artık bizde 90 bin civarında ihracatçı var. 10’da biri bu türlü yapsa, diyelim ki 9 bin ihracatçı, sayılar büyüyor. Sayıları Türkiye’de takip eden yok diye, kendisi de yok demek değil. Hiç ihracat yapmayan da bu yolla ihracat yapmaya başladı. Sonra bakıyorlar, Türkiye’den online pazar yerleri üzerinden satış imkanı varsa, ABD’de de online pazar yerleri var. Onlara da bu defa B2B satışlara da başlamışlar.
Ağaoğlu: O vakit bu yıl büyüme için ihracata oldukça iş düşecek…
Güldağ: O denli görünüyor. Artık kasım sanayi üretimi şunu da gösterdi. 2020’nin son çeyreğinde büyüme beklenenden yüksek olabilir. Hasebiyle, 2020 büyümesinin tamamı da daha yüksek olabilir. Mesela Dünya Bankası 0.5 büyüme beklediğini açıkladı 2020 için. Aralık ayı sanayi üretimi daha düşük gelse bile yüzde 7 civarında bir son çeyrek ortalaması gelebilir üretim tarafında. Bu da son çeyrek büyümesini yüzde 5’e yaklaştırabilir. O vakit büyüme de 2020 yıllık bazda yarım değil en az 1.5 olur.
Ağaoğlu: İki şeye çok fazla kafayı takmamayı öğrendim. Bir tanesi büyüme sayıları. Geçmişin büyüme sayısı bana gelecekle ilgili bir şey söylüyor mu diye bakarım evvel. Mesela çalışanların enflasyon oranında artırım aldıklarında da misal bir durum var. Aslında geçmişteki enflasyondaki kayıplarını telafi ederler. Büyüme denilen şey de yaşandı bitti. Biraz da korkulu bir halde bitti. Olumlu tarafta kalmak avantajlı diye bakılacak birinci olarak.
Güldağ: Alışılmış, sonuçta Çin, Bangladeş ve Mısır ile birlikte olumlu büyümede yer alıyorsun dünyada. Lakin son 3 yıl diye bakarsan, 2018 yüzde 2.6, 2019 yüzde 0.9, 2020’de haydi diyelim ki yüzde 2. Ortalaması 2 bile olmuyor. Yetmeyeceğine nazaran, ne üzere siyasetler geliştirmemiz gerekir diye bakmamız lazım. Ayrıyeten bu yılki büyümeyi kestirim ederken baz tesiri açısından da kıymetli.
Ağaoğlu: Katılıyorum. Bunları takip etmek zorundayız elbette. Ben de dertsiz bir formda izlemiyorum, dertli bir formda dikkat ederek izliyorum birebir sebeplerden ötürü. Büyüme dediğimiz sayının oynak olması makûs bir şey. Volatiliteden kastım, koronavirüsü istisna tutuyorum ancak bizi bu sene artıya taşıyacak şey ikinci çeyrekte, üçünce çeyrekte gelen çok büyük bir büyüme. Ne ile sağladık bunu? Yüzde 8-9 faizleri düşürerek sağladık.
Güldağ: Keşke bu kadarlık büyüme için, bu derece çok sorun yaratmasaydık diye de düşünebilirsin. Etkin rasyosu, zorunluk karşılıkla, enflasyonun altında faiz ile bu kadar zorlamasaydık diye düşünebilirsin.
Ağaoğlu: Sonra ne oldu, yüzde 17 siyaset faizine geldik. Artık o faizin getireceği bir fren tesiri olacak. Daha evvelki büyüme bugün gelen küçülme tesiri olacak. Artık bu yüksek faiz ortamına Türkiye o kadar katma kıymet yaratabiliyor mu? Hayır!
Güldağ: Türkiye’nin 2021 büyümesi için IMF yüzde 5, Dünya Bankası yüzde 4.5 diyor.
Ağaoğlu: Bu büyüme mümkün olacak mı? Ben önümüzdeki periyoda baktığımda çok mümkün görmüyorum, şu andaki faiz ortamıyla. Bir evvelki çalışmaya geri döneyim. Büyüme dediğiniz şey aslında bir bileşik faiz işlevi, bir evvelki yılın büyümesine siz bir büyüme eklediğinizde bir evvelki yılın büyümesini de artırıyorsunuz. Şayet müspet büyürseniz siz daima katlayarak büyüyorsunuz. Ancak bir yıl büyük bir olumlu, bir sonrakinde büyük bir negatif büyüdüğünüz ya da küçüldüğünüz vakit sizin bileşik büyümeniz yani 10-15 yıllık perspektife baktığınızda bu oynak büyüme iyi ve sağlıklı bir büyüme değil.
Güldağ: Var mı gelişmekte olan ülkelerde örneği? 8-10 yıl süratli ve daima büyüyüp, lig atlayanları biliyoruz. Çabucak hepsi de Asya-Pasifik’ten son devirde…
Ağaoğlu: Ben bir çalışma yapmıştım bu mevzuda. Enteresan bir örnek olarak karşıma Brezilya çıktı. Brezilya her yıl yüzde 3.2 ile 2.9 ortasında büyümüş. Lula periyodunda. Hiç o denli yüzde 8-10 büyümemişler. Ancak yüzde 5-8 de küçülmemişler. Daima o denli yüzde 3 civarında büyüyünce, taş üstüne taş koyup, toplam büyümeleri yüzde 40’lara ulaşmış. Fakat artık biz ‘artı kapattık, çok iyi’ dediğimizde onun bedeli var. Zira hormonlu büyüme sayesinde biz açığı kapatacağız. Onun bir bedeli olmayacak mı 2021’de? En azından birinci çeyrek yahut birinci yarı yılda o yüksek faizin tesirlerini göreceğiz. O da kritik bir süreç. Tahminen gereğince büyüyememeler bence süratli faiz indirimlerini de beraberinde getirebilir. Onun da öbür sonuçları olur.
Güldağ: Yüzde 2.9 kestirimi de açıklandı bir yabancı banka tarafından… The Economist ise yüzde 3.6 kestiriminde bulunuyor…
Ağaoğlu: Baz tesirinden ötürü 2021’de Türkiye iktisadının yüzde 3.5 üzeri büyümesini bekliyorum her halükarda. Orada bir sorunumuz yok lakin bizim esasen olağan büyüme patikamız yüzde 4.5 ortalama, Cumhuriyet tarihinden bu yana bu türlü. Yani yüzde 4.5’i garantilemeyen hiçbir büyüme manalı değil. Dünya Bankası aslında Türkiye’nin potansiyelini söylüyor.
Güldağ: Bizim burada sorun nerede, bizi bugüne kadar hangi dinamikler getirdi, bundan sonra hangi dinamikler büyütür diye bakmamız lazım…
Ağaoğlu: Ömrüm vefa ederse bir doktora tezi olarak yapmak istiyorum. Hormonlu büyümeler ya gelecek jenerasyonlara ihraç edilen kriz ya gelecek kuşaklardan çalınan refahtır. Üçüncü çeyrekteki yüzde 6.9 büyümeyi biz düşük faizle yaptık. Düşük faizin bedelini de artık 17 ile ödüyoruz ve daha da ödemeye devam edeceğiz.
Güldağ: Öte yandan, yatırımlarda bir canlanma, KOBİ’ler tarafında ihracata yönelim görüyorum. Bu yıl dış ticaret tarafında olumlu bir katkı gelebilir üzere görünüyor. Sence büyümenin dinamikleri nerelerde oluşur?
Ağaoğlu: Uygun taraflarından ve makus taraflarından bakalım. COVID-19’un dahi iyi bir tarafı olduğunu görüyorum. Beşerler aslında biraz meskende ya da ofiste kapanmak zorunda kaldığında tembelleştiler lakin biraz da erteledikleri kimi şeyleri devreye almaya başladılar. Güldağ: Ne üzere?
Ağaoğlu: Bir projesi vardı, vakti oldu o projeye kıymet verdi. Verimlilik artışında iyimser birtakım şeyler olmasını bekliyorum. Verimliliğe dönük adımlar bizi olumlu etkileyecek. Dediğin üzere, büyümenin kıymetli bir kısmının bu yıl ihracat ve yarattığı tesirlerden geleceğini düşünüyorum. Turizmde müspet taraftayım.
Güldağ: Ya negatif tarafta?
Ağaoğlu: Üretim ve sanayi tarafının en önemli kahırlarından birisi emtia fiyatlarının yükselişi ve bu yükselişin de yönetilemez olması. Bence üretim tarafında hem hammadde tedariği hem de bunların fiyatının yükselmesi bizi ihracatta da zorlayacak noktaya geliyor. Endüstriyel metaller tarafına baktığımızda, bilhassa ziraî emtiaya baktığımızda önemli bir fiyat yükselişi ile karşı karşıyayız. Buna Çin talebi, arz tarafındaki aksamalar yahut mümkün aksamalar ki buna koronavirüsün de değerli katkıları oldu. Yani beşerler tarlalara giderken bile zorlandılar yahut gidemediler yahut mevsimsel zamanlamayı yanlışsız yapamadılar. 3-5 günlük bir erteleme bile randıman kaybına yol açabiliyor. Onun için ziraî emtia tarafındaki meseleler bir tarafa endüstriyel metaller düşünce yaratabilecek hususlardan bir tanesi. Bu sene bizim açımızdan büyümeyi olumsuz etkileyecek bir aday. Kuraklığı da saymıyorum, umarım olmayacak.
Güldağ: Mevsimsel kuraklık var hiç elbet fakat şu anda şimdi ziraî bir kuraklığa dönüşmüş görünmüyor. Fakat bu istikametteki beklenti, memleketler arası fonların spekülasyon arayışlarıyla da birleşince ziraî emtiayı üst itti. Öte yandan, biraz evvel de bahsetmeye çalıştığım üzere, büyümenin kaynaklarında da bir değişim var. Mesela Türkiye’de bayan girişimciliğinin toplam girişimciliğin içerisindeki hissesi yüzde 9. Fakat iş online satış platformları üzerinden yapılan girişimciliğe gelince bayan girişimciliğinin hissesi yüzde 25’lere geliyor. Önümüzdeki periyot büyümelerine farklı faktörlerin de tesiri olacak. Fakat bizim asıl problemimiz endüstrimizin teknolojik dönüşümünde. Onu başardığımızda cari fazla veren bir büyümeye geçebiliriz ki, bu da asıl kazanmamız gereken dinamik bana nazaran. Yoksa bugünkü büyüme modelimiz artık dur-kalk dışında bir dinamik üretimiyor.
Kurdaki hareket olağan, şimdi bir trend değişikliği yok
Güldağ: Artık Türkiye varlıkları bakımından 6 Kasım’dan bu yana müspet havada gittik. Genel olarak TL’nin pahalanacağını savunduk. O denli oldu da… Artık bu hafta bir kıpırdanma var kurlarda. 7.50’yi test ettik. Sonra dolar yurtdışında hafif kıymet kazanmasına karşın, 7.40’a çekildi. Bana nazaran asıl riskler jeopolitik riskler ancak içeriden bakınca nasıl değerlendiriyorsun? Bir trend değişikliği var mı, kurlarda?
Ağaoğlu: Birkaç noktayı paylaşmakta yarar var. Artık DTH’larda artış devam ediyor ya da en azından artışın sona ermediği imajı var. Ferdi yatırımcılar neden DTH’lara kaydı diye bakmak lazım. Bir inanç erozyonu kelam konusuydu. Yeni iktisat idaresinin ve doğal Cumhurbaşkanı’nın verdiği iletiler piyasada bilhassa profesyonel kesimde daha süratli algılandı. ‘Fırsattan yararlanalım’ diye konumlarını TL varlıklarına yönelttiler.
Güldağ: 7.20’leri beklerim dedin…
Ağaoğlu: Dolarda 8.60 civarından 7.24’e geldi. İki husus var burada. Birincisi yeni yabancı gelip gelmeyeceği… Şimdilik geldiği çok teyit edilmediği için daha fazla düşüş olmadı. İkincisi, piyasalardaki birtakım hareketleri trend değişikliği olarak yorumlamak yanlışsız değil. 8.50’den 7.20’ye düşmüş olan bir kuru; ucuz bulmuş olanlar, 8.50’den satmış olanlar ve döviz muhtaçlığını ertelemiş olanlar diye üçe ayırmanın yararı var. Artık bunların hepsine baktığımızda 8.50’den satmış olan birisi için 7.30’dan 7.40’dan almak kardır, illa benim dolarım elimde kalsın diyenler için. Bir de döviz düşecek kanısıyla talebini ertelemiş olanların getirdiği bir alım var. ‘İlanihaye düşmeyecek’ diye düşünen bir kesim de olabilir. Artık insanların kıyas yapmak için vakte gereksinimi var. Yüksek TL faizinden yararlanmayarak kaybettiklerini hissetmek, bu hissin de bir müddet sonra acıya dönüşmesi vakit alıyor. Onun için çok da telâşlı olmayalım ve bunu da bir düzeltme olarak görelim. Hatta 7.75’e gitse de hala daha düzeltmenin içinde bir yerdeyiz diye düşünürüm. Ne vakit bu 8.25’lerin üzerine çıkar ve bu hareketi çık süratli yapar. O vakit bir trend değişikliği yahut yine tepe arayışı ortaya çıkar diye düşünürüm. Ona da vakit var. 7.20’den 7.40 çıkmış olan kuru ben hareketlenme olarak görmüyorum. Kurda şimdi bir trend değişikliği yok. Düşüş sonlarına yaklaşıyoruz lakin bu düşüşten sonra fiyat yataya girdi dediğim yer 7.207.70 ortasındaki bir yerde istediği kadar kalabilir, hiçbir sakıncası yok.
Bitcoin’de 100 ‘balina’ piyasayı istediği üzere yönetiyor
Güldağ: Sonunda Avrupa Merkez Bankası da kripto para işine el attı. ECB Lideri Chirstine Lagarde, Bitcoin’i “spekülatif bir varlık” olarak tanımladı. Regülasyon daveti yaptı…
Ağaoğlu: Bitcoin’e söyleyecek hiçbir şeyim yok. Bitcoin 200 dolardan 800 dolara gittiğinde de, 2 bin dolardan 20 bin dolara çıktığında tıpkı şeyi söyleyen ben 40 bin dolara çıktığında da tıpkı şeyi söyledim. Lakin çıktı mı, çıktı! Sonunda haklı çıkacağım, ancak ben haklı çıktığımda birileri çok önemli para kazanacak bu da başka bir bahis. 100 civarında balinanın piyasayı istediği biçimde çevirebildiği ve bu kadar aç gözlü insanın olduğu dünyada piyasayı istediği formda manipüle ediyorlar. Güldağ: Köpekbalığı değil miydi o? Ağaoğlu: Hayır, balinalar…
Güldağ: O vakit orka cinsi filan mı?
Ağaoğlu: Evet, o cins… 40 bin dolardan satışın gelmesinin sebebini mantığını biri bana söyleyebilir mi? Rastgele bir borsa mı patladı? Birinin Bitcoin’ini mi çaldılar? Bitcoin ile ilgili güvenlik tasaları çok mu arttı? Yalnızca birisi dedi ki ’41 bin çok iyi fiyat ben buradan satayım’.
Güldağ: Değişik nitekim…
Ağaoğlu: Daha değişiğini söyleyeyim 40 bin dolara çıkarken yapısal bir faktör rol oynadı lakin o faktör hala varken de Bitcoin düştü. O da şu, borsalara güvensizlikten ötürü, o sıcak cüzdan dedikleri borsalarda Bitcoin’i tutmaktansa soğuk cüzdan dedikleri o USB biçimindeki aletlere çektiklerinde, tedavüldeki Bitcoin ölçüsü azaldı diye Bitcoin üst çıkmıştı. Onlar hala o soğuk cüzdanlarda. Pekala artık neden düştü? Hasebiyle, Bitcoin ve şürekası bu çeşit hareketler yaparken şimdilik uzaktan seyrediyorum. Lakin yüzde 1’lik portföyü oraya ayırıp bu piyasayı da yakından takip etmek gerekiyor.
Güldağ: Ya altın ve gümüşteki hareket?
Ağaoğlu: ABD 10 yıllık tahvil faizlerinin ‘0’ noktalı sayılardan ‘1’ noktalı sayılara yükselmesine bağlıyorum. Gümüş başta olmak üzere sert bir satış geldi. Bizim şimdi daha bilmediğimiz birtakım sebepleri olabilir. Lakin şayet enflasyon ve arz taraflı sorunlardan ötürü genel bir fiyat yükselişi olursa bu satışların yerini yavaş yavaş alışlara bırakacağını düşünüyorum.
Güldağ: Gümüşte mi, altında mı?
Ağaoğlu: Ben bu sene gümüşün ebediyen altından daha iyi performans göstereceği taraftayım. Altındaki satışa oranla gümüşteki satış çok daha sert oldu. Şayet bir düzeltme gelirse gümüş tarafındaki düzeltmenin daha süratli olacağını fakat altında hala daha 1760 düzeyine kadar bir test imkanının olduğunu düşünüyorum.
Dünya